Pagpaniid sa Kalibotan

Tipiganan sa mga Binhi

“Ang mga siyentipiko nanagna nga abot ug 25% sa mga tanom sa kalibotan ang tinong mapuo sulod sa mosunod nga 50 ka tuig,” nagtaho ang National Post sa Canada. Aron mapanalipdan ang nameligrong mga tanom, ang Royal Botanical Gardens sa Kew, Inglaterra, nagmugna sa Millennium Seed Bank (MSB). “Ang proyekto sa MSB mao ang pagtigom ug pagtipig ug kapin sa 25,000 ka espisye sa mga tanom​—kapin sa 10% sa nagpatunghag-liso nga mga tanom sa kalibotan,” nagpatin-aw ang mantalaan. Ang mga organisador sa MSB naglaom nga gamiton ang mga binhi kon kinahanglanon aron maulian ang sobrang gianihan nga yuta, makunhoran ang kalagmitan nga mahitabo ang gutom, ug magtagana ug mga tanom nga gamiton sa mga tambal nga naandan ug nianang produkto sa botika. Si Roger Smith, pangulo sa proyekto sa pondohanan sa binhi, nag-ingon: “Kasagaran ang mga tanom nga labing mapuslanon sa mga tawo ug mga mananap ang unang mangawala.”

Walay-Sakit nga Atake sa Kasingkasing

Daghang tawo ang alisto sa labing komon nga pisikal nga timailhan sa atake sa kasingkasing​—morag gikumot ang dughan. Apan, mas diyutay gayod ang nahibalo nga “un-tersiya sa tanang pasyente dili mobati ug bisan unsang pagsakit sa dughan panahon sa atake sa kasingkasing,” nagtaho ang magasing Time. Makatabang kana sa pagpatin-aw kon nganong ang “mga biktima sa atake sa kasingkasing nga dili makasinatig pagsakit sa dughan kasagarang maglanganlangan pag-adto sa ospital​—sa aberids nga duha ka oras,” matod sa pagtuon nga gipatik sa The Journal of the American Medical Association. Apan, peligroso ang bisan unsang paglangan sa pagpahimulos sa lagmit makaluwas-kinabuhi nga pagtambal. Unsay angay nimong bantayan? “Lagmit ang sunod nga hinungdanon kaayong pasidaan mao ang hilabihang kapunga,” matod sa Time. Ang ubang posibleng mga timailhan maglakip sa pagkakasukaon, hilabihang pagpaningot, ug “bisan unsang ‘paghilab sa tiyan’ nga mograbe samtang maglakawlakaw ka o kaha sa dihang mahago ka,” matod sa artikulo.

Pilit nga mga Tudlo sa Tiil

Ang mga tiki sayon rang makatabok sa kisame nga sama ka hamis sa salamin. Giunsa nila pagbuhat kini? Ang mga siyentipiko, nga naningkamot sa pagtubag sa maong pangutana sulod sa mga dekada, karon mibati nga sila tingali duna nay katin-awan. Natino sa usa ka tem sa mga siyentipiko ug mga inhenyero nga “ang makapatingala nga puwersado kaayong pagpilit mahitabo sa dihang ang gagming nga mga buhok, o seta, diha sa mga tiil sa tiki mobag-id sa bisan unsang butang,” nagtaho ang magasing Science News. “Gikan sa matag seta nagtuybo ang mas gagming pa gani nga mga lindog, nga gitawag ug mga spatula. Sa dihang ang tiki motaak sa usa ka butang, ang duolan sa usa ka bilyon nga spatula nga naghapin sa lapalapa niini modutdot pag-ayo sa maong butang nga ang mga puwersa tali sa mga molekula . . . mahimong malangkit.” Namatikdan usab sa mga tigdukiduki nga ang paagi sa pagdapat sa mga tudlo sa tiil sa mga tiki “dayag nga magduot sa mga seta diha sa nawong sa maong butang ug magbutad sa mga seta buyon niana.” Kining maong aksiyon magpasamot sa “paghawid sa matag seta sa napulo ka pilo kon itandi sa pagduot lamang,” nag-ingon ang magasin.

