Ang mga “Viking” mga Konkistador ug mga Kolonyalisador

ADLAW kadto sa Hunyo sa tuig 793 K.P. Ang mga monghe sa gamayng isla sa Lindisfarne, ginganlan usab ug Balaan, halayo sa baybay sa Northumberland, Inglaterra, puliki sa ilang mga buluhaton, walay kalibotan nga tulin nga nagkaduol ang maanindot, mugbong mga barko. Ang mga barko midunggo sa baybay, ug nangawas ang mabangis ug dagway nga mga lalaking bungoton nga nagdalag mga espada ug mga atsa ug nanagan paingon sa monasteryo. Ilang giatake ang nangalisang nga mga monghe ug daghan kaayo ang nangamatay. Gilungkaban sa mga manglulungkab ang monasteryo ug bulawan, plata, mga alahas, ug ubang bahandi. Unya milawig sila pag-usab sa North Sea ug nangawagtang.

Ang mga manghuhugpa maoy mga Viking, ug ang ilang mabangis kalit nga mga pagpanglungkab nakakuha sa pagtagad sa mga tawo sa Uropa ug nagtimaan sa pagsugod sa panahon sa mga Viking. Wala magdugay ang mga Viking nakahatag ug kalisang nga tungod niini milanog sa tibuok Inglaterra ang pag-ampo: “Oh Ginoo, luwasa kami sa kabangis sa mga Northman.” *

Kinsa kining mga Viking? Nganong mikalit lang sila ug butho sa mga panid sa kasaysayan, ug nainila sulod sa tulo ka siglo, ug dayon daw nangawagtang?

Mga Mag-uuma ug mga Manghuhugpa

Ang mga kagikan sa Viking maoy mga tawong Aleman kinsa, sa mga 2,000 ka tuig una pa sa panahon sa mga Viking, nagsugod sa paglalin gikan sa amihanan-kasadpang Uropa ngadto sa Denmark, Norway, ug Sweden​—ang Scandinavia. Sama sa ilang mga katigulangan, ang mga Viking maoy mga mag-uuma, bisan kadtong nanguban sa pagpanglungkab. Diha sa bugnawng mga dapit sa Scandinavia, sila nagdepende ug dako sa pagpangayam, pagpangisda, ug pagdakop ug mga balyena. Ang mga negosyanteng Viking nagpuyo sa mas dagkong mga komunidad, ug gikan niining mga siyudara ilang gilawig ang mga ruta sa negosyo sa Uropa sa ilang dagkong de-layag nga mga barko. Nan, nganong kining daw dili hilabtanong mga tawo nga gikan sa pagkawala hiilhi nabaniog man sa pagkadaotan sa usa lamang ka kaliwatan?

Ang usa ka posibilidad mao ang pagdaghan sa populasyon, apan daghang historyano nagtuo  nga tinuod lamang kini sa kasadpang Norway diin kulang ang mga yuta nga tikaronon. Ang The Oxford Illustrated History of the Vikings nag-ingon: “Ang kadaghanan sa unang mga kaliwatan sa mga Viking nangitag bahandi, dili yuta.” Tinuod kini ilabina sa mga hari ug mga pangulo nga nagkinahanglan ug igong kita aron makapabilin sa ilang gahom. Ang ubang mga Viking tingali mihawa sa Scandinavia aron makaikyas sa mga panagbingkil sa pamilya ug lokal nga mga gubat.

Ang laing hinungdan tingali mao nga komon sa sapiang mga lalaking Viking nga daghan ug asawa. Tungod niini, daghan sila ug mga anak. Apan, kasagaran, ang kamagulangang anak nga lalaki lamang ang makapanunod sa panulondon sa pamilya, nga pasagdan ang iyang mga manghod sa pagbuhi sa ilang kaugalingon. Sumala sa librong The Birth of Europe, ang mga anak nga lalaki nga walay napanunod “nahimong dako ug makuyawng grupo sa banggiitang mga manggugubat nga napugos sa pagbuhi sa ilang kaugalingon sa bisan unsang mga pamaagi, mahimong pagkonkista sa ilang kaugalingong nasod o pagkahimong pirata gawas sa nasod.”

Ang mga Viking dunay haom nga barko alang sa kalit nga mga pagpanglungkab​—ang longship. Gidayeg sa mga historyano ang longship ingong usa sa kinamaayohan nga mga kauswagan sa teknolohiya sa unang bahin sa Edad Media. Mabaw ug lutaw ug gipadagan sa layag o mga bugsay, kining maanindot nga mga barko naghimo sa mga Viking nga mga hari sa matag dagat, lanaw, ug suba nga ilang maabot.

