Lesa Abomfeshe Umupashi wa Mushilo pa Kubumba Ifintu!
Lesa Abomfeshe Umupashi wa Mushilo pa Kubumba Ifintu!
“Ku cebo ca kwa Yehova imyulu yalipangilwe, na ku mupu wa mu kanwa kakwe amabumba ya fya mu myulu yonse yalipangilwe.”—AMALU. 33:6.
1, 2. (a) Bushe ifyo abantu baishiba pa myulu ne sonde fyafulilako shani mu kuya kwa nshita? (b) Cipusho nshi tufwile ukuyipusha?
MU 1905, Albert Einstein na banankwe bambi abasomene ifya sayansi, baishibe ukuti mu muulu mwaba fye icipinda bushiku cimo, ne ci ni cilya icitwa ati Milky Way umwaba isonde. Tabaishibe ukuti imyulu ikalamba sana! Pali ino nshita casangwa ukuti mu muulu mwaba ifipinda bushiku ukucila pali 100 bilioni, e lyo fimo fyakwata intanda amabilioni. Impendwa ya fipinda bushiku ifyaishibikwa ileya ilekulilako pa mulandu wa fya kumwenako mu muulu ifyo balebomfya na fimashini ifyo baletuma umupita ifipinda bushiku.
2 Mu 1905 finono sana basayantisiti baishibe pa fya mu muulu ne fya pe sonde. Ca cine ukuti ifyo abantu abaali pano calo imyaka 100 iyapita baishibe fyalifulilepo ukucila ifyaishibe ifikolwe fyabo. Na lyo line abantu pali lelo balishiba sana ubusuma bwa fya mweo ne misango ya fiko iyalekanalekana e lyo ne fintu fimbi ifitungilila ubumi, ukucila ifyo cali ilya nshita. Kabili tatutwishika ukuti mu kuya kwa nshita, tukasambilila na fimbi ifingi sana pa lwe sonde ne myulu. Lelo kuti cawama ukuyipusha ati, Bushe cali shani pa kuti ifi fyonse fibeko? Kuti twaishiba icasuko kuli ico cipusho pantu Kabumba alitweba fyonse ukupitila mu Malembo ya Mushilo.
Ifintu Fyabumbilwe mu Cipesha Amano
3, 4. Bushe Lesa apangile shani umuulu ne sonde, e lyo bushe imilimo yakwe ilenga shani alelumbanishiwa?
3 Amashiwi ya ntendekelo aya mu Baibolo yalilondolola ifyo umuulu ne sonde fyaishilebako. Yatila: “Pa kutendeka Lesa apangile umuulu e lyo ne sonde.” (Ukute. 1:1) Yehova abomfeshe umupashi wakwe uwa mushilo uwa maka sana pa kupanga umuulu ne sonde na fyonse ifyabamo. Ilyo talapanga ifi fintu, takwali icili conse icaliko. Umuntu pa kupanga ifintu alabomfya amaboko yakwe e lyo ne fisolobelo, lelo Lesa atuma fye umupashi wakwe pa kuti ifyo alefwaya ficitwe.
4 Amalembo yeta umupashi wa mushilo ati “umunwe” wa kwa Lesa. (Luka 11:20; Mat. 12:28) Kabili “umulimo wa minwe yakwe,” e kutila ifyo Yehova abumba ukubomfya umupashi wakwe uwa mushilo, filalenga alumbanishiwa sana. Davidi, kemba wa malumbo aimbile ati: “Imyulu ilebila ubukata bwa kwa Lesa; no lwelele lulesosa umulimo wa minwe yakwe.” (Amalu. 19:1) Ca cine ifyo Lesa abumba filalanga ukuti umupashi wakwe uwa mushilo wa maka icine cine. (Rom. 1:20) Filanga shani ifyo?
