Gilubong nga mga Mina—Pagsukod sa Kadaot

Sa Disyembre 26, 1993, ang sayis-anyos nga si Augusto naglakawlakaw diha sa usa ka dakong hawan duol sa Luanda, ang kaulohan sa Angola. Kalit lang nga iyang namatikdan ang nagsinaw nga butang diha sa yuta. Kay nahibulong, nakadesidir siya sa pagpunit niini. Ang iyang sunod nga lihok maoy nakapabuto sa gilubong nga mina.

Ingong resulta sa pagbuto, ang tuo nga tiil ni Augusto kinahanglang putlon. Karon nga 12 anyos na, naglingkod ra siya sa wheelchair sa daghang panahon, ug siya buta.

NAANGOL si Augusto tungod sa batok-sundalo nga gilubong nga mina, nga ginganlag ingon niana kay ang pangunang target niini mao ang mga tawo inay mga tangke-de-guerra o ubang mga sakyanan sa mga sundalo. Gibanabana nga hangtod karon, kapin sa 350 ka matang sa batok-sundalo nga gilubong nga mga mina ang nagama diha sa labing menos 50 ka nasod. Daghan niini gidisenyo aron sa pagsamad, dili pagpatay. Ngano? Kay ang nasamdang mga sundalo magkinahanglag tabang, ug ang sundalo nga naangol sa gilubong nga mina magpahinay sa mga kalihokan sa militar​—nga maoy gusto sa mga kaaway. Dugang pa, ang makaluluoy nga pagtiyabaw sa usa ka nasamdang manggugubat makapalisang sa kasingkasing sa iyang mga kauban. Busa, ang gilubong nga mga mina sagad giisip nga epektibo kaayo sa dihang ang mga biktima mabuhi​—bisan kon diriyot mamatay.

Apan, sumala sa gipakita sa unang artikulo, ang kasagarang mga biktima sa mga pagbuto sa gilubong nga mina maoy mga sibilyan, dili mga sundalo. Kini dili kanunay aksidenteng mahitabo. Sumala sa basahong Landmines​—A Deadly Legacy, ang ubang mga mina “tinuyo nga gitumong sa mga sibilyan aron mawad-ag tawo ang teritoryo, madaot ang mga tinubdan sa pagkaon, makamugnag panon sa mga kagiw, o aron lamang sa pagsabwag ug kalisang.”

Sa paghatag ug usa ka pananglitan, diha sa usa ka gubat sa Cambodia, ang mga mina gilubong diha sa palibot sa mga utlanan sa kaawayng mga balangay, ug dayon kining mga balangaya gidabodabohag bomba. Kay misulay pag-ikyas, ang mga sibilyan mikalagiw deretso ngadto sa mga gipanglubngag mina. Sa kasamtangan, aron mapugos ang kagamhanan nga makigsabotsabot kanila, ang mga membro sa Khmer Rouge naglubong ug mga mina diha sa mga pilapil sa basakan, nga nakapakurog sa mga kasingkasing sa mga mag-uuma ug halos bug-os nga nagpahunong sa agrikultura.

Ang nahitabo sa Somalia sa 1988 lagmit nga mas grabe ka daotan. Sa dihang gibombahan ang Hargeysa,  napugos pagkalagiw ang mga molupyo. Dayon gilubngan sa mga sundalo ug mga mina ang gibiyaang mga balay. Sa pagkatapos sa panag-away, ang mga kagiw namauli, aron lamang maangol o mamatay tungod sa gilubong nga mga eksplosibo.

Apan ang gilubong nga mga mina magpahinabog dugang kadaot gawas pa sa kamatayon ug pagkapungkol. Tagda ang pipila sa uban pang mga epekto niining makalilisang nga mga hinagiban.

Ekonomikanhon ug Katilingbanong Kadaot

Si Kofi Annan, sekretaryo-heneral sa Hiniusang Kanasoran, miingon: “Ang pagkaanaa​—o bisan ang kahadlok sa pagkaanaa​—sa usa ka gilubong nga mina makapugong sa pagtikad sa tibuok uma, makahanaw sa panginabuhi sa tibuok balangay, makamugna pa ganig laing kababagan padulong sa pagtukod pag-usab ug pag-ugmad sa usa ka nasod.” Busa, sa Afghanistan ug Cambodia, dugang pang 35 porsiyentong kaumahan ang matikad kon ang mga mag-uuma wala pa mahadlok sa pagtaak sa yuta. Ang uban namahala. “Mahadlok ako sa mga mina,” matod sa usa ka mag-uuma sa Cambodia. “Apan kon dili ako mogawas ug manghagbas ug sagbot ug mamutol ug kawayan, mamatay kami sa gutom.”

