Ang Tinuod nga Kalo sa Panama—Hinimo sa Ecuador?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ECUADOR

NAILAD ba ang pumapalit? Sa usa ka maniniid, ingon tingali niana. Aw, ang pumapalit mibayad ug $300 alang sa tinuod nga kalo sa Panama. Apan ang tindero nagkuha niini gikan sa usa ka karton nga klarong gimarkahan ug “Hinimo sa Ecuador”! Usa ka pagpanglimbong? Dili gayod. Sa pagkatinuod, ang tinuod nga kalo sa Panama hinimo gayod sa Ecuador. Apan sa unsang paagi nahitabo ang maong sayop nga pagngalan? Ug nganong ang kalo nga sama niini mokantidad ug gatosan ka dolyar?

Sa tungatunga sa ika-18ng siglo, ang mga tigpangitag bulawan midugok sa California agi sa Isthmus of Panama. Didto sila namalit ug mga kalo nga giimportar gikan sa Ecuador. Sa ngadtongadto, ang mga kalo nailhan pinaagi sa ngalan sa dapit diin kini mapalit inay sa dapit nga gigikanan niini. Bisan pa niana, ang kalo sa Panama nabantog pag-ayo. Sa 1849, pananglitan, ang Ecuador nag-eksportar  ug kapin sa 220,000 niini! Dayon, sa 1855 usa ka Pranses nga nagpuyo sa Panama nagdala niini nga mga kalo sa internasyonal nga eksibit sa Paris. Ang mahiligon sa uso nga mga Pranses nakadayeg sa pinong materyal, gani ang pipila naghubit niini ingong “panaptong dagami.” Sa wala madugay, halos giisip nga dili na haom nga mosul-ob ug laing matang sa kalo!

Ang kabantog sa kalo sa Panama misamot sa sinugdanan sa ika-20ng siglo sa dihang nakita diha sa tibuok-kalibotang prensa ang usa ka letrato ni Presidente Theodore Roosevelt sa T.B. nga nagsul-ob ug nunot sa uso, pinong pagkalala nga kalo. Busa ang panginahanglan sa nausong kalo miuswag. Ang iladong mga kompaniya sa kalo sa tibuok kalibotan misugod sa pagpamaligya niini. Sa Turkey, ang mga balaod sa modernisasyon nagdili sa paggamit sa tradisyonal nga fez sa 1925 ug nagbaod sa paggamit sa mga kalo sa Panama. Pagka-1944 ang kalo sa Panama nahimong pangunang produkto sa Ecuador nga gieksportar.

Sa ikaduhang bahin sa ika-20ng siglo, ang kabantog sa mga kalo nagkahanaw. Bisan pa niana, ang pinong-pagkalala nga mga kalo sa Panama nga hinimo sa Ecuador makapadani gihapon. Sa pagkatinuod, ang ekspertong mga tigbaligyag kalo sa tibuok kalibotan naningkamot nga makabaton sa dekalidad nga mga klase. Ang dungganong mga tawo sukad sa nangaging mga panahon hangtod karong adlawa nadani sa kanindot sa kalo sa Panama. Kini nagdayandayan sa mga ulo ni Winston Churchill, Nikita Khrushchev, Humphrey Bogart, ug Michael Jordan​—sa paghisgot ug pipila lamang.

Siyempre, dunay barato nga ginamang-dinaghan nga mga imitasyon sa tinuod nga kalo sa Panama. Apan, kadaghanan niini daling magisi; ang uban sunson ra kaayo ang pagkalala. Sa kasukwahi, ang tinuod nga kalo sa Panama maoy gaan ug medyo hilang nga pagkalala, ug kini molungtad sa tibuok kinabuhi. Ang matag usa gilala nga kinamot ug busa talagsaon. Ang mga presyo maoy gikan sa pipila ka dolyar alang sa sapnoton nga mga kalo ngadto sa kapin sa $1,000 alang sa labing maayo, ang mga dekalidad nga kalo sa Montecristi. Ang kalidad mailhan pinaagi sa kapino ug kahapsay sa pagkalala ingon man usab ang pagkaharmonya sa kolor. Apan hinumdomi kini kanunay: Ang tinuod nga kalo sa Panama hinimo lamang sa Ecuador.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 26, 27]

Ang Paghimo sa Kalo sa Panama

Sa unsang paagi gihimo ang kalo sa Panama? Ang usa ka samag-palma nga tanom maoy kuhaanan sa lubay apan hunit nga lanot nga gitawag ug toquilla. Ang mga kapatagan duol sa baybayon sa Ecuador adunay labing maayong mga kahimtang aron sa pagpatubo ug pagpananom niini. Ang mga tiglalag kalo sa Ecuador giisip nga lakip sa labing maayong mga tiglala sa tibuok kalibotan, ug pagkakuti sa ilang trabaho! Dangtag unom ka bulan o kapin pa ang paglala nila sa dekalidad nga kalo sa Montecristi. Mugbo kaayo ang matag lanot sa kalo. Bisan pa niana, diha sa usa ka tinuod nga kalo sa Panama, halos dili gayod nimo makita ang mga sinumpayan sa mga lanot. Dugang pa, sunson kaayo ang pagkalala sa mga lanot nga bisan ang tubig dili makasuhop!

Ang lungsod sa Montecristi nabantog tungod sa dekalidad nga gikinamot-paglala nga mga kalo niini. Ang mga batid nga tiglala sa Montecristi maglala sayo sa buntag o sa hapon na kaayo aron ang kainit sa adlaw dili makaapektar sa kalubay sa lanot. Gigamit ang kuting-pagkasalapid nga lanot, ilang sugdan ang alimpulohan pinaagi sa maampingong paglala niini nga paliyoliyo hangtod nga maabot ang gustong gilapdon. Dayon ipahimutang ang alimpulohan ibabaw sa pormag-silindro nga kahoy aron dili malisdan ang tiglala sa paglala sa mga kilid niini nga paliyoliyo paubos. Human sa daghang semana nga paglala sa kilid, siya mopadayon paglala nga mopormag anggulo nga tanos aron maporma ang paldiyas. Ang bug-os nga pagkorte, paghugas, ug pagtangtang sa mga mansa lakip ang lainlaing mga teknik sa pangataposang pagretoki moresulta sa nabantog nga kalo sa Panama.

[Mga hulagway]

Ang mga lanot sa gipanitan nga mga dagami gipabukalan ug gipauga una lalaon

[Hulagway sa panid 27]

Si Winston Churchill mao ang usa sa daghang iladong mga tawo nga nakasul-ob nag kalo sa Panama

[Credit Line]

U.S. National Archives photo