Bushe Amalangi Yamukuma Shani?

Ilyo mulelolesha, amenso yenu yalabombela capamo na bongo bongo pa kuti mwishibe bwino ifintu. Nga mwamona icisabo, limbi kuti mwafwaya no kucilya. Nga mwalolesha mu muulu, kuti mwaishiba ukuti lelo imfula tayaloke. Nga mwalolesha amashiwi ayo mulebelenga, kuti mwaishiba ifyo yalelandapo. Icilenga ukuti muleishiba bwino ifintu, malangi.

Nga mwamona ilangi lya cisabo, kuti mwaishiba ukuti nacipya kabili ifyo cilemoneka e filenga no kuti mufwaye ukucilya. Ifyo umuulu na makumbi filemoneka, filalenga mwaishiba ifyo imiceele yalaba. Ilyo mulebelenga amashiwi yali muli cino cipande, amenso yenu yalemona bwino ifyo ilangi lya filembo lipusene ne langi lyapo ifyebo filembelwe. Amalangi kuti yakuma ne fyo umuntu aleyumfwa nangu ca kuti limo takuba no kwishiba ukuti e yalenga ukuti muleishiba ifintu fyalekanalekana.

AMALANGI YALAKUMA IFYO UMUNTU ALEYUMFWA

Abasabankanya amakwebo balabomfya amalangi ayasuma ku fintu ifyo balongamo ifyo baleshitisha mu mashitolo pa kuti bongole abantu balekanalekana, abaume, abanakashi e lyo na bamishinku yenu. Abayemfya mu mayanda, abapanga ifya kufwala ne fya kupangapanga nabo balishiba ukuti amalangi ya fintu kuti yalenga umuntu ukutemwa icintu nelyo iyo.

Ukulingana no ko abantu bakulila e lyo ne ntambi shabo, abantu kuti balanda ifyapusanapusana pa fyo amalangi yemininako. Ku ca kumwenako, abena Asia bamo batontonkanya ukuti ilangi lya kashika cishibilo ce shuko nelyo ukusefya, lelo mu fifulo fimo mu Africa, ili ilangi liba cishibilo ca kuloosha. Nangu ca kuti inkulilo ya bantu yalipusanapusana, ifyo batontokanya ukuti e fyo amalangi yamo yemininako fyena fyalipalana. Natulande pa malangi yatatu e lyo tumone ne fyo yengamukuma.

ILANGI LYAKASHIKA lilamoneka sana ica kuti umuntu te kuti afilwe ukumona icintu icikwete ili ilangi. Ilingi line, ilangi lyakashika cishibilo ca kusoka abantu ukutila kuti bapya ku malaiti no kubasoka ukuti kuli amasanso yambi nelyo inkondo. Abantu bamo nga bamona ili ilangi, mu nda mulasunguluka, balatendeka ukupemashika e lyo no mulopa ulatendeka ukubutukisha.

Mu Baibolo, ishiwi lya ciHebere ilya kuti “ukukashika” lyafuma kwi shiwi ilipilibula “umulopa.” Baibolo yabomfya ishiwi lya kuti ukukashika ce, pa kulanda pali cilende uwafwele ifyakashikila ne fyakashika ce uwaleipaya abantu kabili uwaninine pa “ciswango icakashika ce icakwete amashina ya miponto umubili onse.”—Ukusokolola 17:1-6.

ILANGI LYA KATAPAKATAPA lyalipusana sana ne langi lya kashika. Umuntu nga amona icintu icikwete ilangi lya katapakatapa alasansamuka kabili alomfwa bwino. Ili ilangi lilalenga umuntu ukupembesulwa kabili ilingi line lyaba cishibilo ca mutende. Tulomfwa bwino nga twamona amabala ne mpili filemoneka ifya katapakatapa. Bushe ili ilangi ililenga umuntu ukusansamuka lyaishilebako shani? Ibuuku lya Ukutendeka, ililanda pa fyo ifintu fyabumbilwe, lilanda ukuti Lesa alipeele abantunse ifyani ne fimenwa ifiteku.—Ukutendeka 1:11, 12, 29, 30.