Kasagaran, ang mga nakalingkawas sa mga pagbuto sa gilubong nga mina nag-abaga ug bug-at nga pinansiyal nga palas-anon. Pananglitan, diha sa usa ka nagakaugmad nga nasod, ang usa ka bata nga napungkolan ug usa ka tiil sa panuigong diyes anyos mahimong magkinahanglag 15 ka artipisyal nga mga tiil sa tibuok niyang kinabuhi, ang matag usa niini mokostar, sa aberids, ug $125. Itugot nato, kana dili man sobra ka mahal paminawon alang sa uban. Apan alang sa kadaghanang tawo sa Angola, ang $125 naghawas na sa kapin sa tulo ka bulang suweldo!

Tagda usab ang makapasakit nga kadaot diha sa katilingban. Pananglitan, ang mga lungsoranon sa usa ka nasod sa Asia maglikay pagpakighugoyhugoy sa mga pungkol sa kahadlok nga matakdan sa “demalas.” Ang pagminyo daw mahimo na lamang lisod matuman nga damgo alang sa usa ka pungkol. “Wala koy planong magminyo,” mulo pa sa usa ka lalaking taga-Angola kansang tiil kinahanglang putlon human siya maangol sa usa ka pagbuto sa gilubong nga mina. “Ang usa ka babaye gustog lalaki nga makatrabaho.”

Masabot, daghang biktima ang nag-antos sa mga pagbati sa ubos nga pagtamod sa kaugalingon. “Dili na ako makapakaon sa akong pamilya,” matod sa usa ka lalaking taga-Cambodia, “ug nakapaulaw kini kanako.” Usahay ang maong mga pagbati mahimong labi pang makapaluya kay sa pagkapungkol. “Ako nagtuo nga ang kinadak-ang kadaot nga akong nasinati maoy emosyonal,” matod ni Artur, usa ka biktima sa Mozambique. “Daghan nang higayon nga ako naglagot tungod lamang kay may tawong minunot pagtan-aw sa akong linakwan. Naghunahuna ako nga wala na gayoy magtahod kanako  ug nga dili na ako makabatog normal nga kinabuhi pag-usab.” *

Komosta ang Bahin sa Pagpangalot sa Mina?

Sa dili pa dugayng katuigan gihimo ang mainitong paningkamot aron dasigon ang mga nasod nga idili ang paggamit sa ilubong nga mga mina. Dugang pa, ang pipila ka kagamhanan misugod sa makuyawng tahas sa pagpangalot sa gilubong nga mga mina. Apan daghag babag ang paghimo niini. Ang usa maoy bahin sa panahon. Hinay kaayo ang pagpangalot sa mina. Sa tinuoray, matod pa sa mga tigpangalot sa mina, sa aberids, mokabat ug gatosan ka pilo nga mas dugay ang pagkuha sa usa ka mina kay sa paglubong niini. Ang laing babag mao ang gasto. Ang usa ka mina mobalor ug tali sa mga $3 ug $15, apan ang pagkalot ug usa mokostar ug hangtod sa $1,000.

Busa, ang bug-os nga pagpangalot sa mina morag halos imposible. Pananglitan, aron makalot ang tanang mina sa Cambodia, manginahanglan nga ang matag usa nianang nasora mohatag sa iyang tibuok kinitaan alang nianang trabahoa sulod sa mosunod nga daghang tuig. Gibanabana nga bisan pag dunay pondong salapi, ang pagkalot sa tanang mina didto mokabat ug usa ka siglo. Ang tibuok-kalibotang kahimtang labi pang makapahadlok. Gibanabana nga kon gamiton ang presenteng teknolohiya, ang pagkalot sa tanang mina sa planeta mokostar ug $33 bilyones ug mokabat ug kapin sa usa ka libo ka tuig!

Tugotan ta, gisugyot ang bag-ong mga teknik sa pagpangalot sa mina​—gikan sa paggamit ug mga abungaw nga sa henetikong paagi gimaniobra aron maniktik ug mga eksplosibo ngadto sa paggamit ug dagkong mga sakyanang gikontrolar ug radyo nga makakalot ug mina nga duha ka ektarya kada oras. Apan, mahimong dugay pa una ang maong mga teknik magamit sa dakong sukod, ug kini lagmit mabatonan lamang sa kinadatoang mga nasod.

Busa, sa kadaghanang lugar ang pagpangalot sa mina gipalampos sa kinaraang paagi. Usa ka lalaki mokamang aron susihon ang yuta sa unahan ginamit ang usa ka kahoy, sentimetro por sentimetro, nga makahinlo ug 20 ngadto sa 50 ka metro kuwadrado kada adlaw. Peligroso? Oo! Sa matag 5,000 ka minang makalot, usa ka tigpangalot ang mamatay ug duha ang maangol.

