Pagpangitag Usa ka Dapit nga Mahimong Ilang Pinuy-anan

“Bisag unsa ka pobre, walay dapit nga sama sa kaugalingong pinuy-anan.”​—John Howard Payne.

UNA nahitabo ang gubat, usa ka gubat nga wala gayoy pagkatapos. Dayon nahitabo ang huwaw, usa ka huwaw nga wala gayoy hunong. Wala madugay human magsugod ang huwaw nahitabo ang gutom. Ug gihimo sa mga tawo ang bugtong mahimo nila​—gibiyaan nila ang ilang mga pinuy-anan aron sa pagpangitag tubig, pagkaon, ug trabaho.

Nangabot sila nga linibo diha sa mga estasyon sa utlanan. Apan sa di pa dugayng katuigan usa ka milyon na nga kagiw ang gipasulod, ug ang kasikbit nga nasod dili na mopasulod ug dugang pa. Giseguro sa mga polis sa utlanan nga nagdalag mga batuta nga walay makatabok sa utlanan.

Ang usa ka opisyal sa imigrasyon nianang dapita pintok nga naghubit sa mga rason sa paghunong sa pagpasulod sa nagkadaghang mga kagiw. “Dili sila mamayad ug buhis. Gub-on nila ang mga dalan. Pamutlon nila ang mga kahoy. Hutdon nila ang tubig. Dili, dili na mi mopasulod ug dugang pa.” *

Ang ingon nianang makaluluoyng mga kahimtang nahimong kasagaran na kaayo. Ang mga tawo nga napugos pagbiya sa ilang mga pinuy-anan nakadiskobre nga mas malisod pa ang pagpangitag usa ka dapit nga mahimong ilang pinuy-anan. “Samtang nagkadaghan ang mga tawo nga nangayog proteksiyon, misamot usab ang pagpanuko sa mga estado sa paghatag niana nga proteksiyon,” miingon ang di pa dugayng taho sa Amnesty International.

Ang bulahang nakaabot sa usa ka kampo sa kagiw makakaplag tingalig diyutayng kahilwas, apan talagsa rang maparehas kini sa kaugalingong pinuy-anan. Ug ang mga kahimtang diha sa kampo tingali dili gayod maayo.

Kinabuhi Diha sa mga Kampo sa Kagiw

“Mamatay ka tingali [sa imong pinuy-anan] kon maigo ka sa bala, apan dinhi [sa kampo sa kagiw] ang imong mga anak mamatay sa gutom,” mireklamo ang usa ka Aprikanong kagiw. Sama sa nadiskobrehan niining nawad-ag paglaom nga amahan, daghang kampo nag-antos sa kanunayng kanihit sa pagkaon ug tubig maingon man sa kakulang sa kahinlo ug igong kapasilongan. Ang mga rason yano lang. Ang nagakaugmad nga mga nasod nga kalit lang gibahaan ug libolibong kagiw basin nakigbisog na aron lang mapakaon ang ilang kaugalingong mga lungsoranon. Wala kaayo silay ikatabang sa mga panon sa kagiw nga kalit lang mihangyo nga mosulod sa ilang nasod. Ug ang mas datong mga nasod, nga nag-atubang sa ilang kaugalingong mga problema, magpanuko tingali sa pagtabang sa daghang kagiw sa ubang mga nasod.

Sa dihang kapin sa duha ka milyong tawo ang nangalagiw gikan sa usa ka nasod sa Aprika sa 1994, ang gidalidali pagtukod nga mga kampo sa kagiw dili kalikayang nakulangan sa tubig ug hustong sanitasyon. Tungod niana, ang pagdagsang sa kolera nakapatayg libolibo sa wala pa kini makontrolar sa ulahi. Nakapasamot pa sa kahimtang, ang armadong mga manggugubat misagol sa sibilyang mga kagiw ug nagkontrolar dayon sa pag-apod-apod sa mga hinabang. Kining problemaha wala lang mahitabo niining dapita. “Ang presensiya sa armadong mga tawo taliwala sa mga kagiw nagladlad sa mga sibilyan sa mas daghang kapeligrohan. Tungod niini sila daling hadlokon, hasion ug pugson sa pagsundalo,” nag-ingon ang taho sa Hiniusang Kanasoran.