Pagpadako sa Teritoryo sa mga Viking

Ang ubang mga historyano nag-ingon nga mibanagbanag ang panahon sa mga Viking sa tunga sa ikawalong siglo, sa wala pa sulnga sa mga Viking ang Lindisfarne. Kon unsa man ugaling ang kahimtang, ang pagsulong sa Lindisfarne nakapabaniog sa mga Viking. Gikan sa Inglaterra sila mipaingon sa Irlandia, nga gipuntirya na usab ang punog-bahandi nga mga monasteryo. Uban sa ilang mga longship nga puno sa mga inagaw ug mga ulipon, ang mga Viking namauli aron magpalabay sa tingtugnaw. Apan, sa 840 K.P., wala na sila mamauli sama sa ilang naandan panahon sa tingtugnaw ug nagpalabay sa tingtugnaw diha sa dapit nga ilang gipanglungkaban. Ngani, ang siyudad sa Dublin sa Irlandia nahimong teritoryo sa mga Viking. Sa 850 K.P., nagsugod usab sila sa pagpalabay sa tingtugnaw diha sa Inglaterra, nga ang ilang pangunang sentro mao ang Isla sa Thanet sa bokana sa Thames River.

Wala magdugay ang mga Viking nga taga-Denmark ug Norway nangabot sa British Isles, dili na ingong mga pundok nga manglulungkab kondili ingong mga sundalo diha sa panon sa mga longship. Ang uban niining mga barkoha tingali maoy 30 metros ang gitas-on ug tingali nagdalag 100 ka manggugubat. Sa misunod nga mga tuig, gipukan sa mga Viking ang amihanan-sidlakang Inglaterra, usa ka lugar nga sa ulahi nailhang Danelaw tungod kay maoy naghari didto ang kultura ug balaod sa Denmark. Apan, sa habagatan sa Inglaterra sa Wessex, ang Saxon nga si Haring Alfred ug ang iyang mga sumusunod nakasanta sa mga Viking. Apan unya, human sa dakong gubat sa Ashington sa 1016 ug sa pagkamatay ni Haring Edmund sa Wessex sa ulahing bahin niana gihapong tuiga, ang lider sa Viking nga si Canute​—usa ka nag-angkong Kristohanon​—nahimong bugtong hari sa Inglaterra.

Sa Kinapusoran sa Uropa ug Unahan Pa

Sa 799 K.P., ang mga Viking sa Denmark nagsugod sa paghugpa sa dapit nga gitawag kaniadto ug Frisia​—ang rehiyon sa baybay sa Uropa nga nangawankawan halos gikan sa Denmark ngadto sa Netherlands. Gikan didto gitadlas-tadlasan nila ang mga suba sama sa Loire ug Seine ug nanglungkab sa kalungsoran ug kabaryohan sa kinapusoran sa sentro sa Uropa. Sa 845 K.P., gilungkaban sa mga Viking bisan ang Paris. Ang Frankish nga si Haring Charles the Bald nagbayad kanila ug 3,000 ka kilong plata aron dili nila atakehon ang siyudad. Apan sila namalik ug nanglungkab bisan didto sa unahan pa sa Paris hangtod sa Troyes, Verdun, ug Toul.

Ang mga Viking milawig usab ngadto sa Espanya ug Portugal, diin didto nahitabo ang ilang unang nabaniog nga pagpanglungkab sa 844 K.P. Ilang gipangawatan  ang daghang gagmayng mga lungsod ug giokupar pa gani ang Seville sa makadiyot. “Apan,” nag-ingon ang Cultural Atlas of the Viking World, “wala lung-i sa mga tigdepensa nga Arabo ang mga Viking mao nga sila napaatras dayon, ang ilang mga sundalo hapit mahurot ug kamatay.” Bisan pa niana, sila namalik sa 859 K.P.​—niining higayona uban sa panon sa 62 ka barko. Human sa paglungkab sa mga bahin sa Espanya, ilang gihugpaan ang Amihanang Aprika; ug bisan pag ang ilang mga barko puno na sa mga inagaw, sila milahos sa Italya ug nanglungkab sa Pisa ug Lina (kanhi Luna).

