Usa ka Relihiyosong Suliran Diha sa Kolonyal nga Brazil

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA BRAZIL

SA Nobyembre 30, 1996, ang mga hawas gikan sa Conference on World Mission and Evangelism, nga giorganisar sa World Council of Churches, nagtigom duol sa pantalan sa Salvador, Brazil. Hinungdanon ang maong dapit. Sa miaging mga siglo, niining pantalana mismo, milyonmilyong Aprikano ang gibaligya ingong mga ulipon. “Kining dagata nagtigom sa ilang mga luha,” matod sa usa ka klerigo, nga nagtumong sa alaot nga panaw sa mga bihag. Sa maong espesyal nga adlaw sa paghandom, gipahayag ang mga pagbasol sa gitawag sa usa ka mamumulong nga makauulawng pagpakigbahin sa Kristiyanidad sa pagpangulipon. Sa unsang paagi nalambigit ang relihiyon sa pagnegosyog ulipon diha sa kolonyal nga Brazil?

‘Pagluwas sa mga Makasasala’

Sa 1441​—duolag 60 ka tuig sa wala pa ang opisyal nga pagdiskobre sa Brazil​—ang Portuges nga tignabigar nga si Antão Gonçalves nagbihag ug nagpadala sa unang kargamento nga mga nitibong Aprikano ngadto sa Portugal. Pipila lang ka tawo sa katilingban sa Edad Medya ang nagkuwestiyon sa pagkamatarong sa pagpangulipon sa mga binilanggo sa gubat, ilabina kadtong gitawag sa simbahan ingong “mga pagano.” Apan, sulod sa misunod nga duha ka dekada, ang dakog-kita nga pagnegosyog ulipon panahon sa pakigdait kinahanglang pakamatarongon. Giangkon sa uban nga pinaagi sa pag-ulipon sa mga Aprikano, ilang “maluwas ang mga makasasala,” tungod kay ilang giluwas ang maong mga langyaw gikan sa ilang paganong paagi sa pagkinabuhi.

Ang mandong Romanus Pontifex, nga giluwatan ni Papa Nicholas V sa Enero 8, 1455, naghatag ug pormal nga pagpaluyo sa milambo na nga pagnegosyog ulipon. Busa, ang simbahan dili proteksiyon batok sa pagpangulipon. Sa kasukwahi, ang ubang mga klero niini maoy “gahig-ulo nga mga tigpaluyo,” nag-ingon ang historyano nga taga-Brazil nga si João Dornas Filho. Busa gipahiluna na ang sukaranan alang sa pagpakaylap sa pagpangulipon sa Brazil sa dihang ang Portuges nga mga kolonista mipuyo didto.

“Ang Bugtong Kapilian”

Sa 1549, ang bag-ong nangabot nga mga misyonaryong Heswita nakurat sa pagdiskobre nga kadaghanan sa mga obrero sa Brazil maoy mga ulipon nga gibihag sa ilegal nga paagi. Ang mga tag-iyag yuta pinugos nga nagtigom lang kanila aron patrabahoon sa ilang mga uma ug mga katubhan. “Kadaghanan sa mga lalaki gitulisok sa ilang tanlag tungod sa mga ulipon nga ilang gibatonan,” misulat ang superyor nga Heswita nga si Manuel de Nóbrega sa 1550. Bisan pa niana, padayong gibatonan sa mga tag-iyag yuta ang ilang mga trabahanteng ulipon, bisan pag kana nagkahulogan nga dili sila makadawat ug kapasayloan sa ilang mga sala pinaagi sa simbahan.

Apan sa wala madugay nakaatubang ug suliran ang mga Heswita sa Brazil. Ang limitadong salapi nakapalisod kanila sa paghimog mga buhat sa kaluoy. Ang usa ka solusyon mao ang pagtikad sa mga luna nga hinatag sa gobyerno ug paggamit sa kita gikan sa mga produkto aron gastohon alang sa relihiyosong mga kalihokan. Apan kinsay motrabaho sa maong mga uma? “Ang bugtong kapilian,” matod sa usa ka historyano nga Portuges nga si Jorge Couto, “mao ang Negro nga mga ulipon​—usa ka solusyon nga nakapatunghag pagduhaduha tungod sa moral nga katarongan, nga ang superyor nga Heswita sa Brazil nakahukom nga dili manumbaling.”

