Sagbot—Dili kay Basta Berde Lang Diha sa Ilalom sa Imong Tiil

ALANG sa uban kini maoy berde lang nga butang sa gawas sa balay nga kinahanglan nilang alotan. Sa laing bahin, alang sa mga mag-uuma ug sa mga magdudulag saker, kini maoy ilang trabahoanan. Ug alang sa kabataan, nindot kaayo kini nga lugar nga pagadulaan. Apan ang termino ba nga sagbot gigamit lang sa paghubit sa sagbot sa mga lagwerta, sa mga uma, ug sa mga lumbaanan?

Kon nagpuyo ka sa usa ka siyudad nga habog kaayo ang mga bilding, tingali naghunahuna ka nga wala kay kalambigitan sa sagbot sa bisan unsang matang. Apan, halos kitang tanan nalambigit sa pipila ka matang sa sagbot ug sa mga produkto nga gama gikan niana. Unsa man gayod ang sagbot? Ug sa unsang paagi atong gipahimuslan kini?

Unsa ang Sagbot?

Atong tan-awon ug maayo kining ubos nga tanom. Kasagaran, ang tanang mubo, berdeng mga tanom gitawag ug sagbot. Gawas pa sa mga tanom nga sa siyentipikanhon gipaila ingong bahin sa sagbot nga pamilya (Gramineae, o Poaceae), giisip sa uban ang mga sedge ug mga rush ingong sagbot. Apan ang sagbot nga pamilya lang ang ikaingon nga tinuod gayod nga sagbot. Ang mga sakop niini nga pamilya kasagaran dunay managsamang mga kinaiyahan. Tan-awag maayo ang imong gituohan nga usa ka lindog sa sagbot.

Ang lindog ba lingin ug walay-sulod, ug dunay mga buko? Ang mga dahon ba tag-as, plat, ug nipis, nga makita ang mga ugat-ugat nga nag-ambihas ug nanubo gikan sa mga hapinhapin nga nagputos sa lindog? Ang sunodsunod ba nga mga dahon nanubo nga nag-atbang sa lindog, nga napormang duha ka linya nga nagtindog? Ang mga gamot ba nga pino kaayo naglukotlukot imbes nagsangasangang dakong gamot? Ang mga bulak ba​—kon may makit-an ka​—lugos-makita ug gagmay, nga napormang spike, raceme, o panicle? Kon oo ang imong mga tubag, kanang tanoma tingali iya sa sagbot nga pamilya.

Bisan pag ang sagbot nga pamilya medyo managsamag dagway, daghan kaayo kinig matang, mga 8,000 hangtod 10,000 ka espisye. Ang gitas-on sa tanom maoy gikan sa mga dos sentimetros ngadto sa 40 metros, nga maoy sukod sa ubang mga kawayan. Ang sagbot mao ang kinadak-ang bahin sa katanoman nga nagtabon sa yuta. Ug dili ikatingala, tungod kay kini maoy usa sa labing mapailin-ilinon nga mga matang sa tanom sa yuta, nga nanubo sa mga rehiyon nga punog-yelo ug sa mga desyerto, sa tropikanhong mga lasang, ug sa mga bukid nga apopa sa hangin. Ang tibuok hawan sa katanoman​—sama sa mga steppe, llano, pampa, prairie, ug savanna​—sagbot ang nagdaghan.

Ang pagkamanggibuhion maoy usa sa mga sekreto sa maayong pagtubo sa lainlaing matang sa sagbot. Dili sama sa daghang ubang mga tanom, ang mga sagbot motubo, dili sa tumoy, kondili sa mga lugar nga tuboanan ibabaw sa mga buko. Ug ang bag-ong mga turok mahimong motubo gikan sa mga lindog nga manubo nga pinahigda diha sa ibabaw o ilalom sa yuta. Busa kon maputol sa lawn mower o sa mga ngipon sa baka ang tumoy sa sagbot, ang sagbot magpadayon sa pagtubo, samtang ang ubang mga tanom  mohunong sa pagtubo. Maoy hinungdan kon nganong ang kanunayng pag-alot sa sagbot makapakusog sa pagtubo nga ikadaot sa ubang mga tanom ug makapabaga ug makapanindot sa sagbot sa imong lagwerta.

