Ang Madungganong Kagahapon ug Maindigon nga Umaabot sa Atenas

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA GRESYA

ANG ayroplano mihimo sa kataposang pagliko una molandig sa Internasyonal nga Tugpahanan sa Atenas. Human mahilayo ug duha ka tuig, ako mibalik sa dapit nga gitawag nakong pinuy-anan sulod ug kawhaan ka tuig. Gikan sa mga libro sa kasaysayan, nasayran ko nga ang siyudad sa ubos giisip sa daghan nga mao ang dapit diin ang demokrasya natukod.

Diha sa ubos, nasayran ko nga gawas sa kasaysayan, arte, ug mga monyumento, nagdasok ang abtikon ug malaomong mga tawo sa inila ug bibo nga kaulohan sa Gresya. Nakaamgo usab ako nga ang mahigalaon ug mapahiyomong mga molupyo niini nagkugi pag-ayo aron molampos ang ilang siyudad​—ug ilabina gayod kay ginaandam kini ingong opisyal nga dapit sa 2004 Dulang Olimpiada.

Usa ka Madungganong Kagahapon

Ang Atenas nagsubay sa sinugdanan niini balik sa ika-20ng siglo una pa ni Kristo ug ginganlan sumala sa Gregong diyosang si Atena. Dinhi makasubay ka pa sa mga dalan nga gibaktas ni Socrates, makapaseyo sa tunghaan diin si Aristotle nagtudlo, o mahimong malingaw sa usa ka makapatandog-sa-galamhan nga dulang trahedya o komedya diha mismo sa mga entablado diin si Sophocles ug Aristophanes nagdirehir sa ilang mga dula.

Ang Atenas kaniadto maoy usa sa unang mga Gregong siyudad-estado ug nagtagamtam sa labing mahimayaong mga adlaw niini, sa bulawanong panahon niini, sa ikalimang siglo W.K.P. Niadtong yugtoa ang demokratikanhong Atenas may dakong bahin sa Gregong mga kadaogan batok sa Persia ug nahimong sentro sa katitikan ug arte sa Gresya. Ang ubay-ubayng iladong mga monyumento sa arkitektura niini natukod usab sa maomaong panahon​—nga ang labing ilado mao ang matahom nga Parthenon.

Bisan pag ang mga taga-Atenas nakalikay nga masakop sa mga Persianhon, sa ulahi sila nakaagom ug kapildihan tungod sa mga pag-atake sa usa ka dugay nang kaaway nga mas duol​—ang Sparta. Sa kasiglohan human niadto, ang Atenas maoy usa ka gisakop nga siyudad, nga pulipuling gimandoan sa Macedonia, Roma, sa Byzantine nga mga emperador sa Constantinople, sa Frankish nga mga duke sa mga Krusada, ug sa mga Turko. Sa dihang naangkon sa mga Grego ang ilang independensiya sa 1829, ang Atenas mius-os ingong usa na lang ka gamayng lungsod sa probinsiya nga gipuy-ag pipila ra ka libong tawo.

 Tinuod nga mga Kahimtang Karon

Sukad sa 1834, sa dihang ang Atenas nahimong kaulohan sa Gresya, kusog ang pag-uswag sa siyudad. Karon kini nagkobre ug mga 450 kilometro kuwadrado, nga milukop sa kapatagan sa Attic. Ang mga sakop sa siyudad makaabot sa halayo ubay sa kabakildan sa mga Bukid sa Parnes, Pendelikón, ug Hymettus. Ang dakong siyudad gipuy-ag kapin sa upat ka milyon ug tunga ka tawo​—duolag 45 porsiyento sa populasyon sa Gresya. Kana natukod ilabina nga walay plano o kalagdaan. Sumala sa usa ka banabana, kapig un-tersiya sa mga balay ang gitukod nga ilegal, ug karong adlawa usa lamang ka gamayng bahin sa Atenas ang dili sementado.