Ang mga Heswita mipaluyo sa nagkadakong grupo sa mga tag-iyag yuta nga nagkinahanglag Aprikanong mga ulipon. Ang Indian nga mga ulipon morag naglisod sa pagpailin-ilin sa way-hunong nga pagpanguma, ug kasagaran sila morebelde o sa yano molayas paingon sa kalasangan. * Sa laing bahin, ang mga Aprikano nakatrabaho na ug napamatud-ang epektibo  diha sa mga katubhan sa mga isla nga kolonya sa Portugal sa Atlantiko. “Dili gayod sila molayas, ug wala gayod silay kaikyasan,” matod sa usa ka magsusulat sa maong panahon.

Busa, ang pagpamaligyag Aprikanong mga ulipon padayong nag-uswag tungod sa bendisyon sa mga klero. Ang Brazil nahimong bug-os nagdepende sa pagpamaligyag ulipon sa Atlantiko. Sa pagka-1768 ang uma sa Santa Cruz, nga gipanag-iya sa mga Heswita, adunay 1,205 ka ulipon. Ang mga Benedictine ug ang mga Carmelite nakabaton usab ug mga propiedad ug daghang ulipon. “Ang mga monasteryo napuno sa mga ulipon,” mituaw si Joaquim Nabuco, ika-19ng siglong kaaway sa pagpangulipon nga taga-Brazil.

Sanglit ang pagpanguma maoy usa ka negosyo nga kusog kaayo ang pag-indigay, ang mga tag-iyag ulipon diha sa mga propiedad sa simbahan kasagarang magpahamtang ug bug-at nga eskedyul sa trabaho. Ang propesor sa kasaysayan nga si Stuart Schwartz nag-ingon nga bisan ang daghan niadtong mga klerigo nga miprotesta sa pag-abuso ug mga ulipon adunay “ubos nga pagtamod sa mga Aprikano.” Sila “nagtuo nga ang disiplina, kastigo, ug trabaho maoy bugtong paagi aron mabuntog ang mga patuotuo, pagkatapolan, ug pagkaway-batasan sa mga ulipon.”

“Teolohiya sa Pagpangulipon”

Samtang naningkamot ang mga klerigo sa pagpahiuyon sa Kristohanong moralidad uban sa sistema nga gigamhan sa way-kokaluoy nga pagpahimulos, ilang namugna ang moral nga pagpaluyo sa pagpangulipon​—nga gitawag sa usa ka teologo nga usa ka teolohiya sa pagpangulipon. Tungod kay ang sigpit, punog-sakit nga mga bodega sa barko nga gisakyan sa mga ulipon mao may hinungdan sa kamatayon sa daghang kargamento nga mga tawo, ang simbahan miinsister nga bawtismohan ang mga Aprikano sa dili pa mogikan paingon sa Bag-ong Kalibotan. * Siyempre, ang mga kinabig talagsa rang makadawat ug relihiyosong instruksiyon sa dili pa bawtismohan.​—Tan-awa ang kahon nga “Dihadiha nga Nahimong mga Kristohanon?”

Bisag unsa pay nahitabo, ang taas nga mga oras sa pagtrabaho ug ang pag-us-os pag-ayo sa gitas-on sa kinabuhi nagkahulogan nga ang mga ulipon diyutay rag kahigayonan sa pagtuman sa ilang bag-ong tinuohan. Apan, ang mga doktrina sa simbahan bahin sa “panagbulag sa lawas ug kalag” nakaayom-ayom niining problemaha. ‘Tinuod, ang mga Aprikano nag-antos sa linuog nga pagpangulipon, apan gawasnon ang ilang mga kalag,’ nangatarongan ang mga klerigo. ‘Busa, malipayong gidawat sa mga ulipon ang ilang  kaulawan, ingong bahin sa plano sa Diyos aron sa pag-andam kanila ngadto sa kahimayaan sa langit.’

