Ang “Eucalyptus”—Unsa Kini ka Mapuslanon?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA AUSTRALIA

ANG pipila mga higante​—kapin sa 90 metros ang gitas-on​—nga maoy usa sa kinatas-an sa kalibotan. Ang uban mugbo ug baliko, nga nagyungyong sa ugang yuta. Ang ilang mga dahon maoy usa ka kahibulongang disenyo, ug ang ilang mga bulak, makapahimuot sa mata. Sa usa ka paagi o sa lain, malagmit nakagamit ka na ug bahin niining kahoya.

Ang pipila dunay iladong mga ngalan sama sa alpine ash ug Tasmanian oak, apan ang kadaghanan gitawag lamang nga kasagarang gum tree. Hinuon, sa pagkatinuod, ang tiunay nga gum tree maoy usa ka substansiya nga matunaw sa tubig nga nalangkoban sa carbohydrates, ug dili kini ikapatungha sa mga eucalyptus. Busa sayop ang ngalang gum tree. Kining mga kahoya mas tukmang nailhan sa matang nga Eucalyptus, ug adunay kapin sa 600 ka matang niining pamilyaha nga mga lumad sa Australia.

Ang mga eucalyptus mabuhi sa tropikanhong kainit sa Amihanang Teritoryo sa Australia ingon man usab sa umaw nga kapatagan sa kahilitan. Apan mabuhi usab sila sa hanginong Antartika sa habagatang Tasmania ug sa gabonong klima sa talay sa kabukiran daplin sa kabaybayonan. Daghan kaayo sila nga tungod niana ang usa ka ika-19ng-siglong manunuhid ug zoologo nagkomento: “Ang tanan namong makita pulos mga gum tree nga daw walay kataposan: wala gayoy bisan unsang diyutayng kalainan diha sa mga dahon latas sa daghang milya.”

Sukad sa pagdagsang sa Uropanhong mga lalin sa Australia sa ika-19ng siglo, dakong kadaot ang naagoman sa eucalyptus. Gibanabanang 300,000 kilometros kuwadrado niining mga kahoya ang gipuril tungod kay ang maong mga kahoy giisip nga babag alang sa pag-uswag. Apan, dili tanan ang may ingon niana ka diyutay ug pagpabili niining bililhong kahinguhaan. Sa ika-19ng siglo, nagmadaogon sa kalibotan ang pamilya sa eucalyptus.

Usa ka Emperador, ug Usa ka Doktor

Sa katuigang 1880, si Emperador Menelik II sa Abyssinia, nga karon gitawag ug Etiopia, nagkinahanglag mga kahoy nga maghatag ug landong ug kakuhaan ug mga sugnod alang sa iyang umaw nga bag-ong kabiserang siyudad, ang Addis Ababa. Walay nakaplagang lumad nga kahoy sa Aprika nga angayang gamiton alang niining naupaw nga luna. Busa ang mga eksperto sa emperador nangita ug kahoy sa laing dapit nga mabuhi ubos sa naglagiting nga kainit sa adlaw nga ingon kainit sa ilahang lugar. Ang “Addis Ababa” nagkahulogang “Bag-ong Bulak,” ug ang ngalan hayan gihatag sa pagpasidungog sa eucalyptus, usa ka mapuslanong importasyon nga nagdulag dakong papel sa ekonomiya sa Etiopia.

Ang laing tawo nga nakaamot sa paglalin sa eucalyptus sa modernong panahon mao si Dr. Edmundo Navarro de Andrade. Determinado nga ipasig-uli pag-usab ang nagkagamay pag-ayo nga kalasangan sa Brazil, iyang gisugdan pag-importar ang mga eucalyptus gikan sa Australia niadtong 1910. Siyay hinungdan nga natanom ang 38 ka milyon niini. Sa pagkakaron kapin na sa duha ka bilyong eucalyptus ang ginatikad sa Brazil.

Busa, dugang pa sa iyang lumad nga bagang lasang, gibantog ang Brazil nga may kinadaghanang eucalyptus sa gawas sa Australia. Dako kaayo ang gikahatag nga kaayohan sa ekonomiya sa  Brazil nga tungod sa pagpasiugda niining bililhong manggad ngadto sa iyang nasod, si Dr. Navarro gihatagan ug espesyal nga medalya tungod sa iyang dungganong pag-alagad.

