Pagpaniid sa Kalibotan

Mamakak Aron Makatrabaho

“Usa sa upat ka tawo ang mamakak sa dihang moaplay ug trabaho,” nagtaho ang Financial Times sa London. Sulod sa 12 ka bulan, ang kompaniya sa seguridad nga Control Risks Group nagsusi sa 10,435 ka aplikante sa mga serbisyong pinansiyal ug sa teknolohiya sa impormasyon ug “nakaplagan nga dihay palsipikasyon sa tanang posisyon nga giaplayan,” matod sa mantalaan. “Mga 34 porsiyento sa mga aplikasyon naundan ug nagkasumpaki nga mga impormasyon bahin sa kanhing trabaho, samtang 32 porsiyento ang nagpasobra o nagpalsipikar sa akademikong mga kuwalipikasyon. Dihay 19 porsiyento nga misulay sa paglilong sa ilang dili-maayong rekord sa pinansiyal o pagkabangkarota ug 11 porsiyento ang wala maghatag sa tanang detalye sa ilang identipikasyon.” Kadtong nagpuyo sa laing nasod maoy dakog purohan nga mamakak bahin sa ilang pinansiyal nga kahimtang, nga tingali nagtuo nga dili sila madiskobrehan, ug ang mga lalaki “mas hilig nga mobuhat ug palsipikasyon kay sa mga babaye.” Si Tim Nicholson, sa Recruitment and Employment Confederation, mikompirmar sa mga resulta sa maong pagtuon ug midugang: “Kon ang mga tigrekluta basta na lang motuo sa kon unsay nasulat diha sa aplikasyon, wala nila buhata ang ilang trabaho sa hustong paagi.”

 Mahiligon ug Aseite nga mga Elepante

Ang mga elepante sa Digboi sa amihanan-sidlakang India gusto kaayog aseite. “Ang mga elepante libreng nagsuroysuroy diha sa mga minahan sa aseite, nga kasagarang nag-abli sa hinungdanong mga balbula sa mga tubo nga nagkonektar sa mga atabay sa aseite ngadto sa lunsayanan,” matod ni Ramen Chakravarty, senyor nga inhenyero sa Oil India Limited. “Ang mga elepante morag malingaw sa tingog sa dihang maabli ang balbula, ilabina kon kini mao ang nagkontrolar sa alisngaw aron dili manibug-ok ang krudo.” Dili lamang ang “tingog sa kusog nga pagsidlit” sa aseite ang daw nakalingaw sa mga elepante kondili morag nadani usab sila sa mga atabay sa aseite tungod “sa lapok ug tubig nga mogawas uban sa krudo,” nagtaho ang mantalaang Indian Express. “Paraton ang tubig ug ang mga elepante ganahan niini.” Makaiikag, usa ka elepante ang hinungdan nga nadiskobrehan ang aseite didto nga wala tuyoa. Ang mananap nahibalik na sa kampo human magkargag mga riles alang sa unang linya sa riles sa rehiyon, sa dihang namatikdan sa Britanikong mga opisyal ang aseitehong substansiya diha sa mga bitiis niini ug nasubay ang mga tunob niini ngadto sa usa ka buho nga nagbulobulo sa aseite. Miresulta kini sa pagbukas sa unang atabay sa aseite sa Asia niadtong 1889.

