Niagara Falls—Nindot Kaayo nga Kasinatian

DI PA dugay nga nakahigayon ako pagtan-aw sa Niagara Falls kay wala pa gayod ako makakita niini sukad​—diha mismo sa duol. Makapasalig ako nga nindot kaayo nga kasinatian kadto. Ako ug ang akong mga higala miadto sa Canadian Horseshoe Falls, gitawag kini niining ngalana tungod kay porma kinig sapatos sa kabayo. Daghang higayon nga nakaadto ako didto sukad sa akong unang pagduaw didto sa 1958, apan may usa ka butang nga wala nako mahimo kaniadto​—wala pa gayod ako makasakay ug barko paingon sa ibabaw nga bahin sa suba, sa atubangan mismo sa nagbusagak nga busay. Apan, ang mga tawo mosulay gayod ug sakay sukad nga ang barkong Maid of the Mist para sa mga ekskursiyon misugod pagbiyahe sa 1848. Milyonmilyon ang nakasakay na niining kulbahinam kaayong panaw. Karon ako na kining higayon.

Ang mga barko regular nga mogikan diha sa matag tampi sa suba, sa tampi sa Amerika ug sa tampi sa Canada. Tag-as kaayo ang mga linya. Makita namo ang mga tawo sa tanang edad, bisan gagmayng mga bata, nga nagsul-ob ug gaan nga mga kapote nga plastik nga asul ug kolor nga kinahanglang isul-ob aron dili mabasa sa mga salisi. (Ang mga turista nga gikan sa American Falls sa atbang dalag ug mga kapote.) Ang barko nga Maid of the Mist VII makapasakay ug hangtod sa 582 ka pasahero. Kini may gibug-atong 132 metrikong tonelada ug 24 metros ang gitas-on ug 9 metros ang gilapdon. Sa pagkakaron adunay upat  ka barko nga tigbiyahean, ang Maid of the Mist IV, V, VI, ug VII.

Amo Nang Higayon nga Mabasa

Naglinya kami uban sa mga tawo, ug wala madugay nanggawas ang pundok sa nangabasa nga mga turista gikan sa Maid of the Mist VII, unya kami hinayhinayng miabante uban sa mga tawo. Akong nakita nga nagpaingon na gayod kami sa kulbahinam nga panaw. Sa layo, nga walay usa ka kilometros, ang tubig nagdaguhob sa kilid sa busay, nga nagbuhagay sa distansiya nga 52-metros ngadto sa 55-metros  ka lalom nga lanaw sa ubos. Ang among barko nagsugod paglawig ngadto sa suba ug miabante paingon sa tampi sa Amerika, diin kami migilisgilis diha sa nagliyoliyo nga tubig sa tiilan sa American Falls, nga nag-ambak sa gitas-ong 54 metros. * Ang kinakulbaan anaa lamang sa among unahan.

Misamot ang akong kanerbiyos sa nagkaduol kami sa nagbusagak nga tubig. Sa ngadtongadto lisod nang manguhag mga letrato tungod sa hangin ug sa kusog kaayong salisi. Morag dugay kaayong nakamaniobra ang timonil samtang gipapidpid niya ang barko duol gayod sa giambakan sa tubig diin matag minuto kapin sa 168,000 ka kubikong metro nga tubig ang mobuhagay diha sa kilid sa busay ug mahagsa atubangan gayod sa barko! Makabungog ang kabanha. Halos dili nimo madunggan ang imong kaugalingong singgit. Mikubakuba ang akong dughan. Matilawan gani nako ang tubig sa Niagara, bugnaw apan hinlo kaayo. Puwerteng nindota nga kasinatian kini!

Human sa morag walay kataposang kakulba, hinayhinayng gipaatras sa timonil sa kataposan ang among Maid gikan sa kuyaw nga dapit ug miliko kami padulong sa ubos nga bahin sa suba. Nakaginhawa kog luag. Nakalingkawas ra kami nga walay nahitabong kadaot. Sa pagkatinuod, kami may kompiyansa. Ang kompaniya nga nagpalakaw niining mga barkoha walay rekord nga naaksidente. Si Emil Bende, ang heneral manedyer sa kompaniya sa barko, nagpasalig kanamo nga ang matag barko dunay mga salbabida ug mga balsa nga kasudlan sa tanang pasahero. Imposibleng may mangapilding mga kinabuhi dinhi sama sa nahitabo sa Titanic!

