Bushe Baibolo Yalilesha Ifyangalo fya kushitikapo indalama?

MU MAFILIMU yalumbuka na mu maprogramu ya pa TV ilingi line balangisha ukuti ukuteya ifyangalo fya kushitikapo indalama e cangalo catemwa abantu abayemba, aba fyuma, na ba mano. Ilingi line babalanga ninshi bali mu fikuulwa fya kute-elamo ifi fyangalo. Abengi abatamba aya mafilimu balishiba ukuti ifi fintu taficitika, fya kwelenganya fye.

Nangu abantu abengi tabaya mu fikuulwa fya kute-elamo ifyangalo fya kushitikapo, balateya ifyangalo fimbi ifya kushitikapo pamo nga injuka ne fyangalo pamo nga lotari no kutuma amameseji pa foni pa kuti bawine fimo. Icitabo citila Internet Gambling catila ukuteya ifyangalo fya kushitikapo indalama “kwaba fye mpanga yonse.” Ku ca kumwenako, icangalo beta ati poker, ica kuteya injuka, nomba caba fye kwati fyangalo fyonse kabili balicibika pa Intaneti e lyo balacilangisha na pa TV. Mu nyunshipepala imo iya ku United States, abafwailisha basangile ukuti mu myeshi fye 18 impendwa ya bateya poker yalifulileko imiku ibili ukucila ifyo yali kale.

Abateya ifyangalo fya kushitikapo tabeshiba nga balawina nelyo iyo. Abengi batila ukuteya ifyangalo fya musango yu takwabipa cikulu fye uuleteya alebomfya indalama shakwe kabili takunkwime. Na kuba, icitabo ca New Catholic Encyclopedia catila ukuteya ifyangalo fya kushitikapo “te lubembu, kano fye nga uuleteya aleka ukubika amano ku milimo yakwe.” Lelo tababikamo Amalembo ayalanga ukuti ifyo balemba e fyo na Baibolo isambilisha. Bushe Abena Kristu bafwile ukumona shani ukuteya ifyangalo fya kushitikapo indalama? Bushe Baibolo yalisuminisha nelyo yalikaanya ukuteya ifi fyangalo?

Kwena amashiwi ya kuti ifyangalo fya kushitikapo tayasangwa mu Baibolo. Lelo ici tacilepilibula ukuti Baibolo tayalandapo ifili fyonse ifingatutungulula. Mu Baibolo tamwaba amafunde ayalanda mu kulungatika pali fyonse fye, lelo itukonkomesha ukuti “muleiluka icaba ukufwaya kwa kwa Yehova.” (Abena Efese 5:17) Uwasoma Baibolo E. W. Bullinger atila ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti “muleiluka” lipilibula “ukutontonkanya sana pa cintu no kukutuluka ukuti cisuma nelyo cibi.” Kanshi Umwina Kristu kuti ailuka icaba ukufwaya kwa kwa Lesa nga atontonkanya sana pa fyo Baibolo yalanda ifyakuma ukuteya ifyangalo fya kushitikapo. Ilyo mwakulabelenga amalembo ayali mu maparagrafu yakonkapo, muletontonkanya pali aya mepusho: ‘Bushe ukuteya ifyangalo fya kushitikapo kuleumfwana ne li ilembo? Ukulingana na Baibolo, cinshi caba ukufwaya kwa kwa Lesa pali ili lyashi?’

Ifyangalo Ifilenga Umuntu Asumina mwi Shuko

Apo ukuteya ifyangalo fya musango yu kusanshamo ukushitika pa cintu ico tawishibe ukuti walawina, abateya ifi fyangalo balasumina sana  mwi shuko, maka maka nga ni ndalama bashitikepo. Ku ca kumwenako, abateya lotari balasala amanambala ayo balemona ukutila kuti yabawinisha; abateya icangalo ca mah-jongg balatiina ukulanda amashiwi yamo; kabili balapuuta kuli ka daisi ilyo bashilakapoosapo. Mulandu nshi bacitila ifi? Abateya ifyangalo fya kushitikapo basumina ukuti ishuko, kuti lyalenga bawina.