Kasamtangan, gipahinumdoman sa simbahan ang mga tag-iyag ulipon maylabot sa ilang moral nga tulumanon sa pagtugot sa ilang mga ulipon sa pagsimba, pagtuman sa relihiyosong mga pangilin, ug sa pagminyo. Gisaway sa mga pari ang grabeng pagdagmal, apan mainampingon usab nilang gipasiugda ang mga kapeligrohan sa pagkahimong sobra ka mapatuyangon. “Himoon ang mga paglapdos, pagposas, ug pagkadena sa tiil, tanan diha sa haom nga panahon ug uban sa nahiangayng sukod ug pagkamakasaranganon, ug inyong makita kon sa unsang paagi masumpo dayon ang pagkarebelyoso sa mga sulugoon,” mitambag ang usa ka paring Heswita.

Pipila lang ang nakahunahuna sa paggamit ug di-kaayo sakit nga paagi sa pagkabig sa mga Aprikano. Sa kasukwahi, ang prangka nga mga tigpaluyo sa pagpangulipon, nga naglakip sa Brazilianong Obispo nga si Azeredo Coutinho, naghatag sa impresyon nga ang mga negosyanteg ulipon naghatag ug pabor sa mga Aprikano! Sa iyang puwersado nga pagdepensa sa pagpangulipon nga gipatik niadtong 1796, si Coutinho nangutana: “Mas maayo ug mas haom kaha kon tugotan sa Kristiyanidad ang [mga Aprikano] nga mamatay diha sa paganismo ug idolatriya imbes mamatay diha sa atong balaang relihiyon?” Sa samang diwa, ang pangunang Heswita nga misyonaryo nga si António Vieira nag-awhag sa mga Aprikano: “Pasalamati sa walay kataposan ang Diyos tungod sa . . . pagdala kaninyo dinhi niining [yutaa], diin, sa dihang natudloan sa pagtuo, magkinabuhi kamo ingong mga Kristohanon ug mangaluwas.”

Ang Bugti sa Pagpangulipon

Pinaagi sa pag-uyon sa pagpangulipon, ang simbahan naglaom sa ‘pagluwas sa mga makasasala.’ Apan baliskad, kini nagpugas lamang ug mga binhi sa pagbahinbahin, tungod kay ang mga Aprikano dili gayod mobiya sa ilang relihiyosong mga kostumbre ug mga tinuohan. Busa, daghang taga-Brazil karon ang nagtuman sa syncretism​—usa ka panagtapo sa Katolisismo ug sa tribonhong relihiyon sa Aprika.

Bisan tuod ang pagdawat sa simbahan sa ekonomikanhong mga panginahanglan sa kolonyal nga Brazil morag usa ka maayong polisa alang sa pipila sa usa ka panahon, sa kadugayan kini napamatud-ang malaglagon. Ang kamatayon ug pag-antos nga gipahinabo niini nagbangon ug mga pangutana bahin sa moralidad sa simbahan, ug kining maong mga pangutana dili matubag sa makapatagbaw nga paagi. Alang sa usa ka historyano, ang pag-uyon sa pagpangulipon maoy pagbaton sa tinamdan niadtong gihukman sa manalagnang si Isaias tungod kay sila nag-ingon: “Ang maayo maoy daotan ug ang daotan maoy maayo.”​—Isaias 5:20.

 Ang Maabusohong Pagpangulipon Maoy Supak sa Bibliya

Gitin-aw sa Bibliya nga si Jehova nga Diyos wala mag-uyon nga ang ‘tawo magmando sa tawo alang sa iyang kadaotan,’ ug naglakip kana sa maabusohong pagpangulipon. (Ecclesiastes 8:9) Pananglitan, ang Balaod sa Diyos sa Israel nag-ingon nga ang pagdagit ug pagbaligya sa usa ka tawo may silot nga kamatayon. (Exodo 21:16) Tinuod, ang sistema sa pagpangulipon naglungtad taliwala sa karaang katawhan sa Diyos, apan dili kadto sama sa mapintas nga matang sa pagpangulipon nga gihisgotan niining artikuloha. Gani, ang kamatuoran nga ang pipila ka Israelinhong mga ulipon mipili sa pagpabilin uban sa ilang agalon bisan tuod takos na silang hatagag kagawasan tin-awng nagpaila nga ang pagpangulipon taliwala sa katawhan sa Diyos dili maabusohon. (Deuteronomio 15:12-17) Busa, dakong pagtuis sa Kasulatan ang pag-angkon nga ang Israelinhong pagpangulipon nagpakamatarong sa  kabangis sa tawo nga nahitabo latas sa kasaysayan. *