Ang lokal nga mga tawo mahimong nag-antos usab sa pagsulod sa daghang gigutom nga mga kagiw. Sa Great Lakes nga rehiyon sa Aprika, ang ubang opisyal mireklamo: “[Ang mga kagiw] nagdaot sa among mga pondo sa pagkaon, nagdaot sa among mga uma, sa among mga baka, sa among kinaiyanhong mga parke, nagpahinabog gutom ug nagpakaylap ug mga sakit . . . [Sila] makabenepisyo gikan sa hinabang nga pagkaon samtang kami walay madawat.”

Bisan pa niana, ang kinalisdang problema lagmit mao ang kamatuoran nga daghang temporaryong  mga kampo sa kagiw ang nahimong permanenteng mga puy-anan sa ngadtongadto. Pananglitan, sa usa ka nasod sa Tungang Silangan, mga 200,000 ka kagiw ang naghuot diha sa usa ka kampo nga sa sinugdan gitukod alang sa un-kuwarto sa maong gidaghanon. “Wala na miy kapaingnan,” usa kanila ang mimulo. Kining dugay nang nag-antos nga mga kagiw nag-atubang ug grabeng mga restriksiyon sa pagpanarbaho diha sa nasod nga midawat kanila, ug mikabat ug 95 porsiyento ang giisip nga walay trabaho o kulang sa trabaho. “Sa tinuoray lang wala ko mahibalo kon sa unsang paagi [sila] nakatigayon sa pagbaton sa sukaranang mga kinahanglanon,” matod sa usa ka opisyal sa kagiw.

Apan kon ang mga kahimtang morag dili maayo diha sa mga kampo sa kagiw, basin mas grabe pa kini alang niadtong mga tawo nga napugos pagbiya sa ilang pinuy-anan apan dili makabiya sa ilang kaugalingong nasod.

Ang Kagul-anan sa Usa nga Napugos Pagbiya sa Pinuy-anan

Sumala sa High Commissioner for Refugees sa Hiniusang Kanasoran, “tungod sa gidak-on ug gilapdon niining problemaha, sa pag-antos sa tawo nga nagpahinabo niana, maingon man sa epekto niini diha sa internasyonal nga pakigdait ug kasegurohan, ang internal displacement nahimong usa ka isyu nga takos gayong kabalak-an sa tanang nasod.” Tungod sa ubay-ubayng katarongan, kining walay pinuy-anang mga tawo kasagarang mas daling pasipad-an kay sa mga kagiw.

Walay internasyonal nga organisasyon nga nag-atiman sa kaayohan sa mga tawong napugos pagbiya sa ilang pinuy-anan, ug ang ilang makaluluoyng kahimtang kasagarang dili kaayo makapadani sa pagtagad sa palaumagian sa balita. Ang ilang kaugalingong mga gobyerno, nga nalinga sa lainlaing militaryong panagbangi, dili tingali andam o dili makahimo sa pagpanalipod kanila. Ang mga pamilya kasagarang magkabulagbulag panahon sa ilang pagkalagiw gikan sa makuyawng mga dapit. Kasagarang walay laing mahimo kondili magbaktas, ang ubang mga tawo nga napugos pagbiya sa ilang pinuy-anan wala gani makalahutay sa pagbaktas ngadto sa usa ka dapit nga mas luwas.

Daghan niining mga tawo nga napugos pagbiya sa ilang pinuy-anan modangop sa mga siyudad, diin sila magpuyo sa malisod nga mga kahimtang diha sa mga barongbarong o sa gibiyaang mga tinukod. Ang uban magpunsisok diha sa minaomao nga mga kampo, nga usahay atakehon sa armadong mga tawo. Kasagaran, mas daghan ang mangamatay kanila kay nianang sa ubang grupo diha sa maong nasod.