Pagdrayb ug Kalapoy

“Ang tawong nagdrayb nga lapoy, ilabina kon nakainom ug alkoholikong ilimnon, dunay dako kaayong kapeligrohan nga mabangga nga moresulta sa kamatayon o grabeng pagkaangol,” mitaho ang British Medical Journal. Nakita sa mga tigpanukiduki sa Bordeaux, Pransiya, nga ang kalapoy sa drayber maoy nakaingon sa kutob 20 porsiyentong mga aksidente sa haywey. Bisag maayo ang mga kahimtang sa pagdrayb, ang kalapoy maoy hinungdan sa 10 porsiyento sa grabeng mga aksidente diin usa ra ka sakyanan ang nabangga. Sumala kang Propesor Jim Horne, direktor sa Sleep Research Center sa University of Loughborough, sa Inglaterra, ang kahaponon maoy usa sa labing peligrosong mga panahon alang sa mga drayber. “Gidisenyo kita nga dunay duha ka yugto sa panahon sa pagkatulog,” matod niya, “usa sa magabii ug usa sa mahapon, sa mga alas 2 sa hapon hangtod alas 4 sa hapon.” Unsay angayng himoon sa drayber kon katulgon siya? Angay siyang mohunong. “Ang pag-abli sa bentana o pagpaandar sa radyo mohatag ug daklit lamang nga alibyo,” matod ni Horne. “Ang labing maayong buhaton mao ang pagpangita ug luwas nga lugar nga kaparkingan ug matulog sulod sa 15-20 minutos.” Ang problema mao nga daghang drayber, bisag nagduka, magpadayon gihapon sa pagdrayb. Ang The Sunday Times sa London miingon: “Sa sunod higayon nga ikaw manghuy-ab, mohiyong ang mga mata o mawala ang konsentrasyon samtang nagdrayb, hinumdomi nga kini usa ka pasidaan nga makamatay kon ibalewala.”

Mikusog ang Halin sa Pusil sa T.B.

“Ang halin sa pusil ug bala sa tibuok nasod mikusog pag-ayo sukad niadtong Sep. 11 tungod kay gihimo sa daghang Amerikano ang gihunahuna sa daghan nga mao ang labing personal nga lakang aron mobating mas luwas: pagbaton ug armas,” nag-ingon ang The New York Times. “Padayon ang pagdagsa sa seryoso, unang-higayon nga mga pumapalit.” Ang pipila ka tiggamag pusil nagpahimulos sa krisis pinaagi sa agresibong paggamit ug patriotikong mga eslogan ug mga hulagway sa pagdani ug bag-ong mga pumapalit. Apan, daghang opisyal ang naalarma tungod sa kusog nga pagdaghan sa makamatay nga mga hinagiban. “Nabalaka gayod kami sa gidaghanon sa mga pusil nga daling mabatonan sa publiko nga nagpalisod alang sa mga sulugoon sa balaod sa pagdumala sa mga kahimtang,” matod sa hepe sa kapolisan sa North Miami Beach nga si William B. Berger. Gipakita sa estadistika nga ang mga pusil nga gipalit sa masinundanon-sa-balaod nga mga lungsoranon usahay mahiadto sa mga kamot sa mga kriminal. Ang mga organisasyon nga naningkamot sa pagkontrolar sa pagkaylap sa mga pusil nag-awhag sa mga tawo sa paghunahuna sa dili pa mopalit.

“Makapakurat” nga Kadaot Tungod sa Sakit sa Hunahuna

“Ang tibuok-kalibotang kadaot tungod sa sakit sa hunahuna o mga depekto sa utok makapakurat,” matod ni Dr. Gro Harlem Brundtland, direktor heneral sa World Health Organization (WHO). Ang bag-ong taho sa WHO nagpadayag nga ang mga depekto sa hunahuna maoy “lakip sa pangunang mga hinungdan sa dili maayong panglawas ug pagkabaldado sa tibuok kalibotan.” Mga 450 milyones ka tawo sa kalibotan sa pagkakaron nag-antos ug depekto sa hunahuna o sa utok, matod sa taho. Bisan tuod dunay tambal alang sa kadaghanang depekto sa utok, duolan sa dos-tersiya sa mga tawo nga nag-antos gumikan sa nahibaloang sakit sa hunahuna dili gayod magpatambal sa doktor tungod sa pagpihig, kaulaw, kanihit sa salapi, o kakulang ug pamaagi sa pag-atiman sa panglawas.

Mga Hingkod Mamatay Gumikan sa Hangga

“Nagkadaghang hingkod ang nangamatay gumikan sa hangga, nga usa sa labing komon nga mga impeksiyon sa pagkabata,” matod sa mantalaang Independent sa London. Ang mga ihap nga gipatik diha sa British Medical Journal nagpakita nga sa unang bahin sa katuigang 1970, 48 porsiyento sa nangamatay gumikan sa hangga maoy mga hingkod, samtang pagka-2001 ang ihap miusbaw sa 81 porsiyento. Si Propesor Norman Noah, sa London School of Hygiene and Tropical Medicine, nagpasidaan: “Kini nga pagtuon nagpamatuod nga daghang hingkod ang mamatay tungod sa hangga . . . Ang among ihap nga 25 ka kamatayon matag tuig [sa Inglaterra ug Wales] tingali maoy ubos nga pagbanabana. . . . Kon hanggaon ang mga hingkod angay nilang mahibaloan nga lahi kini sa hangga sa pagkabata. Mas nameligro sila ug kinahanglang magpakonsulta dayon sa doktor.” Ang mga lalaking nag-edad ug 15 ngadto sa 44 maoy ilabinang nameligro.

