Amepusho Ukufuma ku Babelenga

Amalembo yalalanda pe “buuku lya kwa Yashari” na pe “buuku lya nkondo sha kwa Yehova.” (Yosh. 10:13; Impe. 21:14) Aya amabuuku tayaba mu Baibolo. Bushe na yo yali mabuuku ya mushilo ayaluba fye?

Takwaba ubushininkisho bwa kuti umupashi wa mushilo e watungulwile pa kulemba aya amabuuku no kuti pa numa yaishileluba. Bakalemba ba Baibolo abali no mupashi wa mushilo balilanda pa fyalembwa na fimbi. Fimo pali ifi ifyalembwa nalimo kuti ca cine fyali muli Baibolo lelo limbi fyakwete amashina ayo te kuti twishibe muno nshiku. Katulangilile: Pali 1 Imilandu 29:29 balandapo “amashiwi ya kwa Samwele kamona,” “amashiwi ya kwa Natani kasesema,” e lyo na “mashiwi ya kwa Gadi uwalemona ifimonwa.” Ifyalembelwe muli fi fitatu napamo e ifi tusanga mu mabuuku twaishiba pamo nga 1 na 2 Samwele, nangu mwi buuku lya Abapingushi.

E lyo cimbi na co ca kuti, limbi kuti balelanda pa mabuuku ayakwata amashina yaleumfwika cimo cine nga mabuuku ya mu Baibolo lelo ayashaba mu Baibolo nakalya. Pa kulangilila, natulande pa mabuuku yane aya kale: “Ibuuku lya milandu ya Shamfumu sha mu Yuda,” “Ibuuku lya Shamfumu sha baYuda na bena Israele,” “Ibuuku lya Shamfumu sha mu Israele,” ne “Buuku lya Shamfumu sha bena Israele na bena Yuda.” Kwena ca cine ukuti aya amashina kuti yaumfwika cimo cine nga mashina ya mabuuku ya muli Baibolo ayo twaishiba pamo nga 1 Ishamfumu na 2 Ishamfumu, lelo aya amabuuku yane te ya mushilo, e lyo kabili na mu Baibolo tayabamo. (1 Isha. 14:29; 2 Imil. 16:11; 20:34; 27:7) Yafwile yali fye mabuuku ya malyashi aya muli shilya nshiku ilyo kasesema Yeremia na Esra balembele amalyashi ayaba muli Baibolo.

Kwena, ca cine ukuti abalelemba Baibolo bamo balemonako mu fyebo fimo ifyaliko lelo ifishali fya mushilo pa kuti bengafwayamo ifyebo. Ibuuku lya kwa Estere 10:2 lilumbula “Ibuuku lya milandu ya shamfumu sha ku Madai na Persia.” E lyo kabili, pa kupekanya ukulemba ibuuku lyakwe ililanda pali Yesu, Luka ‘alikonkele fyonse bwino bwino ukufuma pa kutendeka.’ Afwile aloseshe mu kuti ilyo alepekanya ukulemba umutande wa fikolwe fya kwa Yesu ifyo tubelenga mwi buuku lyakwe ililanda pali Yesu, alifwaileko ifyebo mu mabuuku yambi. (Luka 1:3; 3:23-38) Nangu ca kuti ifitabo ifyo Luka afwailemo ifyebo tafyali fya mushilo, ibuuku alembele lyena lya mushilo. Kabili na nomba line lyalicindama nga nshi kuli ifwe.

Kumfwa amabuuku yabili apafumine icipusho, e kutila “ibuuku lya kwa Yashari” ne “buuku lya Nkondo sha kwa Yehova,” cimoneka kwati e ko yali nomba tayali ya mushilo. E co Yehova ashayasungiile. Pa mulandu wa kuti Baibolo yalilandapo pali aya mabuuku e cilenga ukuti abasoma pali Baibolo balelanda ukuti muli aya mabuuku yabili mwali imishikakulo ne nyimbo ifyalelanda pa fyo abena Israele balelwishanya na balwani babo. (2 Sam. 1:17-27) Icitabo cimo icilanda pa fya mu Baibolo citila muli aya mabuuku mufwile mwali “imishikakulo ne inyimbo isho bakemba abena Israele basungile.” Nangu fye bantu bamo abo Lesa alebomfya ukuba bakasesema nangu abakumona ifimonwa balilembele amabuuku ayo Yehova ashabebele ukulemba kabili tasuminishe ukuyalundamo mu malembo yonse aya “mulimo ku kusambilisha, ku kukalipila, ku kulungika ifintu” mu nshiku shesu.—2 Tim. 3:16; 2 Imil. 9:29; 12:15; 13:22.

Pa mulandu fye wa kuti amabuuku yamo yalilumbwilwe muli Baibolo no kuti bakalemba ba Baibolo balefwayamo ifyebo te co tulingile ukulatontonkanishisha ukuti yali ya mushilo. Lelo, Yehova Lesa umwine alibakilila ifyalembwa umwaba “icebo ca kwa Lesa wesu,” kabili ifi ifyalembwa ‘fikabako umuyayaya.’ (Esa. 40:8) Kanshi amabuuku 66 ayo Yehova umwine asala ukubika muli Baibolo iyo twakwata eyo tukabila pa kuti tube ‘abafikapo bwino bwino, abaipangasha icine cine ukubomba umulimo onse uusuma.’—2 Tim. 3:16, 17.