Pagbantay sa Lala nga mga Sabay!

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

MAANINDOT kaayong buntag kadto sa ting-init sa amihanang Queensland, Australia​—maayo kaayong adlawng ikaligo sa medyo bugnawng tubig ug sa pagpahayahay gikan sa alangaang nga panahon. Apan nianang buntaga ang lokal nga estasyon sa radyo sa Townsville nagbalikbalik ug sibya sa pagpasidaan nga dunay lala nga mga sabay nga nakita diha sa lokal nga dagat ug nga ang tanang maligo nianang adlawa kinahanglang magbantay.

Usa ka batan-ong magtiayon wala makadungog niining mga pasidaan sa radyo. Sila hilom nga nanglingkod sa tampi sa baybay nga mga usag tunga ka piye diha sa asul nga tubig sa Pasipiko sa dihang ang asawa​—34 ka semanang nagsabak​—misinggit ug kalit. Siya mitindog, nga nangamas sa pagpangibot sa mga gaway gikan sa iyang paa ug tiyan. Human nga siya gitabangan sa iyang bana nga makatakas sa tubig, ang bana nga nadapatan usab ug sabay, mikaratil ug dagan nga nangayog tabang. Sa iyang pagbalik paglabay sa pipila lang ka minutos, ang iyang asawa morag wala na magginhawa ug ang iyang nawong ug mga tiil ug kamot milagom. Maayo na lang, tungod sa paghuyop kaniya dihadiha ug hangin baba sa baba ug sa pag-abot dayon sa ambulansiya, ang batan-ong babaye nabuhi. Nabuhi ang batan-ong babaye maingon man ang iyang gisabak, nga natawo paglabay sa pipila ka semana.

Daghan kaayong mangaligo ang madapatan ug sabay tuigtuig. Ang pipila nangamatay sulod lang sa usa ka minutos human madapat ang panit sa mga gaway niini. Nan, dili ikahibulong nga kon dunay makit-ang mga sabay, ang mga tawong mangaligo panahon sa ting-init mahabwa dihadiha gikan sa dagat! Ang hugpong sa tag-as nga mga gaway niini​—40 ngadto sa 60 diha sa usa ka dakong sabay​—peligroso kaayo.

Aduna bay mga Panaganang Gihimo Aron Kini Malikayan?

Ang uban maglikay sa paglangoy sa dagat sa panahong may mga sabay. Apan alang niadtong mangarisgar pagkaligo sa dagat sa mga bulan sa ting-init, ang humdonon nga tibuok-lawas ang matabonan maoy labing maayong isul-ob agig proteksiyon batok sa lala nga sabay.

Ang kadaghanan sa mga dagat sa amihanang Australia binantayan kanunay, ug kon may makit-ang mga sabay, ang kadaghanan sa maong dagat alihan ug net. Dugang pa, ang lokal nga estasyon sa radyo kanunayng magpasidaan. Bisan pa niini nga mga panagana, peligroso gayod dihang ang mga sabay magsugod sa pagpanungha. Morag mangitlog sila sa mga sapa ug mga suba duol sa dagat. Inigkadagko na, morag mas gusto nila ang mga baybay.

Maayo na lang kay ang lala sa sabay sagad dili makamatay. Nagdepende kinig dako sa gidaghanon sa gaway nga madapat sa panit, sa gidaghanon sa lala nga ipagawas, sa kagulangon sa sabay, ug sa edad ug panglawas sa biktima sa lala. Bisan pa niana, ang kamatayon  tungod sa paghunong sa pagpitik sa kasingkasing mahimong mahitabo sulod sa usa ka minutos nga madapat sa panit ang mga gaway kon dili dayon matambalan. Ang rason niini mao nga ang mga gaway adunay naglumbay nga lala nga mga selula nga ipagawas samag mga suyod sa dihang kini madapat sa panit sa ubang mga linalang. Siyempre, kini maoy ilang paagi sa pagpanguhag pagkaon, sama sa mga pansat.

Ang sabay adunay mga walo ka mata, nga bisan pag nag-atubang pasulod sa sihag nga lawas, makakita gihapon ug babag sama sa tawo o manunukob. Wala kini magpasabot nga ang sabay motuyo pag-atake ug mga tawo. Dili nila kini himoon tungod kay ang sabay molihaylihay sa babag kon kini adunay igong panahon. Himoon nila kini pinaagi sa ilang pormag-kahon nga lawas, nga molihok samag mga hasohasan, nga mosuyop ug mobuga ug tubig.

Ang nakadiperensiya sa mga tawo mao nga sila kasagarang modagan o molukso sa tubig mao nga ang sabay wala nay panahon sa paglikay. Ug sa dihang ang mga gaway madapat sa panit sa tawo, kini moreaksiyon dayon​—motapot sa panit ug mopagawas sa lala niini. Ang sakit nga bation sa biktima grabe kaayo. Ang lala iineksiyon sa daghang selula nga gitawag ug mga nematocyst ug masuhop dayon sa lawas. Kon ang biktima modagan o mokisikisi, mas mokusog pagsuhop ang lala diha sa lawas. Laing dakong problema mao nga bisan pag ang mga gaway maputol gikan sa sabay, kini motapot sa unod sa biktima, ug mas daghang lala ang mapagawas kon mosulay ang biktima sa pag-ibot sa mga gaway.

Aduna bay Tambal Niini?

Oo, kini adunay tambal, ug ang dihadihang paghatag ug hustong tambal nakaluwas ug daghang kinabuhi. Sulod sa daghang katuigan, sayop nga gituohan nga ang labing maayong tambal panahon sa emerhensiya mao ang pagpahinay sa pagkatay sa lala pinaagi sa pagbubo diha niini ug alkohol nga ethanol nga sinagolag tubig diha sa mga gaway nga mitaop sa biktima. Apan, ang modernong panukiduki nagpakita nga ang pagbubo ug alkohol nga ethanol nga sinagolag tubig diha sa panit makapakusog hinuon sa paggawas sa lala.

Karon gituohan nga ang suka​—usa ka likido nga barato ug daling mabatonan​—mao ang labing maayong likido nga ibubo diha sa mga gaway. Ang suka mopakubol sa mga nematocyst ug magsanta niini sa pagpagawas ug lala. Busa, karong bag-o, ang kadaghanan sa lokal nga mga konseho sa mga lugar nga sabayonon nagbutang ug mapislitpislit nga mga botelya sa suka diha sa lugar nga makita dayon​—uban sa dakong mga karatula nga nagpasidaan bahin sa sabay.

Busa, bisan pag ang pagkaligo sa mainit-init nga tropikanhong dagat sa Australia makapapresko, o makapalagsik, sa panahong tingsabay, ang mangaligo kinahanglang mag-amping!

[Kahon/Hulagway sa panid 27]

SIMPLENG MGA PANAGANA BATOK SA MGA SABAY

• Kaligo lamang diha sa binantayan nga mga baybay

• Pagsul-ob ug humdonon nga tibuok-lawas ang matabonan sa panahong tingsabay

• Andama daan ang tambal, hasta ang suka

• Kon madapatan ug sabay ang panit, ayawg ibta ang mga gaway

• Kon mohunong ug pitik ang kasingkasing o ginhawa sa biktima, paulii siya sa panimuot pinaagi sa paghuyop kaniyag hangin baba sa baba

[Hulagway sa panid 26]

Gipadul-an nga hulagway sa mga gaway sa sabay

[Credit Line]

Courtesy of Surf Life Saving Queensland