Kon Nganong ang mga Tawo Dili na Gustong Mabuhi

“Ang matag dalan ngadto sa paghikog may linaing mga motibo: sekreto kaayo, dili hisayran, ug makalilisang.”—Kay Redfield Jamison, sikyatrista.

“PULOS pag-antos ang kinabuhi.” Kana ang gisulat ni Ryunosuke Akutagawa, usa ka bantogang magsusulat sa Hapon sayo sa ika-20ng siglo, sa dayon na niyang paghikog. Bisan pa niana, giunhan niya kanang komentoha sa mga pulong: “Siyempre, dili ko buot mamatay, apan . . .”

Sama kang Akutagawa, daghan sa mga maghikog dili gayod gustong mamatay, apan gusto nilang “taposon ang pag-antos,” matod sa usa ka propesor sa sikolohiya. Kanay gipasabot sa mga pulong nga kasagaran kaayong makita diha sa mga sulat sa paghikog. Ang mga pulong sama sa ‘Dili na ako makaantos’ o ‘Nganong magpadayon pa sa kinabuhi?’ nagpadayag sa idlot nga tinguha nga makalingkawas sa mga kapaitan sa kinabuhi. Apan sumala sa pagbatbat sa usa ka lalaking terapista, ang paghikog “nahisama sa pagtambal sa sip-on pinaagi sa bomba nukleyar.”

Bisan pag ang mga hinungdan sa paghikog sa mga tawo nagkadaiya, ang pipila ka hitabo sa kinabuhi sagad makabikil sa paghikog.

Makabikil nga mga Hitabo

Dili na talagsaon nga ang mga batan-ong mawad-ag paglaom ug maghikog nagbuhat niana tungod sa mga butang nga daw dili bililhon alang sa uban. Sa dihang mobati silag kasakit ug wala silay bisan unsang mahimo niana, ang mga batan-on mahimong mag-isip sa ilang kamatayon ingong paagi sa pagpanimalos sa mga nakapasakit kanila. Si Hiroshi Inamura, usa ka espesyalistang nagtambal sa mga tawong makiling sa paghikog sa  Hapon, misulat: “Pinaagi sa ilang pagpakamatay, gihambin sa mga batan-on ang awhag sa kahiladman nga silotan ang tawong nagsakit kanila.”

Usa ka bag-ong surbi sa Britanya nagpadayag nga sa dihang grabeng daogdaogon ang mga batan-on, duolag pito ka pilo ang posibilidad nga mosulay sila sa paghikog. Dili tiaw ang kaguol nga giantos sa maong mga batan-on. Usa ka 13-anyos nga batan-ong lalaki nga nagbitay sa iyang kaugalingon nagbilig sulat nga ginganlan ang lima ka tawo nga nagsakit kaniya ug nangilkil ug kuwarta kaniya. “Palihog luwasa ninyo ang ubang kabataan,” misulat siya.

Ang uban mahimong mosulay sa paghikog sa dihang maproblema sila sa tunghaan o sa balaod, bulagan ug trato, makabatog ubos nga mga grado, makasinatig kapit-osan bahin sa mga pasulit, o mabug-atan sa mga kabalaka bahin sa umaabot. Taliwala sa mga tin-edyer nga nagtinguhag tag-as nga mga grado nga lagmit sobra ka mahunahunaon nga dili masayop, ang usa ka kakulian o kapakyasan​—mahimong tinuod o hinanduraw​—makapahinabog pagsulay sa paghikog.

Alang sa hingkod nang mga tawo, ang mga suliran bahin sa salapi o sa panarbaho maoy kasagarang makabikil nga mga hitabo. Sa Hapon tapos sa katuigan sa ekonomikanhong pag-us-os, ang mga paghikog karong bag-o mikapin sa 30,000 sa usa ka tuig. Sumala sa Mainichi Daily News,  duolag 75% sa edarang mga tawo nga naghikog naghimo niadto “tungod sa mga suliran bahin sa mga utang, mga pagkahapay sa negosyo, kakabos ug kawalay-trabaho.” Ang pamilyahanong mga suliran usab mahimong mosangpot sa paghikog. Usa ka Pinlandes nga mantalaan mitaho: “Ang bag-o pang diborsiyado nga edarang mga lalaki” naglangkob sa usa sa mga grupong hataas ug risgo. Usa ka pagtuon sa Hungaria nakadiskobre nga kinabag-an sa mga batan-ong babayeng nagplano sa paghikog nagdako diha sa bungkag nga mga pamilya.