Amaka ya kwa Lesa Tayapwa
5. Londololeni ifyo amaka ya mupashi wa kwa Yehova yabomfiwe pa kubumba ifintu?
5 Umuulu uushaikulila ulanga ukuti Yehova alifulisha amaka, tayapwa. (Belengeni Esaya 40:26.) Tontonkanyeni pa kasuba. Akasuba, lutanda ulwaba ukutali sana ne calo. Ukufuma ku kasuba ukufika pe sonde, paba bakilomita 150 milioni, kabili akasuba kakaba ukufika ku madigiri 15 milioni Celsius. Nangu ca kutila akasuba kalikaba sana, apo kabela na paba isonde paba amakilomita ayalinga, icilenga kalepeela icikabilila calinga ku fya mweo fyonse pa kutila fitwalilile ukuba no bumi. Ukwabula no kutwishika, pa kupanga akasuba e lyo ne ntanda shimbi ishaba mu mabilioni, Yehova alibomfeshe amaka ayakalamba sana, pantu na kuba wa maka ayengi.
6, 7. (a) Mulandu nshi twingasosela ukuti Lesa abomfeshe umupashi wakwe pa kupanga ifintu mu muyano? (b) Cinshi cilanga ukuti imyulu tayaipangile fye iine?
6 Fingi ifyo tumona ifitulanga bwino sana ukuti Lesa alibomfeshe umupashi wa mushilo ku kupanga ifintu mu muyano. Natulangilile. Tutile namukwata akabokoshi umuli tubola utwapusanapusana ukumoneka. Tutile mwasukunsha akabokoshi umuli tubola e lyo mwafukumwina tonse pa nshi. Bushe kuti mwaenekela ukuti palya pa nshi, twalailonganika utwine tweka mu mabumba ukulingana ne fyo tumoneka? Awe iyo! Ifintu te kuti fi-ibike mu muyano ifine. Umuntu fye onse alishiba ici cishinka. *
7 Lelo bushe nga twainwina amenso yesu mu muulu no kulolekesha ifyabamo, finshi tumona? Kuti twamona ifipinda bushiku, intanda, na maplaneti ifyapangwa mu muyano icine cine kabili ifyenda busaka busaka. Teti tutile ifi fyaishilebako fye ifine, nelyo ati kwali fimo fyapuulike e lyo fyabako. Kanshi tufwile ukwipusha atuti, Maka nshi yabomfiwe pa kuti umuulu ne calo fipangwe bwino ifi mu muyano? Fwe bantunse te kuti twishibe bwino bwino amaka yabomfiwe nga kubomfya ifyo abasoma sayansi bapanga. Lelo Baibolo yalitweba ukuti ayo maka yakulisha, mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa. Kemba wa malumbo aimbile ati: “Ku cebo ca kwa Yehova imyulu yalipangilwe, na ku mupu wa mu kanwa kakwe amabumba ya fya mu myulu yonse yalipangilwe.” (Amalu. 33:6) Kabili nga ni ku menso yesu fye, pali aya “mabumba” ya ntanda, kuti twamonapo fye ishinono sana nga twalolesha mu muulu ubushiku!
Ifyo Umupashi Wabombele pe Sonde
8. Bushe ni finga twaishiba pa milimo ya kwa Yehova?
8 Ifyo twaishiba pa fyaba pano isonde finono sana nga kufilinganya ku fyo tufwile ukwishiba. Na kuba kuti twalanda pa fyo twaishiba nga filya fine umuntu wa citetekelo Yobo alandile ati: “Mona! Utu nalanda tunono fye utwa micitile yakwe, kabili tumfwa fye ukutepelesha kwakwe!” (Yobo 26:14) Pa numa ya myaka iingi, Imfumu Solomone nayo yaishilesosa ati: “Fyonse ifyo [Lesa] acita fyaliyemba kabili aficitile pa nshita yalinga. Abika ne nshita ya muyayaya mu mitima yabo, pa kuti umuntu eiluka umulimo uo Lesa wa cine aabomba ukutula pa kutendeka no kufika ku mpela.”—Luk. Mil. 3:11; 8:17.
9, 10. Maka nshi Lesa abomfeshe ilyo alebumba isonde, kabili finshi fimo ifyacitike mu nshiku shitatu isha kubalilapo?
