?Wan Handred Yia Blong Setan?

“ATING i stret nomo blong talem se, wan handred yia we i jes pas hem i taem blong Setan stret. I no gat wan narafala taem long histri blong man, we ol man oli wantem mo oli tingting kwiktaem nomo blong kilim plante milian man i ded from olkaen risen olsem kala blong skin, skul, no posisen blong narafala.”

Hemia toktok we wan man i raetem long niuspepa ya The New York Times blong Jenuware 26, 1995—hemia taem oli selebretem namba 50 aniveseri blong tingbaot taem we ol Nasi oli letem ol man oli go fri long ol rabis kalabus blong olgeta. Taem ya, we oli kolem Holokos *—wan long ol faet we olgeta man long histri oli save gud long hem—i kilim samwe long sikis milian man Jiu i ded. Klosap tri milian man Polan we oli no man Jiu, oli ded long taem ya tu, mo oli putum nem blong rabis taem ya se “Holokos We Ol Man Oli Fogetem.”

Jonathan Glover, long buk blong hem Humanity—A Moral History of the Twentieth Century, i talem se: “Stat long 1900 i kam kasem 1989 oli kaontem se ol faet oli bin kilim 86 milian man i ded.” Hem i gohed blong talem se: “Namba blong olgeta we oli ded long ol faet blong ol yia 19 handred, i bigwan tumas blong tingting blong yumi i naf blong kasem save. Sipos yumi traem talem avrej namba blong olgeta we oli ded long olgeta faet ya, bambae yumi no luksave se ol faet ya oli spolem man olsem wanem, from we samwe 60 pesen (hemia 58 milian) blong ol man ya oli ded long tufala wol wo nomo. Be, sipos yumi seraotem namba blong olgeta man ya we oli ded, yumi mekem we oli kavremap olgeta yia stat long 1900 go kasem 1989, bambae i olsem we ol faet ya oli kilim samwe long 2,500 man evri dei. Hemia i min se bitim 100 man oli ded long evri aoa nomo, we i no stop gogo kasem naenti yia.”

From samting ya, ol man oli kolem ol yia 19 handred olsem ol yia blong blad i ron moa i bitim olgeta taem long histri blong man. Long buk ya Hope Against Hope, we Nadezhda Mandelstam i raetem, hem i se: “From we ol man oli no moa tinghae long ol rul mo fasin we oli stret, be oli purumbut stret long ol samting ya, i luk olsem se naoia ol nogud fasin oli winim ol gudfala fasin.” ?Olsem wanem? ?I tru se ol rabis fasin oli winim ol gudfala fasin?

[Futnot]

[Foto Credit Line blong pija long pej 3]

U.S. Department of Energy photograph