ILANGI LYABUUTA ilingi line limininako ulubuuto, ukucingililwa e lyo no busaka. Ili ilangi lilemininako ne mibele pamo nga ubusuma, bukaele  e lyo no kusanguluka. Ilangi lyabuuta e lyalumbulwa sana mu Baibolo. Mu fimonwa, abantu na bamalaika babalanga na bafwala ifyabuuta pa kulanga ukuti balilungama kabili balisanguluka. (Yohane 20:12; Ukusokolola 3:4; 7:9, 13, 14) Bakabalwe babuuta na baninapo abafwala ifyabuuta, bemininako inkondo ya bulungami. (Ukusokolola 19:14) Lesa alabomfya ishiwi lya kuti ukubuuta ku kulanga ifyo afwaisha ukutwelela imembu. Atweba ukuti: “Imembu shenu nelyo shakashika ce, shikabuuta tuutu kwati butonge.”—Esaya 1:18.

AMALANGI YALATWAFWA UKWIBUKISHA BWINO IFINTU

Ifi Baibolo yalanda pa malangi, fitulanga ukuti Lesa alishiba ukuti amalangi yalakuma ifyo abantu bomfwa. Ku ca kumwenako, ibuuku lya mu Baibolo ilya Ukusokolola lyalisobele ifiletucitikila muno nshiku pamo nga inkondo, ifipowe e lyo ne fyo abantu balefwa pa mulandu wa fikuko no kucepa kwa fya kulya. Pa kwibukisha bwino ifi, icimonwa calembwa mu Baibolo calilanda pali bakabalwe abakwata amalangi yalekanalekana.

Kabalwe wa kubalilapo aali uwabuuta kabili emininako inkondo ya bulungami iya kwa Kristu Yesu. Kabalwe umbi uwakashika, emininako inkondo sha bantu ba mu fyalo fyalekanalekana. Lyena kabalwe umbi uwafiita kabili uwakutiinya, emininako ifipowe. E lyo kwali na kabalwe umbi “uwabutulukila; no waikelepo ishina lyakwe ni Mfwa.” (Ukusokolola 6:1-8) Amalangi yalekanalekana aya aba bakabalwe kuti yalenga twasumina ifyo Baibolo yalondolola ukuti e fyo bemininako. Tulebukisha aba bakabalwe ba malangi yalekanalekana kabili tatulaba ne fyo tusambililako kuli aba bakabalwe.

Mu Baibolo mwaliba ifya kumwenako ifingi ifilanda pa malangi ifilenga twilalaba bwangu ifyo tusambilila. Ukwabula no kutwishika, uwabikileko ulubuuto, amalangi na menso alabomfya amalangi ukutusambilisha ifyo ifintu fimo fimininako pa kuti tuleumfwikisha bwino ifyo tulebelenga no kulafibukisha. Amalangi yalatwafwa ukwishiba umulolele ifintu kabili yalakuma ne fyo tumfwa. Amalangi kuti yatwafwa no kwibukisha ifyebo fyacindama. Amalangi bupe ubo Kabumba watutemwa atupeela pa kuti tuleipakisha ubumi.

[Akabokoshi pe bula 15]

Ilyo Noa no lupwa lwakwe bafumine mu cibwato, Lesa alibalangile umukolamfula uwakwete amalangi ayasuma nga nshi. Uyu mukolamfula wali cishibilo ca kuti Lesa takatale onaula abantunse ku lyeshi. Noa no lupwa lwakwe bafwile tabalabile cilya cishibilo icali icabalabata bwino sana kabili icisuma nga nshi. —Ukutendeka 9:12-17.

[Akabokoshi pe bula 15]

Abasumina ukuti ifintu fyasangwike fye bafwile balapapa ukuti abantunse baleshiba amalangi yalekanalekana nangu ca kuti ukwishiba amalangi takwacindama sana ku bumi bwa muntu. Na lyo line, nga twasumina ukuti Kabumba alitupanga mu nshila ya kuti tuleishiba amalangi yalekanalekana, tukalamona ukuti alitutemwa kabili afwaya no kuti tuleipakisha ubumi.