9 Lelo Yehova alisokolola ifyo tukabila ukwishiba pa milimo yakwe. Ku ca kumwenako, Amalembo yatweba ukuti umupashi wa kwa Lesa wali pano isonde kale sana. (Belengeni Ukutendeka 1:2.) Pali ilya nshita, takwali umushili no lubuuto, e lyo cimoneka kwati takwali no mwela wa kupeema pe sonde.
10 Baibolo ilalondolola ne fyo Lesa acitile mu nshiku alebumbamo ifintu. Ishi te nshiku sha ma-awala 24 lelo fiputulwa fya nshita ifikalamba sana. Pa bushiku bwa kubalilapo ubwa kubumbamo ifintu, Yehova alengele ulubuuto lwatendeka ukumoneka pe sonde. Ubu bushiku bwafikile ku mpela ilyo akasuba no mweshi, fyatendeke ukumoneka bwino bwino pe sonde. (Ukute. 1:3, 14) Mu bushiku bwalenga shibili, ulwelele lwatendeke ukupangwa. (Ukute. 1:6) Amenshi, ulubuuto, no mwela e po fyali pe sonde ilya nshita, lelo tapali umushili. Ku ntendekelo ya bushiku bwalenga shitatu, Yehova abomfeshe umupashi wakwe uwa mushilo pa kuti kube umushili, napamo abomfeshe aya maka ukulenga umushili ukwisa pa muulu wa bemba. (Ukute. 1:9) Pa bushiku bwa citatu na pa nshiku shakonkelepo, kwali na fimbi ifipesha amano ifyacitike.
Abomfeshe Umupashi wa Mushilo pa Kupanga Ifya Mweo
11. Bushe ubusuma, umuyano ne mimonekele ya fya mweo ilanga cinshi?
11 Umupashi wa kwa Lesa walibomfiwe na pa kupanga ifya mweo ifyapangwa bwino sana. Ukutampila pa bushiku bwalenga shitatu ukufika pa bwalenga 6, Lesa abomfeshe umupashi wakwe uwa mushilo ku kupanga ifimenwa ne nama ifyalekanalekana. (Ukute. 1:11, 20-25) Kanshi ubusuma no muyano ne mimonekele ya fya mweo filanga bwino bwino ukuti uwafipangile alilamuka icine cine.
12. (a) Mulimo nshi DNA ibomba? (b) Cinshi twingasambilila kuli ifi DNA yatwalilila ukubomba bwino?
12 Natulande pali DNA iyaba mu fya mweo, iilenga ifya mweo ifya musango umo filepalana. DNA ilabomba mu fya mweo fyonse pano isonde, pamo nga utushishi utunono sana, ifyani, insofu ne finama fya mu menshi ifikalamba pa kuti filesanda ukulingana ne misango ya fiko. Nangu ca kutila ifya mweo pano isonde fyaba ifyalekanalekana, DNA iilenga ifya mweo filefyalana no kusanda ukulingana no musango wa fiko yalitwalilila ukubomba ukufika na lelo kabili e ilenga ifibumbwa fitwalilile ukumoneka filya fine umusango wa fiko waba. Ukulingana no bufwayo bwa kwa Yehova Lesa, ifya mweo pano isonde nangu fyaba ifingi kabili ifyalekanalekana, fyalitwalilila ukutungililana. (Amalu. 139:16) Ifyo ifi fibumbwa fyapangwa ne fyo ficita, bushininkisho na bumbi ubwa kuti umupashi wa mushilo nelyo “umunwe” wa kwa Lesa walibomfiwe pa kuti fipangwe.
Inshita ya Kupanga Icibumbwa Cacindamisha pe Sonde
13. Bushe Lesa apangile shani umuntu?
13 Ilyo papitile iminshipendwa ya myaka, na Lesa ninshi alipanga ifipeema ne fishipeema iminshipendwa, pano calo paliswile ifintu. Lelo pali iyi nshita, ninshi Yehova talaleka ukubomfya umupashi wakwe ku kubumba ifintu. Kwalishele icibumbwa cacindamishe ico alefwaya ukubumba. Ku kupwa kwa bushiku bwalenga 6, Lesa abumbile umuntu. Bushe Yehova abumbile shani umuntu? Abomfeshe umupashi wakwe uwa mushilo ne loba.—Ukute. 2:7.
