Pagpaniid sa Kalibotan

Pandak nga Binuhing mga Hayop

“Ang katambok mao ang numero unong suliran sa panglawas nga nag-apektar sa mga iro ug mga iring,” nagtaho ang The Globe and Mail sa Canada. “Susama ang mga hinungdan diha sa mga tawo ug mga hayop: dili makapahimsog nga mga batasan sa pagkaon ug kakulang sa ehersisyo.” Si Berney Pukay, sa konseho sa Canadian Veterinary Medical Association, nagbasol sa estilo-sa-kinabuhi sa mga tag-iya sa binuhing hayop: “Kita walay igong ehersisyo kay kita labihan ka puliki. Ang iro dili makabatog igong ehersisyo kay ang tag-iya puliki man. Kita nagkinahanglag pagkaon nga makapatagbaw aron ang atong mga binuhing hayop makabaton ug pagkaong makapatagbaw.” Ang Globe nagpasidaan nga “ang sobrag timbang nga binuhing mga hayop adunay mas dakong risgo sa diabetes, sakit sa kasingkasing, alta presyon ug artraytis. . . . Sila mas bata pang mamatay kay sa mahimsog nga mga hayop.” Ang tambal sa beterinaryo alang sa tambok nga binuhing mga hayop sagad naglakip sa limitadong ginakaon ug, alang sa mga iro, dugang ehersisyo.

 Pagbatig Kapakyasan Panahon sa Bakasyon

“Kon ikaw nag-empake sa imong mga bag alang sa labing malipayong mga semana sa tuig, pagbantay!” nagpasidaan ang mantalaang Die Welt sa Hamburg. Ang away ug panaglalis makadaot sa daghang bakasyon sa pamilya. Sumala sa usa ka Alemang pagtuon, “usa ka diborsiyo sa tulo ipayl human sa giambitang bakasyon.” Ngano? Usa ka hinungdan mao tingali ang wala maandi nga pagkasuod ug panag-uban, nga mosangpot sa pagkapikal sa usag usa. Aron malikayan ang suliran, gisugyot sa mga sikologo ang abanteng pagplano sa mga bakasyon, nga mag-eskedyul sa gihiusahang kalihokan nga may igong pagkamapasiboon ug pagpahiuyon sa tagsatagsa ka gusto. “Ang hinobrang mga panahom maoy usa ka hinungdan [sa suliran panahon sa bakasyon],” nag-ingon ang Die Welt. “Sanglit ang tuig gilangkoban ug napulog-usa ka bulan nga trabaho ug inadlawng rutina, ang tulo ngadto upat ka semanang bakasyon gidahom nga mobawi sa tanang butang nga wala matagad sa ubang bahin sa tuig.”

Mas Daghang Batang Pinaangkan

Sumala sa Eurostat, usa ka ahensiya sa estadistika sa Uropa, sa pagkakaron 1 sa 4 ka bata sa European Union natawong pinaangkan, nagtaho ang Alemang mantalaang Westdeutsche Allgemeine Zeitung. Niadtong 1980 ang proporsiyon maoy ubos sa 1 sa 10. Ang kinaubsang kaso sa pagpanganak ug pinaangkan​—nga 4 porsiyento​—makaplagan sa Gresya. Sa katugbang nga kahimtang, sa Sweden kapin sa katunga sa tanang pagpanganak maoy pinaangkan. Ang Irlandia nakasinati sa labing dakong kausaban. Ang gidaghanon sa mga batang pinaangkan didto miuswag gikan sa 5 porsiyento lamang sa 1980 ngadto sa 31.8 porsiyento sa 2000. Ang maong dagkong mga pag-uswag “nagpamatuod nga may dayag nga kausaban sa tinamdan bahin sa kaminyoon ug sa pamilya taliwala sa mga Uropanhon,” matod sa taho.