Usa ka Kahoy sa Kinabuhi

Ang pipila ka eucalyptus, sama sa mga mallee, magtilok pag-ayo sa nangliki-sa-hulaw nga yuta pinaagi sa pagpondo ug daghang tubig diha sa ilang mga gamot. Ang mga Aborigine sa Australia ug ang unang mga manunuhid nabuhi sa umaw nga kamingawan pinaagi sa paggamit niining daw mga botelya sa tubig sa ilalom sa yuta. Ang tag-as nga nanggimawng mga gamot kubkobon ug putolputolon nga mugbo. Kon huypon ang usa ka tumoy sa pinutol, mogula gikan niini ang usa ka dalagon-kapehon nga duga. Bisan tuod dili kaayo lami nga ilimnon, gibanabana nga makakuha kag 1.5 litros niining nagaluwas-kinabuhi nga likido gikan sa 9-metros nga gamot.

Ang ubang matang niining pamilyaha mabuhi sa kalamakan, nga mosuyop pag-ayo ug tubig gikan sa mga lapok. Kining paagiha gigamit sa mga Italiano nga naggamit sa gustog kayanangan nga mga eucalyptus aron paughon ang kanhing daghag-lamok nga kalamakan sa Pontine. Kining lunaa karon nahimo nang mapuslanong uma.

Kapin sa 50 ka nasod latas sa Aprika, sa Amerika, Asia, ug Uropa ang nagpahimulos sa mga eucalyptus tungod sa ilang komersiyal nga bili ug katahom. Ang mga tighimog muwebles nagpabili sa ilang pulahon ug lutong pagkabulagaw nga mga kahoy. Ang usa ka awtoridad miingon: “Napatungha sa eucalyptus ang nailhang kinabug-atan, kinagahian ug kinalig-onang mga kahoy. Ang kalidad sa kahoy, duyog sa pagkakusog motubo niini . . . , naghimo niining matanga nga mao ang labing bililhong tinubdan sa gahi nga kahoy sa kalibotan.”

Ang mga klase niining kahoya nga dugayng masuhop sa tubig gamiton sa paghimog mga barko, mga pantalan, mga haligi sa telepono, mga koral, ug mga pangbaldosa. Dugang pa, ang nagkadaiyang matang sa mga bulak sa gum-nut nga yellow box ug ironbark nagpatunghag matam-is nga duga, nga himoon sa mga putyukan ingong usa ka lamiang dugos. Sa dili pa dugayng katuigan, 4.5 milyones ka toneladang mga chip sa kahoyng eucalyptus ang gieksportar gikan sa Australia, nga nagpatunghag tinuig nga kinitaan nga $250 milyones.

 “Kino,” Lana, ug “Tannin”

Moagos gikan sa panit ug sa kahoy sa eucalyptus ang usa ka dugoong-pula, samag goma nga substansiya nga gitawag ug kino. Ang ubang matang sa kino gamiton ingong proteksiyon sa kahoy batok sa mga tamasuk. Ang kino gamiton usab sa paghimog tambal nga makatang-on sa dugo. Ang panit sa ubang mga espisye magpatunghag tannin, nga gamiton sa pagtina sa panit ug sa mga panapton.

Ang mga dahon maoy usa ka kahibulongang disenyo ug tinubdan sa mahalong lana. Kini magluyloy sama sa walay umoy nga mga tudlo sa huyang nga kamot, nga ang ilang mga tumoy magtumong sa tiilan sa kahoy. Kining disenyoha magsilbi sa dahon ingong usa ka dakong imbudo. Ang bililhong mga umog masawod diha sa mga dahon, ug kini motulo gikan sa ilang samag-panit nga mga tumoy paingon sa naghulat nga gambalay sa mga gamot.

Ang lana sa eucalyptus, nga may isog, makapabaskog nga alimyon, kuhaon gikan sa dahon pinaagi sa pagpaalisngaw ug sa pagdistilar. Pananglitan, kini sagad gamiton sa mga pahumot, sabon, medisina, dulse, ug mga produkto nga panghinlo. Sa iyang kinaiyanhong paagi, ang lana moalisngaw gikan sa dahon ug molukop sa hangin pinaagi sa gagmayng mga tinulo nga mopatipas sa kahayag sa adlaw, nga maghimo sa lasang sa eucalyptus nga asul ug bulok tan-awon. Ang Blue Mountains, nga maoy ilhanan sa kasadpang tumoy sa siyudad sa Sydney, nahatagan niining talagsaong ngalan tungod niining katingalahang butang.

