“Te Kuti Twalule Ifyacitike Kale”

Pa June 14, mu 2007, akampani ka Estonian National Post Office kasabankenye stampa ya pa makalata iili ku kulyo. Ilyo basabankenye iyi stampa, babilishe no kuti, “Twasabankenye iyi stampa pa kuti tuleibukisha abena Estonia bonse abafwile mu kwipayaulula kwa bantu ukwatendeke na Stalin.” Ukufuma mu 1941 ukufika mu 1951 abena Estonia abengi balibatamfishe mu calo cabo.

“TE KUTI twalule ifyacitike kale.” Abena Estonia abengi e lyo na bantu mu fyalo fimbi balikwata insoselo yapalana na ya mashiwi. Ca cine ukuti teti twalule ifyacitike kale, lelo kuti twasambililako fimo. Imfumu ya mano iya Israele, Solomone yalembele ukuti: “Ilyo namwene fyonse ificitika pano calo, natontonkenye pa fyo abantu bamo bateka abantu banabo ku kubacusha.”—Lukala Milandu 8:9, ukulingana na Baibolo ya Today’s English Version.

Ifyacitike kale mu Estonia e lyo na mu fyalo fimbi ifya ku Eastern Europe fyalangile fye ukuti aya mashiwi ya mu Baibolo ya cine. Imitekele ya bantunse e yalengele abengi abakaele ukulacula, bali batamfiishe ku fyalo fimbi uko baileba imbutushi nelyo ukukakwa no kulabomba imilimo yakosa mu nkambi.

Ukulingana na bakalemba ba lyashi lya kale aba mu Estonia, ukufuma mu 1941 ukufika mu 1951, abantu ukucila pali 46,000 e bo batamfiishe ku fyalo fimbi. Ico abengi babatamfiishe, ni co baletungilila utubungwe twa mapolitiki tumo, e lyo bambi tabali abena Estonia e lyo bambi na bo ni co bali abalumbuka. Lelo ico Inte sha kwa Yehova bena babatamfishe, ni pa mulandu wa fyo basuminemo.

Abantu ba kwa Lesa Babasansa

Kalemba we lyashi lya kale Aigi Rahi-Tamm alandile pa kufwailisha ukwacitilwe na ba Tartu University Press mu 2004, ukuti: “Ukufuma mu 1948 ukufika mu 1951, ba Nte 72 e lyo na bambi abo balepepa na bo, balibakakile. Lelo mu nshita ya bushiku, pa 1 April 1951, aba mu buteko balitamfishe abantu abengi, tabatamfishe fye aba mu Latvia, mu Estonia, na mu Lithuania, lelo batamfishe na ba mu Moldova, aba ku masamba ya Ukraine e lyo na ba ku Belorussia.”

Ilyo umwaka wa 1951 ushilafika, Inte sha kwa Yehova mu Estonia balebekata, balebacusha, balebalubulwisha, e lyo no kubakaka. Na kuba, iyi lulu yali fye ya kufwaya ukutamfya ba Nte bonse mu Estonia.

Pali stampa iili pa muulu palilembwa ubushiku bwa 1 April 1951. Inamba 382 iyabapo, ni mpendwa ya ba Nte na bana babo, balupwa lwabo na bena mupalamano abo batamfishe pali ubu bushiku. Akasuba baikete abantu  mu calo conse, e lyo ubushiku bababikile mu matolokoshi yalesenda inama ayaleya ku Siberia.

Ba Ella Toom, * abali ba Nte pali ilya nshita, bali ne myaka 25. Ilyo baibukishe ifyo balebalubulwisha batile: “Umushilika umo alintiinishe no kunjeba ukuti mfwile fye ukuleka ukushimikila. Anjipwishe ukuti: ‘Bushe ulefwaya ubumi? Nelyo bushe ulefwaya ukufwila Lesa obe ku Siberia?’” Na lyo line, ba Ella balitwalilile fye ukushimikila imbila nsuma ukwabula umwenso. Babatwele ku Siberia uko baileikala mu nkambi shalekanalekana umo balebomba incito yakosa pa myaka mupepi na 6.

Pa bantu abengi abo batamfishe ukwabula ukubalubulwisha, pali na ba Hiisi Lember abali ba Nte ninshi bali fye abaice. Ilyo baleibukisha ifyacitike pa April 1, 1951, batile: “Baishile ubushiku ninshi tatule-enekela no kwenekela, batwebele ukuti: ‘Twamupeela fye iawala limo na hafu. Longeni utupe twenu!’” Ba Hiisi no mwana wabo umwanakashi uwali ne myaka 6, balibatwele ku citesheni ce shitima ninshi na kufiita no kufiita. Ili ishitima ilyalepanga sana icongo, lyaleiminina mu fitesheni lilesendelapo ba Nte na bambi. Ba Hiisi na kabili batile: “Batupoosele mu matolokoshi balesendelamo inama. Icawemeko fye ca kuti amafi ya nama yali ayauma pa mulandu wa kutalala; pantu nga te ifyo nga calyafishe ukwiminina mu matolokoshi. Batusendele fye kwati ni nama.”

Ulwendo lwa mwi shitima pa milungu ibili lwalitunashishe sana kabili lwalitukalifye imitima. Mu matolokoshi mwali abantu abengi sana kabili mwali sana ne fiko. Abaice na bakalamba balibasaalwile mu nshila shalekanalekana. Bamo balelila no kulila ica kuti balekana no kulya. Lelo ba Nte bena balekoseleshanya sana mu nyimbo sha kulumbanya Lesa e lyo kabili baleakana ne fya kulya bakwete. Babatumine ku cifulo uko bali no kulaikala kabili babebele ukuti calala capwa tabakatale ababwelelamo uko bafumine.

