Atong Sulayan ang Pagsulat Diha sa Hankul!

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA KOREA

MATAG USA SA MGA SISTEMA SA PAGSULAT SA KALIBOTAN ADUNAY KAUGALINGONG KASAYSAYAN, NGA SAGAD KARAAN KAAYO. HINUON, NAMUGNA ANG USA KA ALPABETO LIMA LANG KA SIGLO KANHI, UG GIDISENYO KADTO NGA MAKAT-ONAN SA USA LANG KA BUNTAG! KINI MAO ANG KOREANONG ALPABETO NGA GINGANLAG HANKUL, O HANGUL. MAKALINGAW ANG ESTORYA SA PAGKAMUGNA UG PAGGAMIT NIINI.

SA WALA pa mamugna ang Hankul, ang Koreanong pinulongan walay sistema sa mga karakter nga magamit sa pagsulat. Sa kapin ug usa ka libo ka tuig, gisulat sa edukadong mga Koreano ang ilang pinulongan nga ginamit ang Ininsek nga mga karakter. Hinuon, latas sa katuigan gihimo ang nagkadaiyang mga paningkamot aron sa pagmugna ug mas maayong sistema sa pagsulat. Apan sanglit kanang tanan gibase man sa Ininsek nga mga karakter, ang edukado kaayong mga tawo lamang ang makagamit niana.

Usa ka Alpabeto nga Gimando sa Usa ka Hari

Sa ika-15ng siglo K.P., si Haring Sejong sa Koreanong dinastiya nga Chosŏn misugod pagtagad sa mga kahigawad sa iyang mga ginsakpan nga dili makabasa o makasulat. Ang kadaghanan walay paagi nga makaduol sa mga awtoridad nga may mga reklamo gawas sa binabang paagi. Kadtong sulirana nakapalibog kang Haring Sejong, kinsa gituohan sa kadaghanan nga maoy andam kanunay nga magpatalinghog sa ordinaryong mga tawo.

Busa, si Haring Sejong nanguna sa pagmugnag usa ka alpabeto nga angay sa isulti nga pinulongang Koreano ug sayon makat-onan ug gamiton. Gipahibalo niadtong 1446 ang pagkahuman sa maong proyekto. Sa pasiuna sa iyang proklamasyon, si Haring Sejong miingon: “Tungod kay langyaw man ug kagikan, ang Ininsek nga mga karakter walay katakos nga mohawas sa hustong paagi sa linaing mga kahulogang Koreano. Busa, ang daghang ordinaryong mga tawo walay paagi sa pagpahayag sa ilang mga hunahuna ug mga pagbati. Tungod sa akong pagsimpatiya sa ilang mga suliran, gimugna ko ang kahan-ayan sa 28 ka letra. Sayon kaayong makat-onan ang mga letra, ug tim-os akong naglaom nga kini makapauswag sa kalidad sa pagkinabuhi sa tanang tawo.”

Ikasubo, ang pipila ka eskolar misupak sa Hankul, tungod kay kini sayon kaayong makat-onan! Matamayon nilang ginganlan kinig Amkul, nga nagkahulogan nga “mga letra sa kababayen-an.” Giayran nila ang usa ka sistema nga makat-onan bisan sa kababayen-an, kinsa wala tudloi sa pagbasa diha sa mga tunghaan niadtong panahona. Ang maong pagsupak sa Hankul nagpadayon taliwala sa mga Koreano sa alta sosyedad sa taastaas nga panahon. Sa pagkatinuod, kapin ug 400 ka tuig ang milabay  una ipahayag sa Koreanong kagamhanan nga ang Hankul magamit diha sa opisyal nga mga dokumento.

Ang Hankul ug ang Bibliya

Ang Bibliya may dakong papel sa kasaysayan sa Hankul. Bisan pag daghang relihiyosong mga basahong Koreano nga sinulat sa Ininsek nga mga karakter ang gipasulod sa Korea, ang mga misyonaryo wala magdalag Ininsek nga mga Bibliya, bisan pag diha na kadto. Bisan pa niana, niadtong 1887 ang Kristohanon Gregong Kasulatan (Bag-ong Testamento) nahubad ngadto sa Koreano ug napatik diha sa Hankul sa Mukden, Tsina. *

Sa kataposan, may usa na ka Koreanong Bibliya nga mabasa sa halos tanang tawo​—bisan sa mga babaye ug mga bata nga wala gayod makahigayon sa pagkat-on ug Ininsek nga mga karakter. Karong adlawa adunay labing menos walo ka bersiyon sa Bibliya diha sa modernong Hankul, lakip ang New World Translation of the Holy Scriptures.

Sayon nga Makat-onan

Usa sa mga eskolar nga mitabang sa pagmugna sa Koreanong alpabeto miingon bahin sa Hankul: “Makat-onan kini sa maalamon sa usa ka buntag, ug makat-onan kini bisan sa dili-maalamon sa napulo ka adlaw.” Sa pagkatinuod, ang pipila sa unang mga magsusupak sa Hankul matamayong nagngalan sa alpabeto nga Achimgul​—“pangbuntag nga mga letra.” Ilang giisip nga ang Hankul yano kaayo alang kanila kay makat-onan kini sa usa lang ka buntag!

Bisan kon unsay kahimtang, ang pagkasayon nga makat-onan sa Hankul nakatabang nga halos mawagtang na ang kawalay-alamag sa Korea. Sa pagkatinuod, sa ilang pagsulod sa eskuylahan, ang kadaghanang bata nabatid na niini. Dugang pa, sa Koreanong mga eskuylahan walay mga bangga sa espeling! Nganong wala man? Kay ang Hankul naghawas sa mga paningog sa Koreanong pinulongan sa tukma kaayong paagi nga dili lisod ang pagsulat sa hustong paagi niini samtang mabatian nimo kini.

