Sama sa Unsa ang Moral Karon?

Usa ka buntag sa Abril 1999, ang kalinaw natugaw diha sa lungsod sa Littleton, duol sa Denver, Colorado, T.B.A. Duha ka batan-on nga nagsul-ob ug itom nga mga kapote misulod sa lokal nga hayskul ug nagsugod sa pagpamusil sa mga estudyante ug mga magtutudlo. Nagpabuto usab sila ug mga bomba. Napulog-duha ka estudyante ug mga magtutudlo ang nangamatay, ug kapin sa 20 ang nasamdan. Ang mga kriminal nagtapos sa masaker pinaagi sa paghikog. Sila 17 ug 18 anyos pa lamang ug dunay hilabihang pagdumot sa pipila ka grupo.

IKASUBO, ang pananglitan nga gihisgotan sa ibabaw dili kay nahitabo lamang sa usa ka dapit. Ang mga mantalaan, radyo, ug telebisyon nagbalita sa susamang mga hitabo sa tibuok kalibotan. Sumala sa National Center for Education Statistics, mga 11,000 ka mapintas nga mga insidente nga ginamit ang mga hinagiban diha sa mga eskuylahan sa Amerika ang gikataho sa  1997. Sa Hamburg, Alemanya, ang mga balita bahin sa kapintasan miuswag ug 10 porsiyento sa 1997, ug 44 porsiyento sa mga gikatahapan maoy mga batan-on nga ubos sa 21 anyos.

Komon ang korapsiyon taliwala sa mga politiko ug mga opisyales sa gobyerno. Usa ka taho sa komisyoner sa European Union (EU) nga si Anita Gradin niadtong 1998 nagpadayag nga ang kapildihan tungod sa korapsiyon diha sa EU sa 1997 gibanabana nga mokabat ug 1.4 bilyon dolyares. Naglakip kini sa tanan gikan sa wala pagsilot sa milapas sa balaod sa trapiko ngadto sa malimbongong pagdawat sa pang-agrikultura ug ubang mga hinabang sa EU. Ang dinagkong kantidad nga pagpatunghag salapi sa ilegal nga paagi ug ang pagpayuhot ug mga hinagiban ug mga narkotiko gitugotan, ug ang mga empleyado sa EU gihiphipan sa kriminal nga mga organisasyon aron mohilom. Ang tibuok EU nga Komisyon miluwat sa 1999.

Apan, dili lamang kadtong anaa sa kinatas-ang hut-ong sa katilingban ang nanikas. Usa ka taho gikan sa EU Commission bahin sa ilegal nga mga trabahante nagpadayag nga hangtod sa 16 porsiyento sa kinatibuk-ang bili sa produkto ug serbisyo sa nasod gilangkoban sa kinitaan gikan sa mga negosyo nga wala marehistro ug wala magbayad ug buhis. Sa Rusya ang ilegal nga kinitaan gitaho nga hangtod sa 50 porsiyento sa katibuk-an. Dugang pa, sa Tinipong Bansa, ang Association of Certified Fraud Examiners nag-ingon nga ang mga kompaniya sa Amerika naalkanse ug kapin sa 400 bilyon dolyares kada tuig tungod sa mga empleyado nga nangawkaw ug salapi o propiedad gikan kanila.

Ang Internet gigamit sa daghang tig-among-among ug bata nga naningkamot sa paghaylo sa mga bata ug mga menor de edad ngadto sa ilegal nga seksuwal nga mga kalihokan. Ang kabalaka bahin sa pornograpiya sa kabataan diha sa Internet nag-uswag, sumala sa usa ka tigpamaba sa Sweden alang sa Save the Children. Sa Norway sa 1997, kining organisasyona nakadawat ug 1,883 ka kompidensiyal nga impormasyon bahin sa mga Web site diha sa Internet maylabot sa pornograpiya sa bata. Pagkasunod tuig ang gidaghanon sa maong mga impormasyon miusbaw ngadto sa duolan sa 5,000. Kadaghanan sa materyal gipatungha sa mga nasod diin ang mga kagamhanan o lokal nga mga awtoridad dili makakontrolar niining makauulawng kalihokan.

Mas Maayo ba Kaniadto?

Daghang tawo nga nalisang sa makaluluoyng kahimtang sa moral sa kalibotan karon maghandom tingali sa katilingbanong espiritu sa panahon sa ilang mga ginikanan o mga apohan. Tingali nakadungog sila nga ang mga tawo nagkinabuhi ug mas malinawong kinabuhi kaniadto ug nga ang pagkamatinud-anon ug ubang bahin sa moralidad gipabilhan pag-ayo sa tanang hut-ong sa katilingban. Ang mga tigulang maghisgot tingali bahin sa panahon sa dihang ang kugihang mga tawo nagtinabangay, sa dihang lig-on ang mga bugkos sa pamilya, ug ang mga batan-on mibating luwas ug mitabang sa uma sa ilang mga ginikanan o sa ilang mga buhatan.

Motultol kini sa mga pangutana: Ang moral ba sa mga tawo tinuod nga mas maayo kaniadto? O gibati lamang ang kamingaw nga natuis ang atong paghandom sa kanhiayng panahon? Susihon nato kon sa unsang paagi ang mga historyano ug ubang mga analista sa katilingban nagtubag niini.

[Kahon sa panid 3]

Moral Gihubit

Niining mga artikuloha ang pulong nga “moral” gigamit sa diwa nga may kalabotan sa mga prinsipyo sa husto ug sayop diha sa tawhanong panggawi. Naglakip kini sa pagkamatinud-anon, pagkamatinuoron, ug taas nga mga sukdanan sa panggawi maylabot sa sekso ug sa ubang butang.