Apo abateya ifi fyangalo basumina ukuti ishuko kuti lyabawinisha, bushe kuti twatila ninshi ifi fyangalo tafyabipa? Abena Israele bamo e fyo baletontonkanya. Basumine ukuti ukutetekela mwi shuko kuti kwalenga bakwata ifyuma. Bushe Yehova Lesa aumfwile shani? Ukupitila muli kasesema Esaya, Lesa abebele ukuti: “Imwe mulesha Yehova, mulelaba ulupili lwandi ulwa mushilo, muleteyanishisha lesa we Shuko itebulo no kwisushisha lesa we Shamo umwangashi uukali.” (Esaya 65:11) Kuli Lesa, ukusumina mwi shuko kupepa utulubi kabili te kuti kumfwane no kupepa kwa cine. Kulanga ukuti umuntu atetekela mu fya kwelenganya fye ukucila ukutetekela Lesa wa cine. Lesa ta-aluka, amona ukuti ukusumina mwi shuko kupepa utulubi.

Ifyo Bawina

Abateya ifyangalo fya kushitikapo, nampo nga ni balya bashitika pa njuka nelyo abashita amatikiti ya lotari nangu ukutuma amameseji pa foni, ilingi line tabatontonkanya pa ko indalama balefwaya ukuwina shifuma. Ukuteya ifyangalo fya kushitikapo kwalipusana no kubika indalama mu kampani pa kuti shisanduluke pantu abateya ifyangalo fya kushitikapo bafwaya ukuwina indalama isho bambi abaleteyako balalusa. * Akabungwe ka Canada’s Centre for Addiction and Mental Health katila: “Umuntu nga awina indalama ishingi nga nshi muli lotari, ninshi kuli bambi abengi sana abalushile isho ndalama!” Mashiwi nshi aya mu Baibolo ayengafwa Umwina Kristu ukwishiba ifyo Lesa amona ifyangalo fya musango yu?

Ifunde lya kulekeleshako pa Mafunde 10 ayo Lesa apeele abena Israele lyatile: “Wilakumbwa umukashi wa munobe, nelyo umubomfi wakwe umwaume nelyo umubomfi wakwe umukashana nelyo ing’ombe yakwe nelyo impunda yakwe nelyo conse ico umunobe akwata.” (Ukufuma 20:17) Ukukumbwa ifya muntu umbi, e kutila, ifipe, ifyuma, ne ndalama, kwali lubembu ulukalamba nga filya fine fye ukukumbwa  umukashi wakwe kwali. Ilyo papitile imyaka iingi, umutumwa Paulo alibwekeshepo ili funde ku Bena Kristu, atile: “Wilakumbwa.” (Abena Roma 7:7) Bushe Umwina Kristu uulefwaya ukuwina ifyo umunankwe alushile ninshi wa lunkumbwa?

Kalemba umo, J. Phillip Vogel atile: “Nampo nga [abengi abateya ifyangalo fya kushitikapo] balasumina nelyo iyo, icishinka ca kuti nangu bakwete fye indalama ishinono, ilyo bashilatendeka ukuteya bafwaisha ukuwina indalama ishingi nga nshi.” Aba bantu batontonkanya fye pa kukwata indalama ishingi ukwabula ukushibombela. Ukwabula no kutwishika ukucite fi kwalipusana ne fyo Baibolo ifunda Abena Kristu ukuti ‘mubombeshe, mubombe umulimo usuma ku minwe yenu, pa kuti mukwate ica kupeelako abashikwete.’ (Abena Efese 4:28) Umutumwa Paulo na o alilandile ukwabula ukupita mu mbali ukuti: “Ngo muntu tafwaya ukubomba, no kulya elalya.” Alandile no kuti, abantu balingile “ukulya ifya kulya ifyo baibombela abene.” (2 Abena Tesalonika 3:10, 12) Nomba bushe ifyangalo fya kushitikapo na fyo ni ncito?