14. Ni muli cinshi icikalamba umo abantu bapusana ne nama?
14 Pa Ukutendeka 1:27 patila: “Lesa abumbile umuntu mu cipasho cakwe, mu cipasho cakwe e mo amubumbiile; umwaume no mwanakashi e fyo ababumbile.” Ukupangwa mu cipasho ca kwa Lesa calola mu kuti Yehova atupangile na maka ya kulanga ukutemwa, ukuisalila ifya kucita, no kuba ifibusa fya kwa Kabumba. Kanshi bongobongo yesu yalipusana sana ne ya nama. Yehova apangile bongobongo ya muntu pa kutila tuletwalilila fye ukusambilila pali ena na pa milimo yakwe ku ciyayaya.
15. Mapaalo nshi Adamu na Efa bali no kukwata?
15 Ilyo Lesa abumbile Adamu na Efa, abantunse ba kubalilapo, alibapeele isonde ne fintu fyonse ifisuma ifyabamo pa kuti bafishibe, na pa kuti filebaletela insansa. (Ukute. 1:28) Yehova alibapeele ifya kulya ifingi na paradaise umo baleikala. Bali no kwikala umuyayaya no kukwata abana abapwililika abengi icine cine. Lelo ico tacacitike.
Cetekeleni Ukuti Mupashi wa Mushilo Abomfeshe
16. Nangu ca kuti Adamu na Efa balipondokele Lesa, lisubilo nshi twakwata?
16 Mu nshita ya kumfwila Kabumba wabo, Adamu na Efa balipondokele Lesa. Abantunse bonse abashapwililika bafumine kuli Adamu na Efa e mulandu wine baculila. Lelo Baibolo ilalondolola ifyo Lesa akafumyapo amacushi yonse ayo abafyashi besu aba kubalilapo baletele ilyo babembwike. Amalembo yatweba no kuti Yehova akacita ifyo alefwaya pa kutendeka. Isonde likaba paradaise kabili abantu bakekala ku ciyayaya mu nsansa kabili ukwabula ukulwala. (Ukute. 3:15) Tukabila ukwafwa kwa mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa pa kutwalilila ukuba ne citetekelo muli ubu bulayo bushaiwamina.
17. Kutontonkanya nshi uko tushifwile ukukonkelela?
17 Tufwile ukulapepa kuli Yehova ukuti aletupeela umupashi wa mushilo. (Luka 11:13) Ukucita ifyo kukalenga tukacetekele sana ukuti Lesa e wabumba ifintu. Pali lelo abantu abengi balibepwa ku bantu abashaishiba icine pali Lesa ukuti, Lesa takwaba no kuti ifintu fyonse fyaishilebako fye ifine. Tatufwile ukukonkelela uku kutontonkanya kwalubana ukwingatulufya. Abena Kristu bonse balingile ukuipekanya ukukaana ukukonkelela abasumina muli ifi nga babapatikisha.—Belengeni Abena Kolose 2:8.
18. Ilyo tulefwaya ukwishiba bwino ifyo imyulu ne sonde na bantunse fyaishilebako, mulandu nshi tufwile ukutontonkanisha pali Kabumba?
18 Nga tulebebeta mu bufumacumi ifilanga ukuti ifintu fyonse fyabumbilwe fye, tukacetekela sana Baibolo na Lesa wine. Abantu nga batontonkanya pa fyo imyulu ne sonde na bantunse fyaishilebako, batila takwaba amaka yambi ayabomfiwe mu kubumba umuulu ne calo. Nga ca kuti e fyo twasumina, ninshi tuleshako ifishinka fimo ifingatwafwa ukwishiba ifyo ifintu fyapangilwe. Na kabili, ninshi tuletila ifi ifyabumbwa “ifishingapendwa” tafyakwata incito. (Yobo 9:10; Amalu. 104:25) Fwe Bena Kristu twalishininkisha ukuti amaka Yehova abomfeshe pa kubumba ifintu fyonse, mupashi wa mushilo.