Kadaghanan sa modernong mga seksiyon sa Atenas may daw-kahon, binubo-ang-semento nga estilo sa arkitektura. Ang siyudad daw nagyaka sa silong sa adlaw, nga adunay usa ka karaang kolumna nga nagtuybo dinhi o didto, nga naputos sa abo nga binuga gikan sa industriya ug sa mga sakyanang demotor.

Sama sa daghang ubang modernong mga dagkong siyudad, ang Atenas nag-antos sa bagang anuos. Ang panganod sa anuos​—nga gitawag ug nefos sa mga tumindok​—naporma pipila ka metros ibabaw sa daw-lasang nga mga antena sa telebisyon. Ang bagang anuos kusog kaayong nagkutkot sa karaang mga monyumento nga ang mga arkeologo kaniadto nakahunahuna sa paggamag bildong tabon sa Acropolis. Ang mga pasidaan bahin sa polusyon maoy kasagaran. Sa dihang masikop ang bagang anuos sa kabukirang alirong sa Atenas tungod sa mga kahimtang sa panahon, ang nefos makadaot sa mga tawo. Sa maong mga adlaw, ang pribadong mga sakyanan dili pasudlon sa sentro sa siyudad, menosan sa mga pabrika ang gamitong sugnod, ang mga tigulang tambagan nga magpabilin sulod sa balay, ug ang mga taga-Atenas hangyoon nga ibilin ang ilang mga sakyanan sa balay.

Ang mga taga-Atenas magpanon sa pagpamahawa sa siyudad sa mga hinapos-sa-semana. “Sakay dayon sa imong kotse,” matod ni Vassilis​—usa ka eksperyensiyadong taga-Atenas​—samtang siya nagkalingawg kaon sa gitam-isan-ug-dugos,  sinaktag mga nut nga baklava ug sa usa ka tasang paitong kape diha sa usa sa mga restawran. “Sa pipila lang ka oras, atua ka na sa kabukiran o sa dagat.” Ang gipasabot sa maong komento mao nga makasakay ka sa imong kotse ug dayon matrapik sulod sa ubay-ubayng oras una ka makaabot sa kabanikanhan.

Pagpanghinlo ug Pagpanghindik

Bisan pa niana, ang Atenas nag-ingon nga seryoso kini bahin sa pagpanghinlo, ug kini adunay makapakombinsir nga rekord sa pagpamatuod niini. Pananglitan, ang usa ka dakong seksiyon sa komersiyal nga sentro sa siyudad dili magpasulod sa mga sakyanan. Sa wala pa kini sirhi, ang maong mga kalyeng komersiyal maoy pipila sa labing daghag sakyanan. Ang mga sakyanan nagdagan sa aberids nga lima ka kilometros kada oras, ang paso sa paseyong paglakaw. Karon ang mga kahoyng anaa sa mga tamnanan maoy mipuli sa hataas nga linya sa mga sakyanan, ug ang mga honi sa kalanggaman maoy mipuli sa kasagarang mga tingog sa nagkugiot nga mga kambiyo ug naghugong nga mga motorsiklo. Ang siyudad wala gani magsunod sa tradisyonal nga paagi-sa-kinabuhi sa Mediteranyo, nga naghangyo sa mga obrero nga dili mopauli sa balay alang sa kadiyot nga pahulay​—usa ka batasang nakadugang ug duha ka sobra-ka-trapik nga yugto sa adlaw .

Naghari ang hilom nga kamalaomon sa opisina ni Nikos Yatrakos, ang luyoluyo sa alkalde sa Atenas. Sa gihisgotan nako nga gidangtan akog duha ka makapaluyang takna aron makaabot sa iyang opisina, siya miyango nga mahangawaon. “Apan ayawg kalimti,” siya daling mipasiugda, “ang 2004 Dulang Olimpiada umaabot. Komitido kami sa pagpauswag sa siyudad, ug himoon namo kana.” Si Constantine Bakouris, pangulong tig-organisar sa mga dula, miingon: “Kinahanglang [ipresentar] namog maayo ang Dula. Apan sa among panglantaw, kami pagagiyahan sa adlaw pagkahuman niana. . . . Kinahanglang himoon namo ang mga butang nga nasayran namong magmalungtaron.”