Ang mga Viking nga gikan sa Sweden milawig paingon sa sidlakan tabok sa Baltic ug ngadto sa ubang dagkong mga agianan diha sa katubigan sa Sidlakang Uropa​—mga suba sa Volkhov, Lovat’, Dnieper, ug Volga. Sa ulahi sila nakaabot sa Black Sea ug sa bahandianong kayutaan sa Imperyong Byzantine. Ang ubang mga negosyanteng Viking nakaabot pa gani sa Baghdad nga miagi diha sa Volga River ug sa Caspian Sea. Sa ulahi, ang mga pangulong taga-Sweden nahimong mga magmamando sa dagkong kayutaan sa Slavic nga Dnieper ug Volga. Ang mga manunulong gitawag ug Rus, usa ka termino nga ang uban nagtuo nga maoy gikuhaan sa pulong nga “Rusya”​—“Yuta sa Rus.”

Ngadto sa Iceland, Greenland, ug Newfoundland

Girumbo sa mga Viking nga taga-Norway ang daghang layolayo nga mga isla. Pananglitan, ilang giokupar ang mga Isla sa Orkney ug Shetlands sa ikawalong siglo ug ang Faeroes, ang Hebrides, ug ang sidlakang Irlandia sa ikasiyam nga siglo. Gikolonisar sa mga Viking ang Iceland. Didto sila nagtukod ug kapunongan sa magbabalaod nga mao ang Althing. Naglungtad gihapon ingong ang nagamandong lawas sa Iceland, ang Althing mao ang labing karaang kapunongan sa mga magbabalaod sa Kasadpan.

Sa 985 K.P., usa ka Viking nga ginganlag Erik the Red, nagtukod ug kolonya sa Greenland. Sa ulahing bahin nianang tuiga, ang isigka-Norseman nga si Bjarni Herjolfsson milawig gikan sa Iceland aron sa pagduyog sa iyang mga ginikanan didto sa Greenland. Apan napadpad siya sa layo ug milapas sa Greenland. “Si Bjarni tingali mao ang unang Norseman nga nakakita sa Amerika del Norte,” nag-ingon ang Cultural Atlas of the Viking World.

Tungod sa taho ni Bjarni, ug tingali tapos sa tuig 1000, si Leif Eriksson, anak ni Erik the Red, milawig pakasadpan gikan sa Greenland ngadto sa Baffin Island ug dayon ngadto sa baybay sa Labrador. Nakaabot siya sa lawis sa yuta nga iyang ginganlan ug Vinland, nga gikuha gikan sa ihalas nga mga paras o mga berry nga nanubo didto. * Si Leif nagpalabay sa tingtugnaw didto una pa mibalik sa Greenland. Sa pagkasunod tuig ang igsoon ni Leif nga si Thorwald nangulo sa panaw ngadto sa Vinland, apan namatay siya sa pagpakiggubat batok sa nga nitibo. Apan, pipila  ka tuig sa ulahi, mga 60 ngadto sa 160 ka Viking nagtukod ug komunidad sa Vinland, apan tungod sa nagpadayong kasuko sa mga nitibo, sila nagpabilin lamang ug mga tulo ka tuig, ug wala na gayod mobalik. Duolan sa 500 ka tuig ang milabay una pa ang Italyanong eksplorador nga nag-alagad sa Inglaterra, si John Cabot, miangkon sa Amerika del Norte alang sa Inglaterra.

Ang Kataposan sa Panahon sa mga Viking

Sa kataposan sa ilang panahon, ang mga Viking nakatukod ug daghang bag-ong politikal nga mga estado nga niini nagmando ang mga dinastiya sa Scandinavia. Apan wala magdugay ang ilang pagkahimong langyaw, kay ang daghang Viking sa ulahi nadala diha sa ilang bag-ong napalgang mga kultura, bisan sa relihiyosong paagi. Pananglitan, ang pangulong Viking nga si Rollo, kinsa nangilog ug bahin sa teritoryo diha sa baybay sa Pransiya nga gitawag ug Normandy (nagkahulogang “Yuta sa mga Northman,” o mga Norman), nakabig sa Katolisismo. Ang usa sa iyang mga kaliwat mao si William, nga Duke sa Normandy. Human sa gubat sa Hastings sa 1066, diin naggubatay sa usag usa ang mga kaliwat sa mga Viking nga Norman ug Ingles, ang madaogong Duke William gikoronahan nga hari sa Inglaterra.

Gibabagan dayon ni William ang tanang dugang impluwensiya sa Scandinavia diha sa Inglaterra ug gisugdan ang bag-ong fuedal nga yugto nga nalangkit ang mga sistema sa gobyerno sa Pranses panahon sa Edad Medya, pagpanag-iyag yuta, ug ekonomiya. Busa, “kon magpilig usa ka petsa sa pagtimaan sa kataposan sa Panahon sa mga Viking,” ang librong The Vikings, ni Else Roesdahl, nag-ingon, “sa 1066 gayod kini nahitabo.” Sa ika-11ng siglo nahitabo usab ang kausaban sa orihinal nga mga gingharian sa mga Viking sa Scandinavia ngadto sa pagkahimong independenteng mga nasod nga estado.