Midaghan ang mga Magtutuo sa Slovakia?

Gipakita sa 2001 nga surbi sa Slovakia nga mga 84 porsiyento sa mga Slovak karon nag-angkong membro sa usa ka relihiyon. Sumala sa sosyologong si Ján Bunčák, sa panguna kini maoy kapahayagan sa “dako kaayong tinguha nga mopahiuyon sa katilingban.” Bisan tuod gidili ang relihiyon sa panahon sa Komunista, ang pagkahimong membro sa usa ka relihiyon giisip na karon nga “husto” ug “normal.” Ugaling lang, “daghan kaayo kanila dili gayod motuo sa Diyos,” matod ni Bunčák. Sa pagkomento bahin sa katibuk-ang kahimtang sa Uropa, siya midugang: “Ang kadaghanan sa mga tawo nag-angkong dunay relihiyon. . . . Ang mga tawo moingon nga sila dunay relihiyon, apan sa samang higayon, dili nila buot nga mabalda pag-ayo sa relihiyon ang ilang kinabuhi.”

Upat ka Bilyon Gutmon Pagka-2050

Ang pagtubo sa populasyon diha sa nagkaugmad nga kanasoran gidahom nga makapasulbong sa populasyon sa kalibotan ngadto sa 9.3 bilyones pag-abot sa tuig 2050, sumala sa tinuig nga taho sa United Nations Population Fund. Gibanabana nga 4.2 bilyones niini magpuyo unya diha sa mga nasod diin kulang ang pangunang mga panginahanglan sa pagkaon ug tubig. Kini maoy doble sa gidaghanon sa mga tawo nga wala nay igong makaon. “Gipakita sa taho nga ang kakabos ug kusog nga pagtubo sa populasyon maoy makamatay nga kombinasyon,” nagpatin-aw si Thoraya Obaid, ehekutibong direktor sa maong organisasyon. “Ang mga kabos mas direktang nagdepende sa kinaiyanhong mga kahinguhaan sama sa mabatonang yuta, kahoy ug tubig, ugaling sila ang ilabinang nag-antos tungod sa pagkadaot sa kalikopan. . . . Samtang ang pipila kanato mausikon sa pagkonsumo sa kahinguhaan, ang uban walay igong kahinguhaan nga ikonsumo aron mabuhi.”

Kon Nganong Mas Batang Mamatay ang mga Lalaki

“Ang kinabuhi sa usa ka lalaki maoy alaot nga kinabuhi: ang mga lalaki mas daling masakit ug mas daling mamatay.” Kini ang mangiob nga paglarawan sa mga tig-organisar sa unang World Congress on Men’s Health, nga gihimo sa Vienna, Austria. Ang Alemang mantalaan nga Süddeutsche Zeitung nagtaho nga nakugang sila sa pagkahibalo nga ang mga lalaki, sa aberids, mamatay nga lima ka tuig nga mas sayo kay sa mga babaye. Ngano mang mas batang mamatay ang mga lalaki? Ang usa ka katarongan mao nga sila dakog purohan nga maghinobra sa pagtabako o pag-inom. Ang sobrang pagkaon ug kakulang sa ehersisyo maoy laing dagkong mga hinungdan sa kapeligrohan​—70 porsiyento sa hamtong nga mga lalaki giingong sobra sa timbang. Dugang pa, daghan ang nag-antos gumikan sa kapit-os tungod sa paningkamot nga mabalanse ang mga trabaho ug ang pamilya. Ug ang mga lalaki dili kaayo gustong moadto sa doktor kon sila nagsakit o mangitag paagi nga maatiman ang panglawas aron malikayan ang sakit. Sa pagsumaryo, si Siegfried Meryn, usa sa mga tig-organisar sa miting, miingon: “Sa medikal nga paagi, alaot gayod ang mga lalaki.”