Ang kamatuorang ang Atenas ang opisyal nga dapit sa 2004 Olimpiada nagtukbil sa sunodsunod way-ingon nga kalihokan ug kaugmaran. Sa bisan diin, ang mga makinarya nangubkob aron sa pagpauswag sa inprastraktura ug paggamag mga karsada ug mga dapit-dulaanan. Ang bag-o, 18-kilometrong sumpay sa tren sa siyudad hapit nang mahuman. Kon ang tanan magpadayon sumala sa eskedyul, sa Marso 2001 ang unang ayroplano molandig sa bag-ong internasyonal nga tugpahanan sa Atenas, usa ka tugpahanang giingong labing moderno sa Uropa.

Dugang pa, sa pagkatuig 2001, ang katibuk-ang 72 kilometros nga bag-ong dagkong mga dalan maandam na. Kini magpatipas sa mga sakyanan sa gawas sa sentro sa Atenas, ug kini magdasig sa paggamit ug publikong sakyanan. Gilaomang kini makapamenos ug kapig 250,000 sa  gidaghanon sa mga kotse diha sa sentro sa siyudad sa kada adlaw ug makapakunhod ug 35 porsiyento sa polusyon sa kahanginan. Ang bag-ong programa sa biolohikanhong pagproseso sa biyang tubig sa dapit sa kinadak-ang Atenas gidahom nga makapauswag sa kadagatan sa kaulohan. Ang ambisyosong tumong maoy, sa pipila ka tuig, himoon ang Atenas nga usa ka bag-ong siyudad, nga may mas maayong sistema sa transportasyon, mas daghang dapit nga lunhaw, ug mas hinlong palibot.

Usa ka Distrito sa Karaang Atenas

Alang sa daghan, bisan pa sa bag-ong habog nga mga opisina, gipatahom nga mga bolebard ug mga tuboran sa tubig, makiurog nga mga tindahan, ug sadyang kadalanan, ang Atenas kanunayng magpabilin nga usa ka balangay​—kinaiyanhon inay disiplinado, nabulagbulag inay nahan-ay. Ang balangay nga bahin sa Atenas hikaplagan diha sa mga bahin sa siyudad diin ang mga balay aduna gihapoy mga atop nga tisa ug mga balkon nga may puthawng mga barandilyas ug mga masetera sa mga bulak nga geranium.

Aron makita ang maong Atenas, giduaw nako ang Plaka, ang kinakaraanang seksiyon sa siyudad, nga haduol sa amihanang kabakildan sa Acropolis. Nakita ko didto ang sistema sa hiktin ug pahirig nga naglikolikong mga dalan, gubaong mga balay, mga tindahan ug bino, mga iring ug mga iro nga laag, mga restawran, ug mga karomata. Gihawiran sa maong dapit ang saba, karnabal nga hiyas sa kagahapon, nga nagdani sa mga turista. Ang mga lamesa nga usahay may mga tiil nga wala-magtupong naglaray sa mga aseras, uban ang mga silyang gagmay. Ang mga silbidor, nga gibuksan ang mga listahan sa mga pagkaon, mosulay pagdani sa mga kumakaon.

Ang pagotpot sa mga motorsiklo naglumos sa honi sa kinamot nga organ. Ang bug-os nga mga lumbay sa mga pitakang ginama sa panit  nga bag-o pang natina namitay atubangan sa mga tindahag sobenir. Ang pundok sa mga pisa sa ahedres nga marmol nga ginama sa dagway sa Gregong mga diyos nahan-ay alang sa pakigsangka, ang mga kahoyng tawotawo nagsayaw sa lumad nga mga sayaw, ang seramik nga mga windmill nagtuyok. Dayag nga kining distritoha sa siyudad kusganong nagsupak sa bisan unsang paningkamot nga mahimong moderno.