Ang pagretiro ug ang lawasnong sakit dagko usab nga mga hinungdan, ilabina taliwala sa mga tigulang. Ang paghikog subsob pilion nga usa ka paagi sa paglikay sa pag-antos, dili subsob dihang ang usa ka sakit mohatod sa kamatayon, apan dihang ang pasyente maghunahunang siya dili na makaantos niana.

Hinuon, ang paghikog dili maoy sanong nianang tanang makabikil nga mga hitabo. Sa kasukwahi, kon magsagubang sa makapaguol kaayong mga kahimtang, dili maghikog ang kadaghanang tawo. Nan, nganong ang pipila mag-isip nga ang paghikog mao ang solusyon, samtang ang kadaghanan wala mag-isip niana?

Nagpahiping mga Hinungdan

“Ang dakong bahin sa desisyon sa pagpakamatay nagdepende diha sa pagsabot sa mga hitabo,” matod ni Kay Redfield Jamison, propesor sa sikyatriya sa John Hopkins University School of Medicine. Siya midugang: “Ang kadaghanang pangisip, kon maayo, dili magsabot sa bisan unsang hitabo ingong igong hinungdan nga makapaguol nga magpakamatarong sa paghikog.” Si Eve K. Mościcki, sa U.S. National Institute of Mental Health, nag-ingon nga ang daghang hinungdan​—pipila niana nagpahipi​—maghugpong nga mosangpot sa kiling sa paghikog. Kanang nagpahiping mga hinungdan naglakip sa mental nga mga sakit ug pagkagiyan, henetikong pagkagama, ug kemistriya sa utok. Atong hisgotan ang pipila kanila.

Nag-una sa maong mga hinungdan mao ang mga sakit sa mental ug mga pagkagiyan, sama sa depresyon, bipolar mood disorders, schizophrenia, ug pag-abuso sa alkoholikong ilimnon o droga. Ang panukiduki sa Uropa ug Tinipong Bansa  nagpadayag nga kapig 90 porsiyento sa milampos nga mga paghikog nalangkit nianang mga sakita. Sa pagkamatuod, nadiskobrehan sa Swekong mga tigdukiduki nga sa mga lalaking wala madayagnos nga may ingong mga sakit, ang proporsiyon sa paghikog maoy 8.3 matag 100,000, apan taliwala sa mga may depresyon kana miusbaw pag-ayo ngadto sa 650 matag 100,000! Ug ang mga terapista nag-ingon nga ang mga hinungdan nga mosangpot sa paghikog susama diha sa mga nasod sa Sidlakan. Bisan pa niana, ang pag-uban sa depresyon ug sa makabikil nga mga hitabo wala magpasabot nga ang paghikog dili kalikayan.

Si Propesor Jamison, kinsa misulay usab sa paghikog, nag-ingon: “Ang mga tawo daw makaagwanta o makaantos sa depresyon samtang anaa ang pagtuo nga moarang-arang ang kahimtang.” Apan, iyang nadiskobrehan nga samtang dili na maantos ang misamot nga kawalay-paglaom, ang katakos sa sistema sa pangutok sa pagpugong sa awhag sa paghikog anam-anam nga maluya. Iyang gitandi ang kahimtang ngadto sa pagkaluya sa mga preno sa kotse tungod sa kanunayng pagpuwersa.

Hinungdanon ang pag-ila nga naglungtad ang maong kiling kay ang depresyon matambalan man. Ang mga pagbati sa kawalay-mahimo mahimong balit-aron. Sa dihang mabuntog ang nagpahiping mga hinungdan, malahi na ang pagsanong sa mga tawo sa mga kaguol ug mga kapit-osan nga subsob makabikil sa paghikog.

Ang pipila naghunahuna nga ang henetikong pagkagama sa usa ka tawo basin maoy nagpahiping hinungdan diha sa daghang paghikog. Tinuod, ang mga gene adunay bahin sa pagpatungha ug taras sa usa ka tawo, ug ang mga pagtuon nagpadayag nga ang pipila ka kagikanan sa pamilya adunay mas daghang kaso sa paghikog kay sa uban. Bisan pa niana, ang “henetikong kiling sa paghikog wala gayod magpasabot nga ang paghikog dili kalikayan,” matod ni Jamison.