Nangu ca kuti ifi fyangalo filakabila ukubikako sana amano, indalama isho umuntu bamupeela, shiba sha kuwina fye, tashibombela nakalya. Pa kuteya ifi fyangalo, umuntu ashitika indalama apo ale-elenganya fye ukuti e pali ifya kuwina, apa kuti nga awina ninshi ashuka fye, kabili abateya benekela ukuti nga batwalilila ukuteya, kuti basuka bawina. Mu nshila imbi kuti twatila, abateya ifi fyangalo bafwaya ukukwata ifintu ifya lutu. Nomba Baibolo ikonkomesha Abena Kristu ba cine ukubombesha pa kuti bakwate indalama. Imfumu ya mano Solomone yalembele ati: “Ku muntu takwaba icisuma icacila pa kulya no kunwa no kusekelamo mu kubombesha kwakwe.” Yalandile no kuti: “Cafuma mu kuboko kwa kwa Lesa wa cine.” (Lukala Milandu 2:24) E ico kanshi ababomfi ba kwa Lesa tabasubila mu fintu ifyo bashishibe no kutila kuti fyacitika nelyo ukubomfya inshila sha-anguka isha kukwatilamo indalama, lelo bacetekela ukuti Lesa fye e wingabapaala no kulenga baba ne nsansa.

“Iciteyo” Tufwile Ukutalukako

Nangu ca kuti uuleteya ifi fyangalo kuti ashuka ica kutila awina no kuwina, talingile ukutontonkanya fye pa ndalama awinine, lelo alingile ukutontonkanya na pa fikafumamo ku ntanshi. Amapinda 20:21 yatila: “Ifyuma ifyo umuntu anonka pa mulandu wa kuitemwa, tafyakapaalwe ku ntanshi.” Abengi abawina indalama mu kuteya lotari e lyo ne fyangalo fimbi ifya kushitikapo, baliba no bulanda pantu balisanga ukuti indalama bawina tashabaletela insansa. Kanshi cisuma nga nshi ukukonka ifyo Baibolo itufunda ukuti tatufwile “ukucetekela ifyuma ifishibelelela, lelo [tucetekele] Lesa, uutupeela ifintu fyonse ifyo tuipakisha.”—1 Timote 6:17.

Mu kuteya ifi fyangalo mwaliba ifyabipa na fimbi ifyacila pa kuwina indalama sha bambi nelyo ukulusa. Icebo ca kwa Lesa citila: “Abafwaisha ukuba ne fyuma bawila mu matunko kabili mu citeyo kabili mu lunkumbwa ulwingi ulwa kutumpa kabili ulwa kubaletelela, ifitwala abantu mu kuloba kabili mu bonaushi.” (1 Timote 6:9) Iciteyo cabelako ukwikata ico bate-ele. Abantu abengi abaesesheko ukushitikapo fye indalama ishinono nelyo ukweshako fye ukuteya pa miku iinono, balikatwa kabili balifilwa ukuleka. Ifi fyangalo filalenga incito ya muntu ukupwa, filakalifya ifibusa, kabili filonaula no lupwa.

Apo natulanda pa malembo ayengi ayakuma ifyangalo fya kushitikapo, bushe mwailuka icaba ukufwaya kwa kwa Lesa? Umutumwa Paulo akoseleshe Abena Kristu banankwe ukuti: “Mwipalana no bwikashi buno, lelo mupilibuke pa kwalula amatontonkanyo yenu, pa kuti mushininkishe mwe bene ico Lesa afwaya, icisuma, icapokelelwa kabili icapwililika.” (Abena Roma 12:2) Abena Kristu bafwile ukulacita ifyo Lesa afwaya, tabalingile ukulakonkelesha fye icinabwingi. Yehova ni “Lesa wa nsansa” kabili afwaya ukuti tuleipakisha ubumi. Tafwaya ukuti tulecula ku fyabipa ififuma mu kuteya ifyangalo fya kushitikapo.—1 Timote 1:11.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 14]

Ababomfi ba kwa Lesa balabombesha pa kuti bakwate indalama

[Akabokoshi pe bula 13]

Ifyo Umuntu Asansamuka Nga Awina

Bushe ukuteya ifyangalo fya kushitikapo kulalenga umuntu ukukunkuma? Ilyo dokota Hans Breiter afwailishe pa fyo abateya ifi fyangalo bomfwa nga bawina nelyo ukulusa, atile “ificitika kuli bongobongo ya muntu nga awina fyalipalana sana ne ficitika kuli bongobongo ya muntu uwakunkuma kuli cocaine nga apeepa cocaine.”

[Icikope pe bula 13]

Ni kwi kufuma indalama isho abateya ifyangalo fya kushitikapo bafwaya ukuwina?