Pagpaniid sa Kalibotan

Pagluwas sa Kinabuhi sa Bag-ong Natawo nga mga Bata

Kada tuig, upat ka milyong masuso ang mamatay nga wala pay usa ka bulan ang edad. Kining pagkamatay sa bag-ong natawo nga mga bata “naglangkob ug kapin sa 40 porsiyento sa mamatay nga mga bata nga ubos sa edad nga singko,” nagtaho ang magasin sa Alemanya nga Bild der Wissenschaft. Unsay arang mahimo sa pagluwas sa kinabuhi sa bag-ong natawo nga mga bata? Ang madaginotong mga metodo nga gisugyot sa pagtuon nga “Kahimtang sa Bag-ong Natawo nga mga Bata sa Kalibotan” naglakip sa yanong mga butang sama sa pagpainit sa mga bata ug pagpasuso kanila dihadiha human sa pagkatawo, nga makatabang sa paghatag ug imyunidad sa mga sakit. Masanta usab ang kamatayon pinaagi sa pagpauswag sa panglawas sa mabdos nga mga inahan, nga daghan kanila nasobrahag trabaho ug kulang ug sustansiya ug wala pa maulii sa bug-os gikan sa pagpanganak dili pa dugay. “Sa nagakaugmad nga mga nasod, diin nagakahitabo ang 98 porsiyento sa mamatay nga bag-ong natawo nga mga bata,” ang lokal nga mga molupyo puwedeng matudloan sa mga katakos sa mananabang. “Ang ilang pangunang mga tahas mao ang paghatag ug instruksiyon sa mabdos nga mga inahan, pagtagad sa hustong kahinlo, ug pagbakuna,” nag-ingon ang maong pagtuon.

 Nagakahanaw nga mga Parola

“Maingon nga ang bombilya maoy mipuli sa kandila, ang awtomatikong mga parola maoy mipuli sa kusgan nga tigbantay ug parola,” matod sa mantalaang Financial Post. “Karon dayag nga bisan ang awtomatikong mga parola mahanaw na.” Bisan tuod ang modernong parola hayag kaayo ug suga nga makita sa gilay-ong 32 kilometros diha sa lawod ug gitaorag awtomatikong pito sa pagpasidaan sa mga sakayanon nga duol na ang mamala, ang teknolohiya sa satelayt maoy motabang sa mga marinero nga mahibaloan ang ilang tukmang nahimutangan. Ang mga barko karon nasangkapan na ug mga global positioning system nga nagsilbing mga mata sa barko kon dili makita sa tripulante ang unahan. Si Mike Clements, manedyer sa programa sa Coast Guard sa Canada sa St. John’s, Newfoundland, nag-ingon nga ang mga global positioning system “posibleng maghimo sa mga parola nga dili na kinahanglanon. Walay ikatandi sa [GPS]. Dili nimo mahibaloan ang direksiyon padulong sa imong destinasyon pinaagi lang ug parola.”

Ang Paagi sa Pagsulti sa Masuso

“Maingon nga ang mga masuso sa mga ginikanang makadungog magsugod sa pagsultisulti sa edad nga mga pito ka bulan . . . , ang mga bata nga midako diha sa panimalay nga bungol ang mga membro, hilom nga magsultisulti pinaagi sa ilang mga kamot agig pagsundog sa pangunang paagi sa komunikasyon sa ilang mga ginikanan,” bisan pag makadungog kining mga bataa, matod sa The Times sa London. Ang panukiduki nga gipangulohan ni Propesor Laura Petitto sa McGill University, sa Montreal, Canada, nag-ingon nga ang mga bata matawo nga sensitibo sa ritmo ug mga sumbanan nga maoy kinaiyahan sa tanang pinulongan, lakip na sa senyas nga pinulongan. Siya nag-ingon nga ang mga bata nga makadungog apan dunay “bungol nga mga ginikanan nga naggamit ug senyas nga pinulongan adunay linaing matang sa paglihok ginamit ang ilang mga kamot, uban ang usa ka espesipikong ritmikong sumbanan, nga lahi kay sa ubang mga lihok sa kamot. . . . Kini [maoy] pagsultisulti apan pinaagi sa ilang mga kamot.” Ang mga batang nagtan-aw sa ilang mga ginikanan nga naggamit ug senyas nga pinulongan dunay duha ka matang sa mga lihok sa kamot, samtang kadtong mga bata nga makasulti ang mga ginikanan dunay usa lang ka matang sa lihok sa kamot. Ang tem sa panukiduki naggamit ug usa ka sistema sa pagpaniid aron matala ang mga lihok sa kamot sa mga bata sa dihang sila 6, 10, ug 12 ka bulan ang edad.

Gipatik ang mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat

“Kapin sa tunga sa siglo human makaplagi ang mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat diha sa mga langob sa desyerto sa Judea, ang mga eskolar nagsaulog sa pagpatik sa kataposang bahin sa 2,000-anyos nga relihiyosong mga sinulat,” matod sa U.S.News & World Report. Ang pagpatik sa 37-tomo nga serye gipahibalo ni Propesor Emanuel Tov, nga maoy nanguna sa tem sa mga eskolar nga nag-analisar sa mga linukot nga basahon. Napatik ang sinulat tungod sa modernong teknolohiya, lakip sa pagkuhag hulagway pinaagig digital nga kamera ug multispectral imaging nga nakatabang sa mga eskolar sa pagbadbad sa hanap nga mga sulat. Ang mga sinulat, nga gihubad gikan sa Hebreohanon, Aramaiko, Grego, ug Latin, gipetsahan ug 250 W.K.P. ngadto sa 70 K.P.