Ba Hiisi baibukishe ifyo ba Nte banabo babafwile ilyo fyonse ifi fyalecitika. Batile: “Pa citesheni cimo, ishitima twanininemo lyaiminine mupepi ne shitima lyafumine ku Moldova. Twaumfwile fye ishiwi lya mwaume aleipusha ati ni bani bali muli ili tolokoshi kabili ni kwi baleya? Twatile tuli Nte sha kwa Yehova tufumine ku Estonia, lelo tatwishibe uko tuleya. Ba Nte banensu abali mwi shitima ilyafumine ku Moldova balyumfwile uko twalelanshanya. Batupooseele umukate uukalamba ne fisabo ifyauma. Ifi bacitile, fyalengele twaishiba ukuti kanshi ba Nte bonse mu fyalo fyali mu Soviet Union balibekete no kubatwala ku ncende imo!”

Abakashana babili ba Nte, Corinna no mwaice wakwe Ene, balibapatukenye na banyina pa myaka ukucila 6. Banyina, nabo Inte ya kwa Yehova, e bo babalilepo ukukaka no kubatwala ku nkambi uko balebomba incito yakosa. Lyena pali bulya bushiku ubwabipile nga nshi ubwa pa April 1, 1951, aba bakashana babili bali basendele kwati ni nama no kubatwala mwi tolokoshi. Ino nshita ba Corinna balatasha abati, “Nte umo uwakwete abana babili ali-ipeeleeshe ukuti akulatusunga kabili atulaile ukuti twakulaikala pamo nankwe e lyo na bana bakwe.”

Nomba finshi fyacitike ilyo bafikile uko balebatwala? Pa numa ya kulinda ubushiku bumo mu ciswebebe catalala mu Siberia, icintu ca musebanya calicitike. Abaume abafumine  mu ma farmu ayali lwa mupepi balishile mu kutusala kwati tuli basha pa kuti tuleya mu kubomba pa ma farmu yabo. Ba Corinna balebukisha ukuti: “Twalyumfwile uko baleumana ukuti, ‘Walikwata kale namutekenya wa kwensha trakita. Inga wa nshi umbi ulefwaya, uyu wena wandi.’ E lyo limo kuti mwaumfwa baleti: ‘Ine ni nsendapo kale abakote babili, na iwe wine ufwile ukusendapo abakote.’”

Ba Corinna na ba Ene bali abakashana abashipa. Batile: “Ala twalefuluka bamayo sana kabili twalefulukisha ifyo baletukukutila!” Nangu cali ifi, balitwalilile ukuba abakosa mu fya kwa Lesa kabili bali aba mipulwe. Batwalilila ukulondolola abati: “Cali fye bwino apo bamayo tabaletumona pantu inshita shimo twalebombela pa nse apaleba impepo sana ninshi tatukwete ifya kufwala fine fine ifya mpepo.”

Ukwabula no kutwishika abantu abafumacumi mu Estonia na mu fifulo fimbi balibafyengele sana, e lyo Inte sha kwa Yehova na bo bene, bali bacushishe sana. (Moneni akabokoshi akaleti “Balibacushishe Icabipisha.”) Te mulandu ne fyo balebacusha, Inte sha kwa Yehova mu Estonia balitwalilila ukuba abacincila kabili baliba aba nsansa.

Ku Ntanshi Ifintu Fikawama

Baibolo itweba ukuti Yehova Lesa alipata ulufyengo. Itila: “Onse uulecita ifi fintu, onse uufyenga, wa bunani kuli Yehova Lesa wenu.” (Amalango 25:16) Nangu ca kutila Lesa alisuminishe ifyabipa ukucitika, inshita ikesa ilyo akafumyapo ububifi e lyo no lufyengo. Kemba wa malumbo atile: “Pashala fye panono no mubifi takabepo; awe ukalolekesha apo aali, no kusanga talipo. Lelo abafuuka e bakekala mu calo, kabili bakasekelela nga nshi pantu umutende ukafula.”—Amalumbo 37:10, 11.

Ukwabula no kutwishika ku ntanshi ifintu fikawama! Nangu ca kuti te kuti twalule ifyacitike kale, ifyo tucita pali nomba e fikalenga tukekale bwino ku ntanshi. Shi palameni kuli Lesa pa kuti na imwe mukese ipakisha bumi busuma mu calo cipya umukaba ubulungami bwa cine cine.—Esaya 11:9.

[Futunoti]

[Akabokoshi pe bula 28]

Balibacushishe Icabipisha

“Te kuti twelenganye no kwelenganya . . . ifyo abantu mu calo conse babacushishe . . . no kubepaya. Abantu balebepaya ukwabula no kubalulwisha; bamo balibatamfiishe ku fyalo fimbi kabili baile mu kwikala mu nkambi sha kucushishamo abantu. Bambi balibacushishe pa mulandu wa ncito balebomba, nelyo pa mulandu wa kuti bali abatulatula fye . . . Ala calibipile nga nshi pantu abantu abengi baleifwila pa mulandu wa mwenso wa fyo bali no kubacusha e lyo na pa fyo balebabepesha.”—E FYALANDILE BA CILOLO BA MEDVEDEV OF THE RUSSIAN FEDERATION, OCTOBER 30, 2009.

[Ifikope pe bula 29]

1. Ba Ella Toom

2. Ba Hiisi Lember no mwana wabo umukashana, Maaja

3. Ba Corinna na baice babo ba Ene