Mga Tambuboan Mogamit ug Batobalani sa Pagpanukod

“Ang mga tambuboan maoy mahanasong mga magtutukod nga mogamit sa instrumento sa insekto nga katumbas sa instrumento sa surbeyor aron matino ang tukmang kahan-ayan sa ilang mga puy-anan,” matod sa mantalaang The Daily Telegraph sa London. Ang usa ka tem sa mga siyentipiko sa Tel Aviv University, sa Israel, kinsa nagtuon sa mga tambuboan sa Oriente nakadiskobre nga ang mga insekto mopatapot ug gamitoyng batobalaning kristal​—nga may sukod nga upat sa usa ka libong bahin sa pulgada diha sa tunga ug adunay titanium, iron, ug oksiheno​—ngadto sa atop sa matag unom-ug-kiliran nga lawak sa usa ka balayan. “Ang mga puy-anan sa tambuboan kasagarang gitukod gikan sa mga hut-ong sa pinahigdang mga balayan nga gitukdan ug pinatindog nga mga gambalay,” matod sa taho. Kon sa unsang paagi ang mga batobalani moobra wala pa hisayri, apan dayag nga “ang sistema sa mga kristal motabang sa mga insekto nga makasubay sa ilang dalan diha sa kangitngitan ug magtino nga ang puy-anan sa mga tambuboan dili maghiwi nga maoy peligroso. Ginahimo na karon ang pagtuon sa pagsusi kon ang ubang mga tambuboan, o bisan mga putyukan, nagagamit sa samang teknik.”

Batan-ong mga Babaye ug “Osteoporosis”

Ang nagkadaghang batan-ong babaye mameligrong masakit sa osteoporosis sa pagkagulang na tungod sa hinobrang pagdiyeta, nagpasidaan ang mantalaang Asahi Shimbun sa Hapon. Tungod sa osteoporosis, usa ka sakit nga motakboy sa daghang tigulang nga mga babaye, ang densidad o kasolido sa bukog makunhoran pag-ayo nga ang kabukogan daling mabali. Ang pagkaporma sa bukog diha sa mga babaye nalanggikit pag-ayo sa mga hormone sa babaye. Sukad sa pagsugod sa regla, ang densidad sa bukog kusog ug uswag ug moabot sa tayuktok sa mga edad 20, sa dili pa mosugod pag-us-os sa mga edad 40. “Kon mas taas ang densidad sa bukog, bisan pag kana mous-os sa ulahi, mas madugay kanang makaabot sa punto nga ang mga bukog daling mabali,” nagpatin-aw si Propesor Ikuko Ezawa sa Women’s University sa Hapon. Busa, siya midugang: “Hinungdanon kaayo nga mabatonan ang labing dakong densidad sa bukog sa pag-edad ug 20.” Bisan pa niana, ang mga batan-ong babaye wala kaayoy pagtagad bahin sa osteoporosis. “Sa kadaghanan, sila dili mokaon ug igong mga sustansiya,” matod ni Ezawa. “Ang kakulang sa calcium ug kakulang sa ehersisyo ilabina ang adunay direktang epekto sa kabukogan.”

Malipayon ug Mahimsog sa Edad 100

Sumala sa usa ka taho diha sa mantalaang Yomiuri Shimbun, “gibati sa 80 porsiyento sa mga tawo nga ang edad kapig 100 ka tuig nga sila mahimsog ug maayog panglawas sa adlaw-adlaw.” Ang gidaghanon sa mga tawong nag-edad ug 100 sa Hapon unang milabaw sa 1,000 niadtong 1981, ug nakaabot kanag 13,000 sa tuig 2000. Karong bag-o, ang Foundation of Health and Stamina sa Hapon naghimog surbi sa kapig 1,900 ka sentenaryo, nga lagmit mao ang kinadak-ang pagtuon nga gihimo sukad bahin sa “kalidad sa kinabuhi” sa mga tigulang nga kapig 100 ang edad. “Ang mas daghang lalaki, 43.6 porsiyento, ingong sukwahi sa mga babaye, 25.8 porsiyento, nag-ingon nga sila ‘adunay katuyoan sa kinabuhi,’” mitaho ang mantalaan. Kadaghanan sa mga sentenaryo naghisgot sa “pamilya,” “taas nga kinabuhi,” ug “pagtagamtam ug maayong panglawas ug pagkalipay sa kinabuhi” nga nahiapil sa ilang mga katuyoan sa kinabuhi. Busa, ang Yomiuri Shimbun nagsugyot nga “ang pagbaton ug katuyoan sa kinabuhi motultol sa taas nga kinabuhi.”