Ang mga Busay Nagsibog!

Oo, ang pagkakankan sa yuta nakadaot sa busay. Gibanabana nga sa nangaging 12,000 ka tuig, ang busay sa Niagara misibog ug mga 11 kilometros, sa presenteng luna niini. Sa usa ka higayon ang gikusgon sa pagkakankan sa yuta maoy mga usa ka metros kada tuig. Karon mius-os kini sa 36 sentimetros kada napulo ka tuig. Unsay nakaingon sa pagkakankan sa yuta?

Ang tubig moagos ibabaw sa gahing lut-od sa bato nga dolomite limestone nga napatong sa mga lut-od sa humok nga matang sa bato nga sandstone ug shale. Kining ilalom nga mga lut-od makankan, ug unya ang mga bato nga anapog mahugno ug mahulog sa lanaw sa ubos.

Walay Tubig nga Mausik

Ang daghan kaayong tubig nga nagdagayday diha sa mubo nga Niagara River (56 kilometros) nagagikan sa upat sa lima ka Great Lakes. Kini nagaagos paamihanan gikan sa Lake Erie ngadto sa Lake Ontario. Sulod niining mubong panaw, gigamit kini aron makapatungha ug koryente gikan sa tubig, nga giambitan sa Canada ug Tinipong Bansa. Gituohan nga kini mao ang usa sa kinadak-ang mga tuboran sa koryente sa kalibotan nga gikuha gikan sa tubig. Ang matag usa ka planta sa Canada ug sa T.B. dunay kapasidad nga 4,200,000 ka kilowatt. Ang tubig nga nagpaandar sa mga makina maoy gikan sa Niagara una pa makaabot ang suba ngadto sa busay.

Mga Hanimon ug mga Suga sa Gabii

Ang Niagara Falls mao ang paboritong lugar alang sa mga magtiayong maghanimon. Nahimo kanang paboritong lugar human ipasalida ang pelikulang Niagara sa 1953. Inigkagabii ang busay sug-an ug dekolor nga mga spotlight, nga mohatag ug laing dagway sa katahom ug kaambong niining talagsaong lugar sa atong planeta. Sa pagkatinuod ang pagduaw ngadto sa Canada ug sa Tinipong Bansa dili kompleto kon dili ka mopanaw ngadto niining matahom kaayong talan-awon sa kalibotan. Ug kon dili ka talawan, ayawg kalimot sa pagsakay ug barko! Dili ka gayod magmahay o malimot niana.​—Tinampo.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 26]

SPANISH AERO CAR SA NIAGARA

Upat ug tunga ka kilometros gikan sa busay dunay dako kaayong lilo nga “naporma diha sa kinatumyan sa Rapids, diin ang Great Gorge kalit nga moliko paamihanan-sidlakan. Dinhi kining dako kaayo, dulom nga pagkaberdeng lilo nagliyoliyo ug mabungkag nga moagos diha sa kinahiktinang bahin sa suba diha sa Gorge.”​—Ontario’s Niagara Parks.

Ang labing maayong paagi aron makakita sa tibuok gidak-on niining talagsaong linaw mao ang pagsakay sa Spanish Aero Car sa Niagara, usa ka cable car nga moagi ibabaw sa linaw ug imong makita sa ubos ang maanindot kaayong mga talan-awon sa suba, ang ibabaw ug ang ubos nga bahin sa suba. Apan nganong gitawag man kini ug “Spanish” Aero Car? Gidisenyo ug gihimo kini sa usa ka maayong-laki nga Katsilang inhenyero, si Leonardo Torres Quevedo (1852-​1936), ug gigamit kini sukad pa sa 1916. Wala kay makitang sama niini sa kalibotan.

[Diagram/Hulagway sa panid 26]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

ANG PAGKANKAN sa yuta nakapasibog sa busay ug gibanabanang 1,000 ka piye o kapin pa sukad sa 1678

1678

1764

1819

1842

1886

1996

[Credit Line]

Tinubdan: Niagara Parks Commission

[Mga mapa sa panid 27]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

CANADA

T.B.A.

CANADA

T.B.A.

Lake Erie

Niagara Falls

Niagara River

Lake Ontario

[Hulagway sa panid 25]

American Falls

Canadian Horseshoe Falls

[Hulagway sa panid 26]

Talan-awon sa busay sa tingtugnaw nga gisug-an panahon sa kagabhion