Bisan ang maayog-tuyo nga mga kalihokan nga giorganisar aron sa paghatag ug hinabang aron sa paghupay sa pag-antos niining mga tawo nga napugos pagbiya sa ilang mga pinuy-anan mahimong mosumbalik kanila. Ang The State of the World’s Refugees 2000 nag-ingon: “Sa kataposang dekada sa ika-20ng siglo, ang makitawhanong mga organisasyon nga nagalihok diha sa gibungkag sa gubat nga mga nasod nakaluwas ug libolibong kinabuhi ug dakog nahimo sa paghupay sa pag-antos sa tawo. Apan, usa sa hinungdanong leksiyon sa dekada mao nga diha sa mga panagbangi ang makitawhanong buhat dali rang  maniobrahon sa naggubatayng mga pundok, ug sa wala damha mosangpot kini sa pagpalig-on sa mga posisyon sa mga awtoridad nga maoy responsable sa paglapas sa tawhanong mga katungod. Dugang pa, ang mga hinabang nga giapod-apod sa makitawhanong mga organisasyon makapasamot sa gubat, nga nagtabang sa pagsustento ug pagpadugay sa gubat.”

Ang Pagpangita sa Mas Maayong Estilo sa Kinabuhi

Gawas pa sa mga kagiw ug sa mga tawo nga napugos pagbiya sa ilang mga pinuy-anan apan nagpuyo gihapon diha sa ilang kaugalingong nasod, adunay nagkadaghang mga kagiw tungod sa kalisod sa panginabuhi. Dunay ubay-ubayng hinungdan niini. Ang kal-ang tali sa dato nga mga nasod sa kalibotan ug sa mga pobre nagkadako, ug ang mga programa sa telebisyon adlaw-adlawng nagpasundayag sa maluhong mga estilo sa kinabuhi sa pipila ka nasod atubangan sa kinapobrehang mga molupyo sa yuta. Ang pagbiyahe sa tibuok kalibotan nahimong mas sayon, ug ang mga utlanan mas daling malutsan. Ang mga gubat sibil maingon man ang etniko ug relihiyosong pagpihig naghatag usab ug puwersadong panukmod sa mga tawo nga mobalhin ngadto sa mas mauswagong mga nasod.

Apan bisan tuod ang ubang mga lalin​—ilabina kadtong duna nay mga partidos diha sa industriyalisadong mga nasod​—dali rang makabalhin, ang uban nasugamak na hinuon sa kadaot. Kadtong mahulog sa mga kamot sa kriminal nga mga negosyante nag-atubang ug linaing kapeligrohan. (Tan-awa ang nag-ubang mga kahon.) Angayng konsiderahon pag-ayo sa usa ka pamilya kining maong mga kapeligrohan una pa molalin aron mapauswag ang kahimtang sa kinabuhi.

Sa 1996 ang usa ka karaang barko nalunod diha sa Dagat Mediteranyo, ug 280 ka tawo ang nangalumos. Ang mga biktima maoy mga lalin gikan sa India, Pakistan, ug Sri Lanka nga nagbayad ug tali sa $6,000 ug $8,000 aron makaadto sa Uropa. Sa wala pa malunod ang barko, nag-antos na sila sa kagutom, kauhaw, ug pisikal nga pag-abuso sulod sa daghang semana. Ang ilang “panaw ngadto sa kauswagan” nahimong daotang damgo nga misangko sa trahedya.

Halos ang matag kagiw, matag tawo nga napugos pagbiya sa iyang pinuy-anan, o matag ilegal nga lalin adunay ikaasoy nga kaugalingong daotang damgo. Bisan unsa pay hinungdan nga kining mga tawhana napugos pagbiya sa ilang mga pinuy-anan​—kini man tungod sa gubat, paglutos, o kakabos​—ang ilang pag-antos nagpatungha sa mga pangutana: Masulbad ba kining problemaha? O ang pagbaha ba sa mga kagiw magpadayon lamang?