Ifyo Umupashi Utwafwa Ukucetekela Lesa
19. Finshi filenga tushininkishe pa lwesu ukuti Lesa e ko aba no kuti alabomfya umupashi wakwe uwa mushilo?
19 Tatukabila ukwishiba fyonse pa bubumbo pa kuti tukwate icitetekelo muli Lesa e lyo na pa kuti tumutemwe no kuba na katiina kuli ena. Nga filya fine bucibusa na bantu banensu buba, te kwishiba fye ifishinka pali Yehova ukulenga twamucetekela. Abantu balatemwana sana ilyo baleya baleishibana bwino, ne citetekelo cesu muli Lesa cilakoselako ilyo tulesambilila ifingi pali ena. Ca cine, tulashininkisha ukuti e ko aba ilyo asuka amapepo yesu kabili tulamona no busuma bufumamo ilyo tulekonka amafunde yakwe. Tulapalama sana kuli Yehova ilyo tuya tulemona ubushininkisho ubwingi ubulanga ukuti alatutungulula, alatucingilila, alatupaala ilyo tulemubombela, kabili alatupeela ifyo tukabila. Ifi fyonse filenga twashininkisha ukuti Lesa e ko aba no kuti alabomfya umupashi wakwe uwa mushilo.
20. (a) Mulandu nshi Lesa abumbiile imyulu ne sonde e lyo na bantunse? (b) Cinshi cikacitika nga twatwalilila ukutungululwa no mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa?
20 Baibolo cintu cimo icilanga bwino sana ukuti Yehova alabomfya umupashi wakwe pantu abalembele Baibolo, “mupashi wa mushilo e walengele ukuti balande ayo mashiwi ayafumine kuli Lesa.” (2 Pet. 1:21) Ukusambilila Amalembo bwino bwino kuti kwalenga twacetekela ukuti Lesa e wabumba ifintu fyonse. (Ukus. 4:11) Ukutemwa e kwalengele Yehova ukubumba ifintu fyonse. (1 Yoh. 4:8) Kanshi natuleafwa sana bambi ukusambilila pali Shifwe wa ku muulu kabili Cibusa wesu uwaba no kutemwa. Nga twatwalilila ukutungululwa no mupashi wa kwa Lesa, tukakwata ishuko lya kusambilila pali ena ku ciyayaya. (Gal. 5:16, 25) Shi natutwalilile ifwe umo umo ukusambilila pali Yehova na pa milimo yakwe iikalamba iyo acita no kulanga ukuti tulatasha sana pa kutemwa ukukalamba uko alanga pa kubomfya umupashi wa mushilo ku kubumba imyulu, isonde, na bantunse.
[Futunoti]
^ para. 6 Moneni icitabo citila Is There a Creator Who Cares About You? pa mabula 24 na 25.
Bushe Kuti Mwalondolola?
• Bushe imyulu ne sonde fitusambilisha finshi pa fyo Lesa abomfya umupashi wa mushilo?
• Maka ya kucita finshi ayo twakwata apo twapangwa mu cipasho ca kwa Lesa?
• Mulandu nshi tulingile ukubebetela ifilanga ukuti ifintu fyabumbilwe fye?
• Finshi fingalenga bucibusa bwesu na Yehova ukukosa?
[Ifipusho]
[Icikope pe bula 7]
Finshi tusambilila kuli filya imyulu ne sonde fyaba mu muyano?
[Abatusuminishe]
Stars: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images
[Ifikope pe bula 8]
Mulimo nshi umo wine uo DNA ibomba muli ifi fyonse?
[Icikope pe bula 10]
Bushe mwali-ipekanya ukulondolola ifyo mwasuminamo?