Gregong Ortodoksong Iglesya Nasuko Tungod sa Desisyon

Ang pagtangtang sa ngalan sa relihiyon nga gipasakopan sa Gregong mga lungsoranon gikan sa “mga identity card sa estado nakapayugot sa Gregong Ortodoksong Iglesya.” Mao kiniy giingon sa taho gikan sa Newsroom.org. Ang desisyon gihimo human sa 1998 nga taho sa Internasyonal nga Pederasyon Alang sa Tawhanong mga Katungod sa Helsinki nga “nag-angkon nga ang Gresya mapihigon batok sa dili-Ortodoksong mga iglesya ug nga ang gibaod nga pagsulat sa ngalan sa relihiyon diha sa mga identity card motultol ngadto sa pagpihig sa pagtrabaho ug sa pagtagad sa mga polis.” Ang Gregong gobyerno nag-ingon nga ang kausaban “magpahiuyon sa mga card sa mga sukdanan sa European Union ug sa 1997 nga balaod sa maong nasod nga manalipod sa pribasiya,” matod pa sa artikulo. Bisan pa niana, ang lider sa Gregong Ortodoksong Iglesya naghubit niadtong buot nga tangtangon ang ngalan sa relihiyon gikan sa ilang mga kard ingong sakop sa “mga puwersa sa yawa.”

Ang Pagpakigbugno sa Tsina Batok sa mga Bagyo sa Abog

Ang mga bagyo sa abog nga naggikan sa mga desyerto sa Inner Mongolia mihuros sa amihanang Tsina sa di pa dugayng katuigan, nga nagdaot sa milyonmilyong dolyar nga kantidad sa mga tanom ug mga hayop, nagtaho ang China Today. Sa 2000, ubay-ubayng mga bagyo sa abog ang nakaabot hangtod sa kaulohang siyudad, sa Beijing. Usa ka bagyo sa balas sa 1998 nakadaot sa kapin sa 33,000 ka ektaryang mga tanom nga lugas ug nakapatay sa 110,000 ka binuhing mga hayop. Ang sayop nga pagdumala sa tawo sa yuta maoy giingon nga dakong hinungdan.  Dagkong mga luna ang wala nay tanom ug nahimong desyerto. Pananglitan, sa 1984 ang mga tawo sa Ningsia Hui Autonomous Region, nga nahimutang sa amihanang Tsina, nagsugod pagkalot ug licorice aron gamiton ingong Ininsek nga tambal gikan sa hilba. “Wala dangtig 10 ka tuig,” matod sa China Today, “600,000 ka ektarya [1,500,000 akre] nga kasagbotan ang nadaot ug 13,333 ka ektarya [32,940 akre] nga umahan ang nahimong mga desyerto.” Ang ubang mga luna nahimong desyerto tungod sa sobrang pagpasibsib sa kahayopan ug sa sobrang paggamit sa lokal nga mga kahinguhaan sa tubig. Aron mapakigbisogan ang suliran ug masanta ang pagdako sa mga desyerto, dakong mga paningkamot ang gihimo sa pagtanom pag-usab ug mga kahoy ug mga sagbot.

Paggamit sa Laing Tawo sa Imong Ngalan

Pagbantay sa mga kriminal nga mogamit sa imong ngalan aron makapanglimbong sa mga tigpautang, nagpasidaan ang taho sa mantalaang El Economista sa Mexico City. Human makakuha ug personal nga impormasyon pinaagi sa pagkawat sa imong sulat o sa imong pitaka, ang mga kriminal mokuha ug kredit kard sa imong ngalan ug ipadala kana sa ilang kaugalingong mga adres. Dayon gamiton nila ang imong ngalan sa pagpamalit ug mga butang o pagpangabang ug mga propiedad pinaagi sa telepono o sa Internet. Kadtong mabiktima niining maong krimen mahimong mogugol ug katuigan, tingali mga dekada, sa pagtul-id sa maong kahimtang, matod sa mantalaan. Sa unsang paagi mapanalipdan nimo ang imong kaugalingon batok sa paggamit sa laing tawo sa imong ngalan? Ang El Economista nagtambag: Ayaw pagdala ug hinungdanong mga dokumento gawas kon gamiton mo kana, paghimog talaan sa tanan nimong transaksiyon ginamit ang kredit kard ug gamita kana sa pagsusi sa imong mga balanse, gisia ang mga resibo sa kredit kard una pa nimo ilabay kana, ayaw pagpadalag personal nga impormasyon pinaagi sa kompiyuter, ug paghupot ug listahan sa tanan nimong mga numero sa kredit kard, mga petsa nga dili na kana mahimong gamiton, ug mga numero sa telepono sa nag-isyu sa kard aron ikataho ang nawala o gikawat nga mga kard.