Ang kemistriya sa utok mahimong usa ka nagpahiping hinungdan usab. Diha sa utok ang bilyonbilyong neuron makakomunikar pinaagi sa mga kemikal. Diha sa nagsangang mga tumoy sa mga lanot sa nerbiyos, adunay gagmayng mga kal-ang nga gitawag ug mga synapse nga agi niana dad-on sa mga neurotransmitter ang impormasyon pinaagi sa mga kemikal. Ang gidaghanon sa usa ka neurotransmitter, ang serotonin, mahimong nalangkit sa biolohikanhong kiling sa usa ka tawo sa paghikog. Ang librong Inside the Brain nagsaysay: “Ang diyutay nga serotonin . . . makapauga sa mga tuboran sa kalipay sa kinabuhi, makapamenos sa interes sa usa ka tawo sa iyang kinabuhi ug makapadako sa risgo sa depresyon ug paghikog.”

Hinuon, ang kamatuoran mao nga walay usa ang destinadong maghikog. Ang minilyong tawo nagsagubang sa mga kaguol ug mga kapit-osan. Ang magpahinabo sa paghikog mao ang paagi sa pagsanong sa kaisipan ug kasingkasing sa mga kapit-osan nga moagak sa pipila sa pagpakamatay. Kinahanglang sulbaron dili lang ang dihadihang makabikil nga mga hinungdan kondili ang nagpahiping mga hinungdan usab.

Busa, unsay mahimo sa pagmugna ug mas positibong panglantaw aron mapasig-uli ang usa ka sukod sa kalipay sa kinabuhi?

[Kahon sa panid 6]

Henero ug Paghikog

Sumala sa usa ka pagtuon sa Tinipong Bansa, samtang ang mga babaye maoy duha ngadto tulo ka pilong mas lagmit mosulay sa paghikog kay sa mga lalaki, ang mga lalaki maoy upat ka pilong mas lagmit molampos. Ang mga babaye labing menos duha ka pilo nga lagmit masakit sa depresyon kay sa mga lalaki, nga mahimong maoy hinungdan sa mas daghang pagsulay sa paghikog. Hinuon, ang ilang mga sakit sa depresyon mahimong dili kaayo grabe, ug busa sila mahimong mogamit ug dili kaayo grabeng metodo. Ang mga lalaki, sa laing bahin, lagmit makiling sa paggamit ug mas puwersado ug pihong paagi sa pagsegurong sila molampos.

Apan, sa Tsina mas daghang babaye kay sa mga lalaki ang molampos. Ngani, usa ka pagtuon nagpadayag nga mga 56 porsiyento sa mga paghikog sa kababayen-an sa kalibotan mahitabo sa Tsina, ilabina sa kabalangayan. Gikaingon nga usa sa mga hinungdan sa makaliton nga mga pagsulay sa paghikog sa kababayen-an nga mosangpot sa milampos nga mga paghikog didto mao ang pagkadali nga makabaton ug makahilo nga mga pamatay sa insekto.

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

Paghikog ug Kamingaw

Ang kamingaw maoy usa sa mga hinungdan nga moagak sa mga tawo ngadto sa depresyon ug paghikog. Si Jouko Lönnqvist, kinsa maoy nangulo sa usa ka pagtuon sa mga paghikog sa Pinlandia, miingon: “Alang sa daghan [niadtong naghikog], ang matag adlaw nga pagkinabuhi maoy mamingawon. Sila may daghang bakanteng panahon apan diyutay rag mga higala ug pagpakig-uban.” Si Kenshiro Ohara, usa ka sikyatrista sa Hamamatsu University School of Medicine sa Hapon, mipahayag nga ang “pagpalain” mao ang hinungdan sa bag-ong pagsulbong sa mga paghikog sa edarang mga lalaki sa maong nasod.

[Hulagway sa panid 5]

Alang sa hingkod nga mga tawo, ang mga suliran bahin sa salapi o sa panarbaho maoy kasagarang makabikil nga mga hitabo