Ang Hankul magamit gani sa pagsulat sa dili-Koreanong mga pulong. Buot ba nimong sulayan kini? Bisan pag wala ipakita sa nag-ubang mga tsart ang tanang detalye, kini labing menos makatabang kanimo sa pagsulat sa imong kaugalingong ngalan diha sa Hankul. Nianang paagiha ikaw makasinating direkta sa katakos sa alpabeto nga makat-onan sa usa lang ka buntag!

[Footnote]

 [Kahon sa panid 13]

Mga Konsonante Ug Mga Bokales Sa Hankul

MGA KONSONANTE:

ㄱ (g,k)

ㄴ (n)

ㄷ (d,t)

ㄹ (r,l)

ㅁ (m)

ㅂ (b,p)

ㅅ (s)

ㅇ *

ㅈ (ch,j)

ㅊ (ch’)

ㅋ (k’)

ㅌ (t’)

ㅍ (p’)

ㅎ (h)

MGA BOKALES:

ㅏ (ah)

ㅑ (yah)

ㅓ (ǒ)

ㅕ (yǒ)

ㅗ (o)

ㅛ (yo)

ㅜ (u)

ㅠ (yu)

ㅡ (ǔ)

ㅣ (i, sama sa “machine”)

USA KA PANAGLITAN SA DAGHANG BOKALES

ㅓ (ǒ) + ㅣ (i)  = ㅔ (e)

*Ang konsonanteng ㅇ walay tingog gawas ingong usa ka pangataposang konsonante, sa dihang litokon kining “ng.”

Ang bokales nga ǒ, yǒ, ug ǔ litokon uban ang pahiyom nga wala ibuka ang baba; ang o, yo, u, ug yu isulti uban ang gikyuum nga mga ngabil. Ang mga konsonanteng ch,’ k,’ t,’ ug p’ pagaubanan sa tingog nga h.

[Kahon sa panid 13]

PAGSULAT SA KOREANONG MGA PULONG

Ang tanang Koreanong mga silaba gilangkoban sa duha o tulo ka bahin: unang tingog, tungatungang tingog (bokal o bokales) ug, kasagaran, panapos nga tingog. Ang mga pulong gilangkoban sa usa o mas daghang silaba. Ang matag silaba gisulat sulod sa gihandurawng kahon, sama sa gipakita sa ubos. Ang unang tingog (usa ka konsonante o ang walay tingog nga ㅇ) isulat sa ibabaw o itaas nga wala. Kon ang tungatungang bokal adunay pinatindog nga porma, isulat kini patuo sa unang tingog, samtang ang mga bokales nga pinahigda nga porma isulat sa ilalom niini. Ang mga letra madoble usab, nga nagdugang ug pasiugda, ug ang daghang bokales mahimong idikit ug isulat nga magtapad. Kon ang silaba adunay pangataposang konsonante, kini makita kanunay sa ubos nga posisyon. Niining paagiha, libolibong nagkalainlaing mga silaba mahawasan pinaagi sa Hankul.

MGA PANANGLITAN:

ㅅ (s)  + ㅗ (o)  = 소 (so) cow

ㅅ (s)  + ㅏ (a)  + ㅇ (ng)  = 상 (sang) prize

ㄱ (k)  + ㅗ (o)  + ㅁ (m)  = 곰 (kom) bear

ㅁ (m)  + ㅗ (o)  + ㄱ (k)  = 목 (mok) neck

ㅅ (s)  + ㅏ (a),

ㄹ (r)  + ㅏ (a)  + ㅇ (ng)  = 사랑 (sa-rang) gugma

[Kahon/Diagram sa panid 14]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Koreanong Alpabeto

Sa mga adlaw ni Haring Sejong, ang Hankul nga alpabeto gilangkoban ug 28 ka letra, nga 24 niana gigamit gihapon. Nahilakip kanila, 14 maoy mga konsonante ug 10 maoy bokales. Ang lima ka pangunang mga konsonante kaamgid sa mga bahin sa baba ug tutonlan nga gigamit sa pagpatungha niana: ㄱ (g, k), ang gibawog nga dila nadapat sa likod sa lingagngag; ㄴ (n), ang tumoy sa dila giluko aron madapat sa atubang sa lingagngag; ㅁ (m), ang baba, kon tan-awon sa atubang; ㅅ (s) ang mga ngipon; ㅇ (ng), ang gibuka nga tutonlan. Ang mga kudlit idugang sa maong pangunang mga konsonante aron sa paghawas sa ubang may-kalangkitang mga konsonante​—kadtong gipatungha uban sa baba nga anaa sa halos samang posisyon.

Ang bokales nagsimbolo sa linginong langit pinaagi sa usa ka tulbok (•),* ang patag nga yuta pinaagi sa pinahigda nga kudlit (ㅡ), ug ang usa ka nagtindog nga lalaki pinaagi sa pinatindog nga kudlit (ㅣ). Kini sila maghawas sa bokales nga gipatungha nga ang dila anaa sa atubang, tungatunga, ug likod nga mga posisyon.

*Sa modernong Hankul, kining letraha wala gamita.

[Diagram]

ㄱ

ㄴ

ㅁ

ㅅ

ㅇ

[Hulagway sa panid 13]

Si Haring Sejong