Ang Atenas sa Magabii—Mga Talan-awon ug mga Tingog

Ang usa ka pagduaw sa Atenas dili gayod kompleto kon dili masulayan ang kultural nga bahandi sa siyudad. Niining gabhiona, ako mihukom sa pagtambong sa usa ka konsiyerto sa orkestra kauban sa akong asawa sa gigamit-pag-usab nga Romanhong ampiteatro ni Herodes, nga nahimutang sa habagatang bakilid sa Acropolis. Ang agianan sa tawo paingon sa teatro maoy malinawon, awop-ug-suga nga dalandalan ilalom sa itomong mga anino sa mga kahoyng pino. Ang gisugaan nga prantadang bahin nga ginama sa mga bato nga yutaon-ug-kolor natataw nga makapahingangha latas sa kakahoyan. Nakapalit kamig mga tiket sa balkone, busa misaka kami agi sa mga ang-ang nga marmol ug unya misulod agi sa Romanhong ganghaan ngadto sa ampiteatro.

Mihunong kamig kadiyot sa pagtagamtam sa maong gutlo​—kalangitan nga ataon ug samag-tresepelo, bulan nga hapit nang modaktol nga nagpaluyo sa sihagong panganod, ug mga sugang igsasanap, nga nagpadan-ag kaayo sa may-pagkatitip nga teatro nga pormag katungang kono. Ginatos ka tawo​—nga kon tan-awon daw gagmay ug halayo tungod sa tuman ka luag niini nga teatro, nga makapalingkod ug 5,000​—naglakaw subay sa semi-sirkulo nga mga lumbay sa puting marmol nga nangita sa ilang mga lingkoranan. Ang batong mga lingkoran mainit pa tungod sa kahayag sa adlaw, ang mga bato mismo nga nagpalanog sa dula ug honi ug katawa ug pakpak sulod sa mga milenyo.

Dili usab pagasayloan ang daghang museyo sa siyudad. Labing inila kanila mao ang National Archaeological Museum, uban ang makapahingangha ug mabug-osong sumaryo sa Gregong arte latas sa kasiglohan. Ang ubang mga museyo nga angayng duawon mao ang Museum of Cycladic Art ug ang Byzantine Museum. Sukad sa 1991 ang Mégaron Athens Concert Hall​—usa ka talagsaong tinukod nga marmol nga adunay maayong katakos sa pagpalanog sa tingog​—nakataganag tibuok-tuig nga dapit-pasundayagan alang sa opera, ballet, ug mga pasundayag sa honing klasikal. Ug, siyempre, mahimo kang malingaw sa Gregong lumad nga honi diha sa daghang naandang mga restawran.

Giabiabi Ka!

Ang modernong Atenas uban sa madungganong kagahapon niini nag-atubang sa mga kapit-osan sa maindigon nga umaabot. Apan ang katawhan niini nakakat-on sa pagpasibo sumala sa ilang maarangan tungod sa siawan nga kinaiya, kamamugnaon, ug philotimo​—sa literal, paghigugma sa pagtahod-sa-kaugalingon. Alang sa kadaghanang turista, ang Atenas nagpabiling makalingaw ug tugob-sa-kulturang siyudad.

[Mapa sa panid 13]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Athens

[Hulagway sa panid 14]

Ang Parthenon, usa ka karaang paganong templo, nagsilbing usa ka simbahan ug moske

[Hulagway sa panid 15]

Ang Atenas maoy pinuy-anan sa kapig upat ug tunga ka milyong tawo

[Hulagway sa panid 16]

Usa ka restawran sa Plaka, ang labing karaang seksiyon sa Atenas

[Credit Line]

M. Burgess/H. Armstrong Roberts

[Hulagway sa panid 17]

Ang mga balkon maoy timaan sa pipila ka tindahan ug mga sobenir

[Credit Line]

H. Sutton/H. Armstrong Roberts