[Footnote]

 [Kahon/Hulagway sa panid 8]

Ang Kahimtang sa Ilegal nga mga Lalin

Gawas pa sa mga kagiw ug mga tawo nga napugos pagbiya sa ilang pinuy-anan, adunay tali sa 15 milyones ug 30 milyones ka “ilegal nga mga lalin” sa tibuok kalibotan. Ang kadaghanan niini maoy mga tawo nga naglaom nga makaeskapar sa kakabos​—ug tingali sa pagpihig ug paglutos usab​—diha sa mas datong mga nasod.

Tungod kay ang mga posibilidad sa legal nga paglalin nagkamenos sa di pa dugayng katuigan, ang usa ka bag-ong ilegal nga pagpamatigayon sa mga lalin mitungha. Gani, ang pagnegosyog mga lalin sa pagkakaron nahimong dakog kita nga negosyo alang sa internasyonal nga mga sindikato sa krimen. Ang ubang mga imbestigador nagbanabana nga makapatungha kinig ganansiya nga $12 ka bilyon kada tuig, nga diyutay ra kaayog kapeligrohan alang sa ilegal nga mga negosyante. Si Pino Arlacchi, usa ka luyoluyong-sekretaryo-heneral sa Hiniusang Kanasoran, nagtawag niini nga “kinakusgang nag-uswag nga kriminal nga merkado sa kalibotan.”

Ang ilegal nga mga lalin halos walay legal nga proteksiyon, ug ang ilang mga pasaporte kanunayng kompiskahon sa ilegal nga mga negosyante. Ang maong mga lalin makita tingali diha sa mga pabrika, mahimong mga katabang sa balay, magtrabaho sa industriya sa pangisda, o sa panguma. Ang uban mahimong mga pampam. Kon madakpan sila sa mga awtoridad, lagmit silang papaulion nga walay kuwarta. Kon moreklamo sila sa dili maayong mga kahimtang sa trabaho, sila mahimong kulatahon o among-amongan sa seksuwal nga paagi o hulgaon ang ilang pamilya nga pasipad-an.

Kasagaran ang kriminal nga mga gang maghaylo sa potensiyal nga mga lalin uban ang mga saad sa dagkog-suweldong mga trabaho. Tungod niini, iprenda tingali sa usa ka kabos nga pamilya ang tanan nilang kabtangan aron lang makapadala ug usa ka membro ngadto sa Uropa o sa Tinipong Bansa. Kon ang lalin dili makabayad sa iyang galastohan, dahomon nga trabahoan niya ang iyang utang, nga mahimong mokabat ug $40,000. Ang ‘bag-ong kinabuhi’ nga gisaad kaniya usa diay ka hago kaayo nga trabaho.

[Hulagway]

Ilegal nga mga kagiw sa Espanya

 [Kahon/Hulagway sa panid 9]

Nadaot ang Pagkainosente

Ang pamilya ni Siri nagpuyo sa kabukiran sa Habagatan-sidlakang Asia, diin ang iyang mga ginikanan nag-atiman sa ilang mga basakan. Usa ka adlaw may babaye nga miingon sa iyang mga ginikanan nga kahatagan niya si Siri ug dakog-suweldong trabaho didto sa siyudad. Ang gitanyag niyang $2,000​—dako na kaayong kantidad alang sa mga mag-uuma sa kabukiran​—lisod balibaran. Apan, sa wala madugay si Siri naulipon diay diha sa usa ka balay sa mga pampam. Giingnan siya sa mga tag-iya nga aron mahatagan siya sa iyang kagawasan, kinahanglang mobayad siya kanila ug $8,000. Si Siri 15 anyos niadtong panahona.

Imposibleng makabayad si Siri sa iyang utang. Tungod sa mga pagkulata ug seksuwal nga pag-abuso nakigkooperar na lang siya. Basta mapuslan siya, dili gayod siya hatagag kagawasan. Ang mapait nga katinuoran mao nga daghan niana nga mga pampam ang sa ngadtongadto buhian​—apan sa pagpauli lamang sa ilang mga baryo aron mamatay sa AIDS.