Dugang pa, sama sa kadaghanang sagbot, kon ang punoan nabawog tungod sa hangin o natamakan sa tiil, kini makatindog sa kaugalingon pinaagi sa pagtubog kusog sa dapit nga nag-atubang sa yuta. Tungod niining maong mga katarongan, ang sagbot sagad maulian dayon human nga madaot, nga nakahatag ug bentaha niini kay sa ubang mga tanom nga nagpakigbisog aron madan-agan sa adlaw. Ug ikalipay nato nga ang sagbot maoy usa ka manggibuhion kaayo nga tanom. Gawas pa, kita nagadepende niana.

Usa ka Tanom nga Daghag Kagamitan

Ang sagbot dili lamang daghan kondili mao usab ang labing hinungdanong nagapamulak nga pamilya sa tanom sa kalibotan. Usa ka botanista miingon nga ang sagbot mao ang pundasyon sa atong pagkaon. Kini “samag usa ka dam nga nanalipod sa katawhan batok sa kagutom.” Hinumdomi kon unsay imong gikaon karon. Namahaw ka ba ug usa ka panaksang cereal nga hinimo gikan sa dawa, bugas humay, abina, o sorgum? Nan,  ikaw nagkaon ug mga liso sa sagbot. O tingali mikaon ka ug usa ka buok roll o ubang matang sa pan. Ang harina nga gigamit maoy gikan sa mga lugas sa sagbot​—trigo, rye, sebada, ug ubang mga lugas maoy sagbot ang tanan. Ang cornflakes ug ang corn pudding maingon man ang mga tortilya nga ginama sa harina sa mais maoy mga sagbot usab. Ang mais​—sama sa imong pangagpas​—sagbot usab. Gibutangan ba nimo ug asukar ang imong tsa o kape? Kapin sa katunga sa tanang asukar maoy gikan sa tubo, nga usa ka sagbot. Bisan ang gatas ug keso sa usa ka paagi maoy giproseso nga sagbot, kay mao man kanay ginakaon sa mga baka, karnero, ug mga kanding.

Komosta ang imong paniudto? Ang pasta ug ang crust sa pizza maoy gikan sa harina sa trigo. Ang mga manok ug ubang fowl sagad ginapakaon ug mga lugas. Ang mga baka ginapakaon ug tanang matang sa mga sagbot. Busa, sa dakong bahin, ang mga itlog, mga manok, ug karne sa baka nga atong ginakaon maoy resulta sa sagbot nga giproseso sa metabolismo sa mga hayop. Ug mainom usab nimo ang sagbot. Gawas sa gatas, daghang popular nga alkoholikong mga ilimnon maoy gikan sa sagbot: serbesa, wiski, rum, sake, kvass, ug ang kadaghanang vodka.

Karon palihog ayawg kabalaka nga wala mahisgoti ang imong kinaham nga pagkaon. Imposibleng malista ang tanang pagkaon nga gikan sa sagbot. Ang uban nagbanabana nga kapin sa katunga sa mga kaloriya nga makonsumo sa tibuok-kalibotan maoy gikan sa mga sagbot. Dili kini ikahibulong, kay ang sagbot nagtabon kutob 70 porsiyento sa tanang kultibadong yuta!