Ang tulo ka siglong kasaysayan sa mga Viking puno sa aksiyon. Bisan pa niana, ang larawan sa mga Viking ingong mga barbaro lamang nga nagapanglungkab nga nanagdalag espada ug atsa kulang pa. Sila mapailin-ilinon usab pinaagi sa paghimo sa halayong kayutaan nga mga kolonya sa ulahi ug nadala pa sa lokal nga mga kultura. Ingong mga mag-uuma sila namondo na diha sa permanenteng mga balay, ug ingong mga magmamando sila nanglingkod sa langyawng mga trono. Oo, ang mga Viking tinuod nga mga hari dili lamang sa dagat ug sa gubat kondili sa panguma ug maingon man sa politika.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 27]

RELIHIYON SA VIKING

Daghang mga diyos sa mitolohiya ang gisimba sa mga Viking, lakip kang Odin, Thor, Frey, Freya, ug Hel. Si Odin, ang diyos sa kaalam ug gubat, maoy nanguna niining maong mga diyos. Ang iyang asawa mao si Frigga. Si Thor maoy mamumuno sa mga higante ug magmamando sa hangin ug ulan. Si Frey maoy usa ka imoral nga diyos sa pakigdait ug pertilidad. Ang iyang igsoong babaye nga si Freya mao ang diyosa sa gugma ug pertilidad. Si Hel mao ang diyosa sa kalibotan sa kangitngit.

Ang mitolohiya sa Norse mao ang gikuhaan sa mga ngalan sa pipila ka adlaw sa semana sa Iningles ug sa pipila pa ka ubang mga pinulongan. Ang Tuesday maoy gingalan alang kang Tyr, ang anak nga lalaki ni Odin (nailhan usab ingong Woden); Wednesday mao ang adlaw ni Woden; Thursday, adlaw ni Thor; ug Friday, adlaw ni Frigga.

Sama sa ilang mga magsisimba, ang mga diyos sa Viking ginaingong nakabaton sa ilang bahandi pinaagi sa pagpangawat, pagpangahas, ug panglimbong. Si Odin nagsaad nga kadtong mamatay nga maisogon diha sa gubat makabaton ug dapit sa langitnon nga gingharian sa Asgard (pinuy-anan sa mga diyos), diha sa dakong tigomanan sa Valhalla. Didto sila magkombira ug mag-awayay hangtod sila matagbaw. Ang mga harianon ug dugo nga Viking kasagarang ilubong uban ang barko o ilubong ilalom sa mga bato nga gipormag barko. Ang mga pagkaon, mga hinagiban, mga dayandayan, giihaw nga mga hayop, ug tingali usa ka ulipon nga gipatay aron ihalad ilubong usab. Mahimong ilubong usab uban sa rayna ang iyang sulugoong babaye.

Ang may sungay nga helmet nga kasagarang gilangkit sa mga Viking gigamit na kapin sa 1,000 ka tuig sa wala pa kini gamita sa mga Viking ug tingali isul-ob lamang panahon sa seremonya. Ang mga manggugubat nga Viking nagsul-ob ug linginong mga helmet nga gama sa metal o panit, kon gusto man ugaling silang maghelmet.

[Mapa sa panid 26]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

PAGPADAKO SA TERITORYO SA MGA VIKING

NORWAY

↓

ICELAND

GREENLAND

Baffin Island

Labrador

Newfoundland

DENMARK

↓

INGLATERRA

IRLANDIA

NETHERLANDS

PRANSIYA

PORTUGAL

ESPANYA

APRIKA

ITALYA

SWEDEN

↓

RUSYA

Caspian Sea

Baghdad

UKRAINE

Black Sea

Istanbul

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 24]

Usa ka hulad sa longship sa Viking

[Credit Line]

Panid 2 ug 24: Antonion Otto Rabasca, Courtesy of Gunnar Eggertson

[Mga hulagway sa panid 25]

Mga galamiton sa gubat sa Viking

Usa ka helmet sa Viking

[Credit Line]

Mga galamiton sa gubat ug helmet: Artifacts on display at the Museum of National Antiquities, Stockholm, Sweden

[Hulagway sa panid 27]

Leif Eriksson