Pag-inusara sa Pagpuyo

Gipakita sa usa ka bag-ong senso nga sa Pransiya 1 sa 8 ka tawo ang nag-inusara sa pagpuyo karon. Kini nga proporsiyon maoy doble kay sa 30 ka tuig kanhi, nagtaho ang Pranses nga mantalaang Le Monde. Ang mga estadistika naglakip sa mga batan-on nga wala pay kapikas ingon man ang mga tigulang. Mas daghang babaye ang nag-inusara sa pagpuyo kay sa mga lalaki, ug ang artikulo nag-ingon nga “kon mas taas ang sosyal nga kahimtang sa usa ka babaye, mas lagmit nga siya magkinaugalingon sa pagpuyo.” Ang senso nagpadayag usab nga sukad 1990, dihay 22-porsiyentong pag-uswag sa gidaghanon sa usag-ginikanan nga mga pamilya ug 16-porsiyentong pag-uswag sa gidaghanon sa mga magtiayon nga walay mga anak. “Sa kabug-osan,” mihinapos ang artikulo, “adunay mas daghang magtiayon nga walay anak ug mga tawong nag-inusara sa pagpuyo karon kay sa mga panimalay nga may mga anak.”

Mga Tin-edyer nga Aktibo sa Seksuwal nga Paagi

Usa ka taho sa Family Matters Institute sa Britanya nagpaila nga ang mga tin-edyer “dobleg posibilidad nga makigsekso kon ang ilang mga ginikanan nagbulag o kon ang ilang mga ginikanan nagpuyopuyo ra inay kasado,” matod sa The Guardian sa London. Ikaupat nga bahin sa mga tag-13 anyos nga aktibo sa seksuwal nga paagi ang nakabaton ug labing menos upat ka paris sa pakigsekso, ug 1 sa 5 ka batan-ong mga tin-edyer maoy hubog sa dihang napildihan sa ilang pagkabirhen. Ang taho nagpasiugda sa panginahanglan alang sa “lig-ong pagpasiugda nga ang kaminyoon mao ang mithianong matang sa pamilya aron magpadako ug mga anak.” Ang mga suliran motungha sa dihang adunay ‘huyang nga mga relasyon tali sa ginikanan ug mga tin-edyer, panagsang pagkitaay, ug menos nga pagdumala.’ Ang taho mihinapos: “Hangtod nga ang mga ginikanan sa batan-ong mga tin-edyer mosugod pagdawat ug mas dakong responsabilidad alang sa panggawi sa ilang mga anak, ang gidaghanon sa batan-ong mga tin-edyer nga makigsekso dili mous-os ug mopadayon pagdaghan ang pagmabdos sa tin-edyer ug sakit nga ipasa sa pakigsekso.”

Nagduka nga mga Drayber

Ang mga eksperto bahin sa katulog, uban sa mga tigpaluyo sa pagkaluwas sa trapiko, nagatambag sa mga motorista nga dili modrayb sa dihang gikapoy sila pag-ayo, nagtaho ang Fleet Maintenance & Safety Report. Bisan pag ang mga tigdukiduki bahin sa katulog nagrekomendar sa labing menos walo ka oras nga katulog kada gabii, gipakita sa mga pagtuon nga daghang tawo ang nanlimbasog nga magpadayon sa adlaw-adlawng pagkinabuhi nga may diyutay kaayong tulog. Gipakita usab sa mga surbi nga ang mga drayber tali sa mga edad nga 19 ug 29 mas lagmit modrayb sa dihang nagduka kay sa ubang pangedaron ug mas makiling sa pagpatulin pa sa ilang pagdrayb sa dihang sila katulogon. “Ang alkoholikong ilimnon mopadako usab sa risgo sa pagkatulog samtang nagdrayb,” nag-ingon ang taho. Si David Willis, presidente sa American Automobile Association Foundation for Traffic Safety, nagpunting nga ang pagpatokar sa radyo o pag-abli sa bentana dili makawala sa imong pagkakatulogon, apan ang kadiyot nga pagtagpilaw makatabang kanimo sa pagwala sa pagduka. Si Willis nagpasiugda: “Ang bugtong tambal sa pagduka mao ang pagkatulog.”