Gagmayng mga Armas, Dagkong mga Suliran

SULOD sa daghang dekada, ang mga komperensiya bahin sa pagkontrolar sa armas nasentro sa mga hinagibang nukleyar. Kini dili katingad-anan, sanglit ang usa ka buok bombang nukleyar makagun-ob sa usa ka enterong siyudad. Bisan pa niana, lahi sa mas gagmayng mga armas, kining tuman ka gamhanang mga hinagiban wala gamita sa pakiggubat sa kapig 50 anyos.

Ang tinahod nga militaryong historyano nga si John Keegan nagsulat: “Ang mga hinagibang nukleyar, sukad sa Agosto 9, 1945, walay gipatay nga tawo. Kadaghanan sa 50,000,000 nga namatay sa gubat sukad nianang petsaha gipatay sa baratohon, dinaghan-paggamang mga hinagiban ug gamayg-kalibreng mga bala ug granada, nga ang bili maoy mas mahal ug diyutay kay sa mga radyong transistor ug sa mga bateryang dry cell nga midagsang sa kalibotan sa samang yugto. Tungod kay ang baratohong mga hinagiban wala kaayo makadisturbo sa kinabuhi sa ugmad nga kalibotan, gawas lamang diha sa limitadong mga dapit diin ang pagbaligyag droga ug politikanhong terorismo nag-usbaw, ang mga populasyon sa datong mga nasod maoy hinayan sa pag-ila sa kangilngig nga ipahinabo ingong resulta sa batasan sa paggamit nianang makapatay nga gagmayng mga armas.”

Walay tukmang nahibalo kon pila ka gagmayng mga armas ug gaang mga hinagiban ang nagkanap, apan ang mga eksperto nagbanabana nga ang estilo-militar nga mga pusil tingalig mokabat ug mga 500 milyon. Dugang pa, tinagpulo ka milyong tipong-sibilyan nga mga pusil ug mga pistola ang  gipanag-iya sa pribadong mga lungsoranon. Dili lang kana, ang bag-ong mga hinagiban gigama ug gibaligya kada tuig.

Gipalabi nga mga Hinagiban

Nganong ang gagmayng mga armas nahimong gipalabi nga mga hinagiban sa mga gubat sa dili pa dugay? Ang bahin sa katarongan anaa sa relasyon sa panag-away ug sa kakabos. Kadaghanan sa mga gubat nga gibugno sa katuigang 1990 nahitabo sa kabos nga mga nasod​—kabos kaayo nga dili makaabot pagpalit ug komplikadong mga hinagiban. May pagkabarato ang gagmayng mga armas ug gaang mga hinagiban. Pananglitan, pinaagi sa 50 milyong dolyares, nga gibanabanang bili sa usa ka modernong jet nga panggiyera, ang usa ka armi masangkapan ug 200,000 ka awtomatikong mga pusil.

Usahay, mas barato pa niana ang gagmayng mga armas ug gaang mga hinagiban. Tinagpulo ka milyon sa maong mga hinagiban ihatag lang sa mga armadong kusog nga nagpamenos ug tawo ug armas, o gamiton kini pag-usab sa nagkalainlaing mga gubat. Sa pipila ka nasod daghan kaayo ang awtomatikong mga pusil nga kini ibaligya lamang ug unom ka dolyares o ibaylog usa ka kanding, usa ka manok, o usa ka bag sa daang mga sinina.

Bisan pa niana, gawas sa pagkabarato ug pagkadaling mabatonan, may ubang mga katarongan kon nganong ang gagmayng mga hinagiban maoy popular kaayo. Kini makapatay. Ang usa ka buok de-rapido nga awtomatikong pusil makapabuto ug ginatos ka bala sa usa ka minuto. Kini sayon usab nga gamiton ug atimanon. Ang batang diyes anyos katudloan sa pagtangtang ug pag-asembol sa kasagarang awtomatikong pusil. Ang usa ka bata dali usab nga makatuon sa pagpuntirya ug pagpabuto sa maong pusil nganha sa usa ka panon sa katawhan.

Ang laing katarongan kon nganong ang mga pusil popular mao nga kini lig-on ug magamit sa daghang katuigan. Ang mga pusil sama sa AK-47 ug M16, nga gigamit sa mga sundalo sa Gubat sa Vietnam, gigamit gihapon sa mga gubat karong adlawa. Ang pipila ka pusil nga gigamit sa Aprika naggikan pa sa Gubat sa Kalibotan I. Dugang pa, ang mga pusil daling ihatod ug tagoan. Usa ka kabayong kargahanan makadalag usa ka dosenang pusil ngadto sa usa ka grupong katabang sa mga sundalo nga atua sa bagang lasang o sa hilit nga bukid. Ang usa ka lumbay sa mga kabayo makadalag igong mga pusil aron masangkapan ang gamayng armi.