Ang susamang pamatigayon nag-uswag diha sa ubang dapit sa kalibotan. Usa ka taho sa 1999 nga nag-ulohang International Trafficking in Women to the United States nagbanabana nga tali sa 700,000 ug 2,000,000 ka babaye ug mga bata ang ilegal nga ginegosyo kada tuig, daghan kanila alang sa pagpamampam. Ang uban tingali gilimbongan, ang uban gikidnap lamang; apan halos silang tanang gipugos pagpatrabaho. Usa ka tin-edyer nga taga-Sidlakang Uropa nga naluwas gikan sa usa ka gang sa prostitusyon miingon bahin sa iyang mga mananakop: “Wala gayod ako maghunahuna nga posible kini. Kining mga tawhana maoy mga hayop.”

Ang ubang alaot nga mga biktima gikuha pa gani gikan sa mga kampo sa kagiw, diin ang mga saad sa mga trabaho ug dakong suweldo sa Uropa o sa Tinipong Bansa mahimong lisod balibaran. Alang sa daghang babaye, ang pagpangitag mas maayong kinabuhi mitultol kanila ngadto sa seksuwal nga pagpangulipon.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 10]

Kuwentaha ang Gasto sa Dili pa Molalin Tungod sa Kalisod sa Panginabuhi

Tungod sa daghang kriminal nga mga gang nga nalangkit sa ilegal nga pagnegosyog mga lalin ug sa kalisod sa paglalin sa legal nga paagi ngadto sa mga nasod sa naugmad nga kalibotan, ang mga bana ug mga amahan angayng mamalandong pag-ayo sa mosunod nga mga pangutana sa dili pa mohimog desisyon.

1. Ang amo bang kahimtang sa kinabuhi lisod kaayo nga dunay usa o ang tibuok pamilya kinahanglang mobalhin sa nasod diin mas dagko ang mga suweldo?

2. Unsa ka dako ang among mautang nga salapi sa paggasto sa maong biyahe, ug sa unsang paagi bayran ang maong utang?

3. Takos bang bulagon ang pamilya tungod lang sa pinansiyal nga mga bentaha nga basin mahimong dili diay tinuod? Daghang ilegal nga mga lalin ang halos naglisod sa pagkuhag regular nga trabaho diha sa naugmad nga mga nasod.

4. Angay ba akong motuo sa mga sugilanon bahin sa dagkong suweldo ug katilingbanong mga benepisyo? Ang Bibliya nag-ingon nga “si bisan kinsa nga walay kasinatian motuo sa tagsatagsa ka pulong, apan ang usa nga maalamon magapalandong sa iyang mga lakang.”​—Proverbio 14:15.

5. Unsay akong garantiya nga dili kami mahulog sa mga kamot sa usa ka kriminal nga organisasyon?

6. Kon ang maong kriminal nga grupo mao gayoy nag-organisar sa panaw, nasabtan ko ba nga ang akong asawa​—o kaha ang akong anak nga babaye​—basin mapugos sa pagtrabaho ingong pampam?

7. Naamgohan ko ba nga kon mosulod ako sa usa ka nasod ingong ilegal nga lalin, basig dili ako makakuhag seguradong trabaho ug mahimong papaulion, nga manulo ang tanang kuwarta nga akong gipuhonan sa maong panaw?

8. Gusto ba nakong mahimong ilegal nga lalin o mogamit sa dili matinud-anong mga paagi aron lang makasulod sa usa ka mas adunahang nasod?​—Mateo 22:21; Hebreohanon 13:18.

[Diagram/Mapa sa panid 8, 9]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Direksiyon sa Paglalin sa mga Kagiw ug mga Trabahante

Mga dapit nga dunay dagkong populasyon sa mga kagiw ug mga tawo nga napugos pagbiya sa ilang pinuy-anan

→ Pangunang mga kalihokan sa lalin nga mga trabahante

[Credit Lines]

Mga tinubdan: The State of the World’s Refugees; The Global Migration Crisis; and World Refugee Survey 1999.

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 7]

Usa ka kagiw nga nagpaabot nga mahatagag kapuy-an

[Credit Line]

UN PHOTO 186226/M. Grafman