Pagpakiggubat sa mga Bakterya Dili Makataronganon

“Ang Amerikanong mga konsumedor nagahimog wala-sa-lugar nga gubat batok sa mga mikrobyo diha sa balay,” nagtaho ang USA Today. Sumala sa maong mantalaan, ang doktor ug mikrobiologo sa Tufts University nga si Stuart Levy nag-ingon nga “ang pagdaghan sa mga produkto nga kontra-bakterya . . . peligrong mopasamot sa pagtungha sa bakterya nga di-madutlan dili lamang sa mga sabon nga kontra-bakterya, kondili usab sa mga antibiotiko.” Ang paggamit ug kontra-bakterya nga mga produkto aron sa pag-esterilisar sa palibot sa panimalay sama rag “pagpatay sa langaw pinaagig martilyo,” matod ni Levy. Sa laing bahin, ang mga gamit sa panghinlo sa panimalay sama sa igpaputi, agwa oksihenada, ug init nga tubig ug sabon motangtang sa buling apan dili makapausab sa bakterya ngadto sa matang nga dili-madutlan sa mga produkto. “Ang mga bakterya maoy atong mga alyado,” matod ni Levy. “Kinahanglan kitang makigdait kanila.”

Ang mga Britaniko Maoy Nanguna sa mga Tigtan-awg TV

“Duolan sa un-kuwarto sa mga Britaniko ang naggugol ug panahon sa pagtan-aw ug telebisyon nga sama kadugay sa ilang gigugol diha sa trabahoan sulod sa aberids nga semana,” nagtaho ang mantalaan sa London nga The Independent. Sumala sa mga tigdukiduki, ang aberids nga Britaniko mogugol ug 25 ka oras kada semana nga magtan-awg TV, samtang 21 porsiyento ang magtan-awg TV sulod sa kapin sa 36 ka oras. “Dili lang mga batan-on ra ang sobra kaayong motan-awg TV, tungod kay gipakita sa surbi nga ang mga hamtong nga mga lalaki ug babaye ug mga tigulang sobra usab makatan-awg TV,” matod sa mantalaan. Ang usa ka pamilya, kinsa motan-awg telebisyon sulod sa 30 ka oras kada semana, nag-ingon nga ang telebisyon nagtagana ug “gikinahanglang kaikyasan.” Apan, ang maong sobrang pagtan-awg TV dunay bugti. Sa usa ka pagtuon sa 20 ka nasod, ang United Kingdom “mao gayoy nag-una sa listahan sa mga tigtan-awg TV,” nagtaho ang The Guardian Weekly sa London. Apan, “sa listahan sa tulo ka labing hinungdanong sukdanan sa literasiya ang Britanya ang kinaubsan.”

Sayong Edukasyon Bahin sa Sekso

Ang gagmayng mga bata sa Bangkok, Thailand, sa dili madugay hatagan ug edukasyon bahin sa sekso diha sa kindergarten, nagtaho ang Bangkok Post. Sumala kang Dr. Suwanna Vorakamin sa Family Planning and Population Control Division, “ang mga magtutudlo ug mga trabahante maylabot sa panglawas bansayon sa linaing paagi sa pagtudlo ug paghisgot bahin sa sekso sa siyentipikanhong paagi,” matod sa taho. Midugang siya: “Ang paghisgot sa edukasyon bahin sa sekso sukad sa kindergarten wala tuyoa aron idasig ang seksuwal nga panggawi taliwala sa mga bata sukad sa linghod nga panuigon. . . . Ang kahibalo nga ihatag sa mga bata sa linghod nga panuigon makapaarang kanila sa paglikay sa dili-maayong panggawi ug sa mga kapeligrohan sa wala-kinahanglanang pagsabak inigkatin-edyer na nila,” nagtaho ang mantalaan.