Mga Pusil, mga Droga, ug mga Diamante

Komplikado ang tibuok-yuta nga pagpamaligyag pusil. Ang dagko kaayong mga suplay sa pusil sa legal madala gikan sa nasod ngadto sa nasod. Human sa Bugnawng Gubat, ang mga kasundalohan sa Sidlakan ug Kasadpan gimenosan, ug ang mga gobyerno nanghatag o namaligyag sobrang kasangkapan ngadto sa mga higala ug mga alyado. Sumala sa usa ka magsusulat sa Peace Research Institute sa Oslo, Norway, sukad sa 1995 ang Tinipong Bansa lamang nakahatag ug kapig 300,000 ka pusil, pistola, masinggan, ug mga tiglansad sa granada. Gipangatarongan  nga ang pagpanghatag sa mga hinagiban mas dili gastoso kay sa pag-arangkar o pagpondo ug pagbantay niana. Ang pipila ka tig-analisar nagbanabana nga tingali tulo ka bilyong dolyares nga bili sa gagmayng mga armas ug gaang mga hinagiban ang motabok sa legal nga paagi sa nasodnong mga utlanan kada tuig.

Ugaling, ang ilegal nga pagpamaligya basin labi pang dako. Ang mga hinagiban nga gibaligyang ilegal kinahanglan nga paliton. Sa pipila ka Aprikanhong mga gubat, ang mga grupong katabang sa mga sundalo namalit ug ginatos ka milyong bili sa gagmayng mga armas ug gaang mga hinagiban, dili pinaagi sa salapi, kondili pinaagig mga diamante nga nailog gikan sa mga minahan sa diamante. Ang The New York Times mikomento: “Sa dihang hiwi ang mga gobyerno, ang mga rebelde walay kaluoy ug malutsan ang mga utlanan . . . Ang naggilakgilak nga mga bato nahimong mga hinungdan sa ulipong mga obrero, pagbuno, pagputolputol sa mga bahin sa lawas, pagkawalay-balay sa masa ug katibuk-ang pagkahugno sa ekonomiya.” Katingad-anan kaayo nga ang usa ka mahal nga bato nga gibaylo sa awtomatikong mga pusil sa ulahi mahimong ibaligya diha sa usa ka eleganteng tindahag alahas ingon nga mahal nga simbolo sa gugmang dili molubad!

Ang mga hinagiban gilangkit usab sa ilegal nga patigayon sa mga droga. Dili talagsaong ang mga organisasyong kriminal nagagamit sa samang mga ruta aron ipayuhot ang mga droga sa usa ka direksiyon samtang ilang gamiton ang lain sa pagpayuhot sa mga pusil. Sa ingon ang mga hinagiban nahimong samag kuwarta, nga gibaylo sa mga droga.

Human Mahilom ang mga Pusil sa Panggubatan

Sa dihang matapos ang mga gubat, ang mga pusil nga gigamit niana kasagarang mahiadto sa mga kamot sa mga kriminal. Tagda kon unsay nahitabo sa usa ka nasod sa habagatang Aprika nga nakasinatig kausaban gikan sa nahaling-sa-politika nga kabangisan ngadto sa kriminal nga kabangisan. Ang politikanhong kabangisan didto mihunos sa mga kinabuhi sa mga 10,000 ka tawo sa tulo lamang ka tuig. Sa dihang natapos ang maong away, misulbong ang kriminal nga kabangisan. Ang panag-indig sa mga drayber ug taksi miresulta sa “gubat sa mga taksi,” diin ang mga bugoy gibayran aron pusilon ang mga pasahero ug mga drayber sa kaindig nga mga kompaniya. Nga mausbawon, ang tipong-militaryo nga awtomatikong mga pusil gigamit sa mga pangawat ug ubang mga krimen. Ang gidaghanon sa mga pagpatay nga gihimo pinaagig mga pusil miabot ug 11,000 sa usa ka dili pa dugayng tuig, ang ikaduha-sa-kinatas-an nga proporsiyon sa kalibotan alang sa mga nasod nga wala maggubatay.

Ang pagkahibalo nga ang mga kriminal maoy armado ug makuyaw momugnag kahadlok ug kawalay-kasegurohan. Sa daghang kabos nga kanasoran,  ang mga adunahan nagpuyo diha sa samag mga kuta, nga gilibotan sa mga paril ug sa dekoryenteng mga koral nga guwardiyado sa adlaw ug gabii. Ang mga molupyo sa abanteng mga nasod naghimog mga panagana usab. Tinuod kini bisan diha sa mga dapit nga wala makaagig sibil nga kagubot.

Busa diha sa kanasoran nga adunay gubat ug sa kanasorang adunay “kalinaw,” ang mga pusil adunay dakong bahin sa kawalay-seguridad. Walay tawo ang makasukod sa makapatayng epekto sa mga pusil; ni makaihap sa mga patay, mga samdan, mga nagbangotan, ug nadaot nga mga kinabuhi. Bisan pa niana, nahibalo kita nga ang kalibotan gibahaan ug mga armas ug ang gidaghanon niini kanunayng nag-uswag. Sa mausbawon, ang mga tingog nagaawhag nga may pagabuhaton. Unsa bay mahimo? Unsay pagabuhaton? Kini maoy mga pangutana nga pagahisgotan sa mosunod nga artikulo.