Mga Paningkamot Aron Magkahiusa Batok sa Paggamit ug Gilubong nga mga Mina

Sa Disyembre 1997, ang mga hawas gikan sa daghang nasod mipirma sa Convention on the Prohibition of the Use, Stockpiling, Production and Transfer of Anti-Personnel Mines and on Their Destruction, nga nailhan usab ingong tratado sa Ottawa. “Kini maoy kalamposan nga wala pa sukad mahimo o hitupngi may kalabotan ba kaha sa internasyonal nga pagkunhod sa armas o sa internasyonal nga makitawhanong balaod,” matod ni Jean Chrétien, primer ministro sa Canada. * Sa gihapon, duolan sa 60 ka nasod​—lakip ang pipila sa kinadak-ang mga tiggama ug gilubong nga mina sa kalibotan​—wala pa gihapon mopirma sa tratado.

Molampos kaha ang tratado sa Ottawa sa pagwagtang sa hampak sa gilubong nga mga mina? Tingali sa pipila ka sukod. Apan daghan ang maduhaduhaon. “Bisan pa kon ang tanang nasod sa kalibotan mosunod sa mga pamaagi sa Ottawa,” matod ni Claude Simonnot, kaubang direktor sa Handicap International, sa Pransiya, “kana maoy  usa lamang ka tikang ngadto sa tumong nga ipahigawas ang planeta gikan sa tanang kapeligrohan sa mga mina.” Ngano? “Milyonmilyong mina ang nagpabiling nalubong sa yuta, nga naghulat lamang ug mga biktima sa umaabot,” matod ni Simonnot.

Ang historyano sa militar nga si John Keegan naghisgot ug laing hinungdan. Ang gubat, siya miingon, “nakatugkad ngadto sa labing tinagong mga dapit sa tawhanong kasingkasing, . . . diin ang garbo nagmando, diin ang emosyon maoy nanguna, diin ang kinaiyahan maoy hari.” Ang mga tratado dili makabali sa nakagamot pag-ayong mga taras sa tawo sama sa pagdumot ug kahakog. Apan nagpasabot ba kini nga ang mga tawo sa walay kataposan mahimong makaluluoyng mga biktima sa gilubong nga mga mina?

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 6]

Kaduha Makasapi?

Ang paninugdang prinsipyo sa negosyo mao nga ang mga kompaniya manubag kon ang ilang mga produkto makadaot. Busa, si Lou McGrath, sa ­Mines Advisory Group, miergo nga ang mga kompaniyang nakaganansiya sa paggamag gilubong nga mga mina kinahanglang obligahon nga mobayad ug mga danyos. Apan, sa kasukwahi, daghan sa mga tiggama mao ra usab ang nakasapi gikan sa pagpangalot ug mina. Pananglitan, ang kanhing kompaniyang tiggamag mina sa Alemanya gikataho nga nakakuhag $100-milyones nga kontrata sa pagpangalot ug mina sa Kuwait. Ug sa Mo­zam­bique ang $7.5-milyones nga kontrata sa pagpangalot ug mina diha sa mga dalan nga maoy kinahanglang unahon nakuha sa asosasyon sa tulo ka kompaniya​—ang duha niini naggama ug mga mina.

Gibati sa pipila nga kini maoy tataw nga sukwahi sa moral kon ang mga kompaniyang naggama ug mga mina mao ra usab ang mga kompaniyang makasapi sa pagpangalot niini. Sila miingon nga sa usa ka diwa, ang mga tiggamag gilubong nga mga mina kaduha makasapi. Bisan unsa pay kahimtang, ang paggama ug ang pagpangalot sa gilubong nga mga mina nagapadayon ingong malamboong mga negosyo.

[Diagram sa panid 5]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Aberids nga gidaghanon sa gilubong nga mga mina matag 2.5 kilometro kuwadrado diha sa siyam ka nasod nga may kinadaghanang gilubong nga mina

BOSNIA and HERZEGOVINA 152

CAMBODIA 143

CROATIA 137

EGYPT 60

IRAQ 59

AFGHANISTAN 40

ANGOLA 31

IRAN 25

RWANDA 25

[Credit Line]

Tinubdan: United Nations Department of Humanitarian Affairs, 1996

[Mga hulagway sa panid 7]

Sa Cambodia, ang klarong mga karatula ug mga ilhanan nagpasidaan nga anaay gilubong nga mga mina

Sa matag 5,000 ka minang makalot, usa ka tigpangalot ang mamatay ug duha ang maangol

[Credit Lines]

Background: © ICRC/Paul Grabhorn

© ICRC/Till Mayer

© ICRC/Philippe Dutoit