Pagsagubang sa Kawalay-Kasegurohan

Ang pagpamaligyag mga Bibliya sa mga membro sa Christian Booksellers Association sa Canada miuswag ug abot sa 30 porsiyento sukad sa pag-atake sa mga terorista sa Tinipong Bansa, nagtaho ang mantalaang Globe and Mail sa Canada. “Ang mga tawo nangitag mga tubag,” matod ni Marlene Loghlin, ehekutibong direktor sa asosasyon. “Ang pagbatig kabalaka maoy usa sa mga hinungdan niini. Dunay daghang wala-matubag nga mga pangutana diha sa kasingkasing ug hunahuna sa mga tawo.” Ang taho midugang nga bisan ang gagmayng mga tindahag libro nakaeksperyensiya ug “pagdako sa halin sa bisan unsang relihiyosong mga basahon nga gituohang makatabang sa mga tawo nga masabtan ang makapasubo nga mga hitabo.” Sumala sa usa ka propesor sa teolohiya sa University of Toronto, kini maoy kasagarang reaksiyon. “Sa mga panahon nga wala gayoy kasegurohan, ang mga tawo magsugod sa pagsuknag hinungdanon nga relihiyosong mga pangutana,” ug “ang pagpangitag mga tubag diha sa Bibliya mahimong makatabang,” siya miingon.

AIDS​—Pangunang Hinungdan sa Kamatayon sa Habagatang Aprika

“Ang AIDS nahimong pangunang hinungdan sa kamatayon sa Habagatang Aprika, ug ang mga batan-on maoy grabeng naapektohan,” matod sa The New York Times, nga nagkomento bahin sa usa ka pagtuon sa Medical Research Council sa Habagatang Aprika. Ang mga tigpanukiduki nagbanabana nga sa mosunod nga dekada, mga lima ngadto sa pito ka milyong tawo sa Habagatang Aprika ang mamatay tungod sa AIDS. Mas subsob nga mamatay ang batan-ong mga babaye nga nag-edad ug 20 kay sa mga babayeng nag-edad ug 60. “Mas daghang tawo [sa Habagatang Aprika] ang nahibaloang natakboyan ug H.I.V., ang virus nga maoy hinungdan sa AIDS, kay sa bisan unsang nasod,” ang artikulo midugang. “Usa sa siyam ka tawo sa Habagatang Aprika, ug usa sa upat ka hingkod [nag-edad ug 30-34], ang gituohan karon nga natakboyan ug H.I.V., matod sa mga opisyales sa gobyerno.”

Pagpuyo Diha sa mga Siyudad

“Sa 1900 ang kinadak-ang mga siyudad maoy London, New York, Paris, Berlin ug Chicago,” matod sa The Sunday Times sa London. Apan sumala sa bag-ong mga banabana, “pagka-2015 malabwan na ang mga siyudad sa kasadpan. Ang Tokyo, Bombay, Lagos, Dhaka sa Bangladesh ug Sao Paulo sa Brazil mao na unya ang kinadak-an.” Kini ug ang 25 ka uban pang mga siyudad duna na unyay kapin sa 20 milyones ka molupyo ang tagsatagsa. Ugaling lang, “gipakita sa mga banabana nga ang London dili na unya usa sa pangunang 30 ka siyudad nga kinadaghanan ug populasyon pag-abot sa 2015, ug mao na unya ang bugtong nanguna nga siyudad nga mius-os ang populasyon,” matod sa Times. Ang kalit nga pagdaghan sa populasyon mopatungha ug daghang problema. “Mosamot ka daghan ang mga kabos diha sa ilang kasilinganan diin daghan kaayong krimen, kapintasan ug kagubot sa katilingban,” matod ni Douglas Massey, propesor sa sosyolohiya sa University of Pennsylvania, T.B.A. Ang Tokyo, kansang populasyon nga 26 milyones gidahom nga sa dili madugay moabot ug 30 milyones, nakasagubang ra tungod kay mas hinay ang pagdaghan sa populasyon niini ug kini nagbaton sa gikinahanglang imprastraktura ug mga pasilidad. Sumala kang Massey, sukad sa Romanhong kapanahonan hangtod sa panahon ni Rayna Victoria, dili molabaw ug 5 porsiyento sa populasyon sa kalibotan ang nagpuyo diha sa mga siyudad, apan iyang gibanabana nga sa 2015, 53 porsiyento na ang magpuyo sa mga siyudad.

Hunonga na sa Bug-os ang Pagtabako!

“Ang tanang hinabako kinahanglang maningkamot sa paghunong sa pagpanabako. Kon molampos ka, nan paneguroa nga dili nimo kini sugdan pag-usab,” nagpasidaan si Propesor Bo Lundback sa National Institute for Working Life sa Stockholm, Sweden. Ngano man? Tungod kay ang kanhing mga hinabako nga manabako pag-usab makaagom ug mas kusog nga kadaot sa obra sa baga kay niadtong wala gayod mohunong. Ang napulo ka tuig nga pagtuon sa 1,116 ka lalaki ug babaye nga nag-edad ug 35 ngadto sa 68 nagpakita nga kadtong nanabako panahon sa maong pagtuon nakaagom ug 3-porsiyento nga kadaot sa obra sa baga, samtang kadtong mihunong ug kapin sa usa ka tuig ug unya misugod pag-usab nakasinati ug 5-porsiyento nga kadaot. “Ang kadaot sa obra sa baga mas dako sa unang pipila ka tuig human sa pagsugod pag-usab sa kanhing hinabako,” nagpasidaan si Lundback. “Ug kon unsay nadaot sa obra sa baga sa hinabako, kini dili na gayod maulian.” Kadtong milampos sa paghunong sa pagpanabako sulod sa napulo ka tuig nga pagtuon nakasinati lamang ug 1 ka porsiyentong kadaot sa obra sa baga, nagtaho ang The Times sa London.