Puloy-anan sa Pipila ka Himili nga Tigkaon

Ang labing inilang tigpuyo sa lasang sa eucalyptus mao ang matahom, linginog-lawas ug balhiboong mananap nga gitawag ug koala. Kining piliang kumakaon ug sagbot gustong mokaon sa 12 o kapin pa sa lainlaing matang sa mga tumoy sa mga dahon sa eucalyptus. Ang maong talagsaon nga pagkaon makamatay sa kadaghanang mananap apan dili sa koala. Nganong dili man?

Tungod kini sa talagsaong disenyo sa sistema sa panghilis sa koala, nga naglakip sa iyang apendiks nga usa ngadto sa duha ka metros ang gitas-on. Kon itandi, ang apendiks sa tawo maoy 8 ngadto sa 15 sentimetros lamang ang gitas-on. Ang talagsaong apendiks sa koala magpaarang niining gamayng mananap nga makakuha gikan niining mga dahona sa tanang protina, carbohydrates, ug tambok nga gikinahanglan niini.

Ang dili kaayo iladong lumad sa Australia nga moambit sa pinili nga pagkaon sa koala nga mga dahon sa eucalyptus mao ang kinadak-an sa mga opossum nga molupad. Kining balhiboon nga marsupial ingon-ingon kadako sa iring. Kini may balhiboon nga ikog nga mga 40 sentimetros ang gitas-on ug may lapad nga panit nga nagtapot taliwala sa iyang unahan ug pangulahing mga kuyamas. Pinaagi sa paggamit niining unorong pako, ang usa ka opossum makalukso ginamit ang pangulahing tiil, makalupad hangtod sa gilay-on nga 100 ka metros, makabiyo ug mga 90-grado nga anggulo samtang kini naglupad, ug unya hilwas nga mokumpayot sa laing sanga.

Mga Sunog sa Lasang ug Pagtubo Pag-usab

Ang mga sunog sa lasang, o bushfire, ingon sa pagtawag niini sa Australia, maoy usa ka hulga sa lasang sa eucalyptus. Bisan pa niana, gidisenyo ang maong mga kahoy aron makasugakod batok niini. Sa unsang paagi?

Aw, nahimutang ilalom lang sa panit niining kahoya, ubay sa iyang punoan ug mga sanga, mao ang natagong mga salingsing. Kon ang kahoy mawad-ag panit ug mga dahon tungod sa sunog, kining mga salingsinga motubo. Ang napagtong nga punoan sa kahoy maputos sa lunhawng mga dahon. Tungod niini, ang ginikanang kahoy mabuhi gihapon. Dugang pa, ang mga liso sa kahoy nga nailadman lang sa yuta sagad mosubol, nga mopatunghag bag-ong turok.

Usa ka Kahoy nga Angayng Pabilhan

Nakapahupay ka na ba sa imong tutonlan pinaagi sa usa ka tambal nga nagagikan sa eucalyptus o nakatilaw ug karmelitos nga nagagikan sa dugos sa eucalyptus? Nakasakay ka na ba ug barko nga ginama sa mga tabla niining kahoya, o nakatulog ka na ba ug balay o nakatagamtam sa kainit sa kahoy nga eucalyptus? Malagmit nga sa pipila ka paagi ikaw nakapahimulos na niining talagsaong kahoy. Busa sa sunod nga higayon nga ikaw makakita ug balhiboong koala​—o makadayeg sa iyang hulagway​—hinumdomi ang kahibulongang disenyo niining kahoya nga maoy puloy-anan sa koala.

Sa pagkatinuod, ang daghag-gamit, lig-ong eucalyptus maoy usa ka kahoy nga mapuslanon kaayo.

[Hulagway sa panid 16, 17]

 Ang mga eucalyptus maoy lakip sa kinatas-ang mga kahoy sa kalibotan

[Hulagway sa panid 17]

Gamiton sa mga putyukan ang duga sa eucalyptus aron makahimog lamiang dugos

[Hulagway sa panid 18]

“Napatungha sa [mga] eucalyptus ang nailhang kinabug-atan, kinagahian ug kinalig-onang mga kahoy”

[Mga hulagway sa panid 18]

Ang mga koala (wala) ug ang opossum nga molupad (itaas) maningaon sa mga dahon sa eucalyptus

[Credit Line]

© Alan Root/Okapia/PR

[Picture Credit Line sa panid 16]

Geoff Law/The Wilderness Society

[Picture Credit Line sa panid 16]

Courtesy of the Mount Annan Botanic Gardens