Diha sa iyang Pulong, ang Balaang Bibliya, si Jehova nga Diyos nagsaad nga ang tanang matang sa pagpangulipon mawala na sa dili madugay. Pagkamalipayon unya nato nga sa bag-ong kalibotan sa Diyos, ang mga tawo dili na magkinabuhi sa kahadlok ilalom sa malupigong pagkontrol sa pintas nga agalon. Hinunoa, “sila manglingkod, ang tagsatagsa ilalom sa iyang paras ug ilalom sa iyang kahoyng igos, ug walay usa nga magpakurog kanila.”​—Miqueas 4:4.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 15]

Si Jehova nga diyos nagsaad nga ang tanang matang sa pagpangulipon mahanaw na sa dili madugay

[Kahon/Mga hulagway sa panid 13]

ALANG SA DIYOS O ALANG SA GANANSIYA?

Si Fernão de Oliveira, usa ka Portuges nga eskolar sa ika-16 nga siglo, mipahayag nga ang kadalo​—dili ang kasibot sa maayong balita​—ang nagtukmod sa mga negosyanteg ulipon. Ang mga barko nga gikan sa Uropa nagdala ug ginama nga mga butang aron ibaylo sa mga bihag diha sa mga pantalan sa Aprika. Dayon kining mga ulipona dad-on ngadto sa kayutaan sa Amerika ug ibaligya ilis sa asukar, nga ibalik dayon ngadto sa Uropa aron ibaligya. Kining triyanggulo nga ruta sa pagbaligya mipatunghag dakong ganansiya alang sa mga negosyante ug sa Hari sa Portugal. Bisan ang mga klero nakaganansiya usab, tungod kay ang mga pari naningil ug buhis por ulo tungod sa pagbunyag sa mga Aprikano sa dili pa sila dad-on ngadto sa kayutaan sa Amerika.

[Kahon sa panid 14]

DIHADIHA NGA NAHIMONG MGA KRISTOHANON?

“Sayo sa katuigan sa 1600, nabatasan na ang pagbunyag sa mga ulipon sa Aprika sa dili pa sila mogikan,” misulat ang historyano nga si Hugh Thomas diha sa iyang libro nga The Slave Trade. “Ingong lagda, ang mga ulipon wala gayoy bisan unsa mang madawat nga instruksiyon sa dili pa himoon kini nga seremonyas, ug daghan, tingali kadaghanan kanila wala gayoy timailhan nga kaniadto nagtuong may naglungtad diay nga usa ka Kristohanong Diyos. Busa ang pagbunyag maoy wala sa buot.”

Si Propesor Thomas nag-ingon nga kasagaran ang mga bihag dad-on ngadto sa simbahan, diin ang usa ka katekista​—sagad usa ka ulipon usab​—makigsulti ngadto sa mga ulipon diha sa ilang lumad nga pinulongan mahitungod sa ilang pagkakabig. “Dayon usa ka pari ang moagi taliwala sa nalibog nga mga ulipon,” midugang si Thomas, “nga maghatag sa matag usa kanila ug Kristohanong ngalan, nga gisulat nang daan diha sa usa ka papel. Siya usab magwisik ug asin diha sa mga dila sa mga ulipon, ug dayon benditahan. Sa kataposan, moingon tingali siya, pinaagig tighubad: ‘Isipa nga kamo mga anak na karon ni Kristo. Mobiya na kamo paingon sa teritoryo sa Portugal, diin kamo makakat-on ug mga butang maylabot sa Pagtuo. Ayaw nag hunahunaa ang inyong dapit nga gigikanan. Ayaw na pagkaon ug mga iro, o ilaga, o kabayo. Magmakontento sa inyong kahimtang.’”

[Hulagway sa panid 13]

Papa Nicholas V

[Credit Line]

Culver Pictures

[Hulagway sa panid 15]

Paglapdos diha sa publiko, nga gihulagway sa ika-19ng-siglo nga nakasaksi nga si Johann Rugendas

[Picture Credit Line sa panid 15]

Slave paintings on pages 13 and 15: De Malerische Reise in Brasilien de Johann Moritz Rugendas, cortesia da Biblioteca Mário de Andrade, São Paulo, Brasil