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

Kanhi-Manggugubat Mibating “Hungog Kaayo”

Usa ka batang sundalo nga nakigbugno sa samang gubat nga nakahimo sa mga tawo nga mga kagiw nga gihisgotan sa unang artikulo sa kalit nahimong walay-trabaho ug walay-nahot diha sa siyudad nga gitabangan niya sa pagbihag. Siya mayugtanong naghisgot bahin sa anak lalaki sa iyang lider nga naglibotlibot sa lungsod nga nagsakayg mahal ug sinawong motorsiklo ug sa kanhing mga lider sa armadong kusog nga nagmaniobra sa mga butang alang sa gahom ug nag-indigay alang sa pagkatalahoron. “Sa dihang palandongon ko ang lima ka tuig nga gigugol sa kalasangan, nga mipatayg mga tawo ug gitirohan, bation kong hungog kaayo,” matod sa manggugubat. “Among gitahan ang among mga kinabuhi alang sa mga tawong sa ugma-damlag dili makahinumdom kon giunsa nila pagkaabot sa dapit nga nahimutangan nila.”

[Credit Line]

HAPIN ug panid 7: Batang sundalo: Nanzer/Sipa Press

[Kahon/Hulagway sa panid 8]

“Walay Dapit nga Katagoan”

Ang modernong awtomatikong pusil, bisan pag makapatay, adunay mga limitasyon. Motiro lang kinig mga bala. Kini dili makapatayg mga tawong nagtago luyo sa lig-ong mga paril o mga barikada. Sa katarantar sa panagsangka, ang puntirya sa usa ka sundalo tingalig kurog. Kay kinuptan sa kamot, bisan ubos sa labing maayong mga kahimtang kini eksaktong makapuntiryag 460 lamang ka metros.

Ang armadong kusog sa T.B. adunay solusyon sa maong “mga suliran”​—usa ka bag-o, abanteg-teknolohiya, tanang-katuyoang pusil nga gitawag ug Objective Individual Combat Weapon (OICW). May pagkagaan nga makuptan sa usa ra ka sundalo, ang OICW motiro dili lang sa mga bala kondili sa 20-milimetro usab nga mga granada. Laing talagsaong bahin: Makapatay kinig mga kaaway nga motago luyo sa mga barikada. Ang buhaton lang sa sundalo mao ang pagpunting sa pusil sa usa ka dapit nga ibabaw gamay o tapad sa gitumong nga puntirya. Ang pusil awtomatikong magpasibo sa distansiya ngadto sa gipiling puntirya ug abanteng ipasibo ang usa ka gamitoyng elektronik nga pabilo diha sa granada aron mobuto kini sa eksakto nga hustong distansiya, nga isabwag ngadto sa biktima ang modulot-sa-armadura nga shrapnel. “Ang talagsaong mga katakos niini makapaarang sa mga nakigkombateng sundalo sa T.B. sa samag pagpusil sa duol lamang,” matod sa usa ka hawas sa kompaniya nga naggama sa hinagiban. Ang katakos sa pagtan-aw tungod sa infrared makapaarang sa hinagiban sa epektibong pagtiro bisan sa kangitngitan.

“Walay dapit nga katagoan” gikan niining pusila, ang panghambog sa mga tiggama niini, kinsa nangangkon usab nga ang hinagiban mahimong mas makapatayg lima ka beses kay sa M16 ug sa M203 nga tiglansad sa granada nga moabot sa dobleng distansiya. Ang mga sundalong magagamit niini dili kinahanglang mabalaka bahin sa dili-matarog nga puntirya; kinahanglang motan-aw lang sila sa viewfinder ug kabliton ang gatilyo aron mogawas ang nagpungasi nga mga bala ug mga granada. Kon ang paggama magpadayon sumala sa eskedyul, ang unang militaryong yunit masangkapan ug OICW sa pagkatuig 2007.

Bisan pa niana, ang mga kritiko nangutana: Unsaon paggamit sa mga pusil sa panahong ang mga sundalo magpatrolya sa dasok-ug-tawong mga silinganan diin ang mga kaaway lagmit makigbuylog sa inosenteng mga sibilyan? Unsay mahitabo sa dihang ang OICW ibaligya ngadto sa mga armadong kusog sa tibuok kalibotan nga basin magpunting niana batok sa ilang kaugalingong katawhan? Ug unsay mahitabo sa dihang ang hinagiban mahiadto sa mga kamot sa mga terorista ug mga kriminal?

[Credit Line]

Alliant Techsystems

[Mga hulagway sa panid 6]

Ang gagmayng mga armas ug gaang mga hinagiban kadaghanan ibaylo sa mga diamante ug mga droga