Apan, ang sagbot dili lamang maayo alang sa pagkaon. Kon ang imong balay dunay bungbong nga gama sa taluon nga yuta ug dagami, ang sagbot maoy nakapalig-on niini. Diha sa nagkalainlaing bahin sa kalibotan, ang mga atop gipawran ug sagbot. Sa Habagatan-sidlakang Asia ang kawayan gigamit alang sa mga damba, tubo, muwebles, bungbong, ug daghan pang ubang mga gamit. Ang mga banig ug mga basket gilala gikan sa sagbot, ug kini lakip sa materyales nga gam-ong papilit ug papel. Ayawg kalimot sa imong mga sinina. Ang kadaghanang hayop nga kakuhaag delana ug panit nagakaon ug sagbot. Ang tangbo sa espisye sa sagbot nga Arundo donax maoy gamiton alang sa mga instrumento nga huypon, sama sa clarinet. Walay ubang materyales ang nakit-an nga makatumbas sa kinaiyanhong tangbo alang niana nga katuyoan.

Ang sagbot nagtabon ug nagdayandayan sa dakong bahin sa yuta. Ug pagkatahom, pagkamalinawon, ug pagkamakapahayahayng tan-awon ang lunhawng kabalilihan o ang maayong pagkaareglar nga lagwerta! Tungod sa tuman ka daghang lunhawng katanoman nga mapatungha niini, ang sagbot maoy usa ka dakong tuboran sa oksiheno. Ang pinong mga gamot niini makapanalipod usab sa yuta batok sa pagkakankan. Kon hunahunaon ang pagkadaghag kagamitan niini, kita dili mahibulong sa pagkahibalo nga ang kagamitan ug pagkultibar sa sagbot dunay dugay na kaayong kasaysayan.

Kasaysayan sa Sagbot

Atong makit-an ang unang paghisgot sa sagbot diha sa asoy sa Bibliya bahin sa paglalang. Sa ikatulong adlaw sa paglalang, ang Diyos miingon: “Magpaturok ang yuta ug balili.” (Genesis 1:11) * Ang tanang dagkong sibilisasyon nagdepende sa usa ka matang sa sagbot. Pananglitan, ang pangunang kalan-on sa mga Ehiptohanon, Grego, ug mga Romano maoy trigo ug sebada; ang mga Insek, dawa ug bugas humay; ang mga tawong Indu, trigo, sebada, ug dawa; ang mga Maya, Aztec, ug mga Inca, mais. Ug ang nanganawkanaw nga mga kasagbotan nagtagana sa gikinahanglang kumpay sa mga kabayo sa mga sundalong magkakabayo sa Mongolia. Oo, ang sagbot hinungdanon gayod kaayo sa mga tawo.

Sa sunod higayon nga makakita ka ug nagbalodbalod nga kamaisan, labong nga lunhawng kabalilihan, o ubos lamang nga mga dahon sa sagbot nga nanubo sa tunga sa mga bato diha sa daplin sa dalan, tingalig mohunong ka ug maghunahuna bahin niining katingalahan ug labing daghag gamit nga pamilya sa tanom. Tingalig mapukaw ka usab sa pagpasalamat sa Dakong Tigdisenyo niini, si Jehova nga Diyos, sama sa gihimo sa salmista nga nag-awit: “Oh Jehova nga akong Diyos, ikaw dako kaayo. . . . Siya nagapatubo sa lunhawng balili alang sa mga mananap, ug sa mga tanom alang sa mga tawo, aron magpatungha ug pagkaon gikan sa yuta . . . Dayega ninyo si Jehova!”​—Salmo 104:​1, 14, 31-​35.

[Footnote]

[Diagram/Mga hulagway sa panid 16, 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Gambalay sa sagbot

Pangunang mga bahin sa mga bulak sa sagbot

Spike

Raceme

Panicle

Lanotong mga gamot

Buko

Lindog

Dahon

Hapinhapin

 [Mga hulagway sa panid 18]

Gikaon mo ba ang imong sagbot karon?

[Hulagway sa panid 18]

O miinom ka ba ug sagbot?

[Hulagway sa panid 18]

Sila usab nagakaon ug sagbot

[Hulagway sa panid 18]

Makapuyo ka usab diha sa usa ka butang nga hinimo gikan niini