Usa ka Talagsaong Relo sa Prague

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA REPUBLIKASACZECH

Ang mga naninda sa karsada nagkompetensiyahay sa pagkuha sa atensiyon sa nangagi nga mga turista. Ang plasa migahob sa pagpangatawa, pagkayuring sa lainlaing mga pinulongan, ug sa sipa kaayong musika. Apan hulat usa! Nganong nagkahilom man ang mga tawo? Hapit na ang oras, ug ang tanang mata nagtutok sa duha ka asul nga mga bentana sa torre sa balay-lungsod. Sa kalit ang mga bentana mibukas, ug ang mga tawotawo nga naghawas sa mga apostoles ni Kristo nanggula. Si Pedro, nga nagdalag dakong yawi, nanguna sa prosesyon. Samtang ang 12 ka tawotawo nagpulihay sa paggula sa mga bentana, nga tinagurha, morag nagtan-aw sila sa mga tawo sa ubos.

KAMI nagtan-aw sa talagsaong talan-awon sa dako kaayong relo sa Daang Balay-Lungsod sa Prague, sa Republika sa Czech. Matag oras nga untop sa oras gikan sa alas otso sa buntag hangtod sa alas otso sa gabii, kining katingalahang mekanismo mabuhi. Gawas sa mekanikal nga parada sa mga apostoles, dunay laing mga tawotawo nga naglihok sa gawas sa relo. Naglarawan kini sa mga butang nga gikahadlokan  pag-ayo sa mga tawo sa Prague. Diha sa usa ka kilid, nga nagtimbang sa iyang pitaka diha sa iyang kamot, nagtindog ang Makisapi, nga naghawas sa pagkadalo. Duol kaniya mao ang Kakawangan​—usa ka tawo nga magarbohong nagtan-aw sa iyang kaugalingon sa salamin. Ang Makisapi ug ang Kakawangan miyango nga nahimuot sa kaugalingon. Sa pikas kilid sa relo nagtindog ang kalabera​—Kamatayon​—nga nagbagting sa usa ka kampana pinaagi sa usa ka bukogon nga kamot ug ang pikas kamot nagbali sa usa ka bildong orasan nga dunay sulod nga balas. Sa kasamtangan, gibuka ug gitak-om sa kalabera ang iyang punog-ngipon nga mga apapangig ug miyango sa Turko​—naghawas sa pagsulong​—nga nagbarog sunod kaniya. Gilingolingo sa Turko ang iyang ulo, nga midumili sa pag-uban kaniya.

Dihay sugilanong giasoy bahin sa usa ka goryon nga milupad sa baba sa kalabera sa dihang iyang gitak-om sa kataposang higayon ang baba diha sa pasundayag. Ang makaluluoyng goryon nakulong didto sulod sa usa ka oras una pa gibuka sa kalabera ang iyang baba pag-usab! Kon ang mga tawo sa kompiyuterisadong panahon karon malingaw niining bug-os gipaandar sa makina nga katingad-anan, mahanduraw ba nimo ang impresyon nga nahatag niini ngadto sa mga tawong nabuhi ginatos ka tuig kanhi?

Duol nga Pagtan-aw sa Relo

Ang mga turista siyempre nagtan-aw lamang sa naglihok nga mga tawotawo, nga gidugang sulod sa mga siglo human nga unang giinstalar ang relo. Apan ang labing karaan ug labing maayong pagkagamang bahin sa relo mao ang dako kaayong dayal. Unsay ikasulti niini kanato? Una, ang oras. Ang itom nga singsing-singsing nga nagliyok sa kinadaplinan niini gimarkahan ug bulawang mga numero sa Gothic nga paagi sa pagkasulat sumala sa karaang sistema sa pagbahin sa Czech sa adlaw ngadto sa 24 oras sugod sa pagsalop sa adlaw. Kini nga singsing-singsing mobiyo nga tungod niana ang ika-24ng oras kanunay motakdo sa pagsalop sa adlaw, bisan unsa pay klima. Ang mga numero nga Roman ang paagi sa pagsulat anaa sulod lamag diyutay sa gawas sa singsing-singsing nga nagbahin sa adlaw ngadto sa duha ka 12-oras nga yugto, nga ang udto anaa sa ibabaw ug ang tungang-gabii anaa sa ubos. Ang mga tudlo sa bulawan nga kamot magtudlo kon unsa nang orasa.

Usab diha sa dako kaayong dayal, ang paglihok sa usa ka dakong bulawan nga platoplato nagpakita kon hain na ang adlaw, samtang ang gamayng lingin nagpakita sa mga nawong sa bulan. Ang makita nga pagbiyo sa daghag bituon nga kalangitan libot sa yuta gipakita pinaagi sa mas gamay, lahi ug sentro nga singsing-singsing nga gisulatan ug mga timaan sa mga konstelasyon. Napahiluna sa tunga sa dayal mao ang yuta, apil ang mga meridian, parallel, ug ang mga pole, nga ang Prague anaa sa tunga. Diha sa nawong usab dunay tulo ka sirkulo nga naghawas sa ekwetor ug sa Tropics of Cancer ug Capricorn. Busa ang nawong sa relo nagpakita sa relatibong mga posisyon sa yuta,  bulan, adlaw, ug sa mga bituon sa tibuok tuig. Sa ubos sa dako kaayong dayal mao ang calendar disk, diin ang mga talan-awon sa baryo gidibuho sa paglarawan sa matag bulan sa tuig. Ang calendar disk magpakita sa petsa pinaagig pagpaabante ug usa sa 365 ka lakang matag gabii sa tungang-gabii, gawas sa usa ka gabii panahon sa leap year.

Ang pagtan-aw sa sulod sa mekanismo sa relo magbutyag ug makalibog-sa-hunahuna nga han-ay sa nagkalainlaing dagko ug gagmayng mga ruyda. Ang komplikadong gamit giatiman sa usa ka mekaniko, nga magsusi niini pag-ayo matag semana.

Ang Kasaysayan sa Dako Kaayong Relo

Daghan kaayog sugilanon ang gilangkit sa dako kaayong relo sa Prague. Sumala sa usa ka sugilanon, si Maestro Hanuš ang naghimo niana. Talagsaon kaayo ang obra-maestra nga tungod niana ang mga awtoridad sa lungsod nahadlok nga maghimo siya sa samang mga relo sa ubang dapit, busa magwala sa dungog gikan sa Prague. Aron dili siya makahimog laing relo, nagsuhol sila ug mga lalaki sa pag-atake ug pagbuta kang Maestro Hanuš. Ang sugilanon gitapos uban sa himalatyon nga Hanuš nga nangab-ot sa mga ruyda sa relo ug giguba kana.

Makalilipay, usa lamang kini ka sugilanon. Apan si Hanuš maoy usa ka tinuod nga tawo, usa ka relohero sa Prague gikan sa 1475 ngadto sa 1497. Sa daghang tuig ang mga eksperto nagtuo nga siya ang naghimo sa dako kaayong relo. Apan, ang bag-ong mga pagdukiduki nagpakita nga si Mikuláš sa Kadaň ang naghimo sa relo sayo sa 1410. Gitukod pag-usab kini ni Hanuš sa 1490. Sukad sa ika-16 nga siglo, ang mekanismo sa pagsubay sa oras giayo ug gitukod pag-usab sa daghang higayon. Apan, sukad nga gitukod kini pag-usab sa 1865, ang kadaghanan sa mga piyesa niini mao lang gihapon.

Sa natapos ang Gubat sa Kalibotan II, gisunog sa kasundalohan sa Nazi ang Daang Balay-Lungsod sa dihang mihawa sila sa Prague. Ang dako kaayong relo nadaot pag-ayo. Human sa gubat duha ka dagkong plano sa pag-ayo sa relo gipalandong​—sa pagpasig-uli niini sa iyang orihinal nga dagway o sa pagbutang niini ug bag-ong mga dayal ug mga tawotawo nga lahi kaayo ug simbolismo. Sa Prague, nagdaghan ang ateyismo nga panghunahuna, ug ang mga awtoridad nga Komunista wala makaangay sa mga tawotawo nga mga apostoles. Apan, sa wala pa usba ang disenyo, tulo ka batid nga mga relohero nagpasundayag nga ang relo puwedeng ayohon, ug busa kini gipasig-uli sa wala-pay-gubat nga dagway niini. Busa, karon makita gihapon nato ang usa ka makisapi, kalabera, Turko, ug ang mga apostoles, inay, pananglitan, sa usa ka karpintero, maghahan-ayg tisa, mananahi, ug labandera.

Sa Kataposan ang Manok Mituktugaok

Ang napulog-duha ka apostoles nagmartsa diha sa dako kaayong prosesyon sa relo, apan ang ubang mga detalye dili gayod Biblikanhon. Si Judas Iscariote ug Santiago nga anak ni Alfeo gipulihan ni Pablo ug Bernabe, nga dili apil sa 12 ka apostoles diha sa Bibliya. (Buhat 1:​12-26) Duol sa ulo sa matag apostoles maoy usa ka silaw sa himaya​—usa ka paganong simbolo nga wala gamita sa unang mga Kristohanon.

Human migula ang kataposang tawotawo nga apostol, usa ka gidorar sa bulawan nga manok nga nagbatog ibabaw sa mga bentana mituktugaok. Ang oras mibagting, ang mga bentana mitak-op, ug ang mga tawo nagsugod sa pagkatibulaag. Gusto ka bang motan-aw niini pag-usab? Aw, maghulat pa kita ug laing oras. Sa pagkakaron, mahimo natong tun-an ang dagway niining reloha, nga nakadanig mga bisita diha sa Daang Balay-Lungsod sa Prague halos 600 na ka tuig.

[Diagram/Hulagway sa panid 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

ANG DAKO KAAYONG DAYAL

Oras 12:57 s.h.

Pagsalop sa adlaw 5:​21 s.h.

[Diagram/Hulagway sa panid 18]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

ANG CALENDAR DISK

Petsang gipakita Enero 1

[Hulagway sa panid 16]

Ang Kakawangan ug ang Makisapi

[Hulagway sa panid 17]

Ang Kamatayon ug ang Turko