Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Lukala Milandu
Icebo ca kwa Yehova ca Mweo
Ifyo Twingafwaisha Ukwishiba mwi Buuku lya kwa Lukala Milandu
YOBO, uwaliko kale sana atile: “Umuntu uwafyalwa ku mwanakashi wa nshiku shinono, kabili uwaisulamo ukutenkana.” (Yobo 14:1) Kanshi calicindama ukuti tatonawile ubumi bwesu ubushikokola na sana ku kucita ifintu fya cabecabe kabili ifishacindama! Lelo fintu nshi tufwile ukucita ifingatusendela inshita, amaka ne cuma? Kabili finshi tushifwile kucita? Mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Lukala Milandu mwaba ifyebo fya mano ifingatwafwa no kututungulula mu mikalile yesu. Ifyebo fyabamo, ‘kuti fyalingulula amatontonkanyo na mapange ya mutima’ kabili kuti fyalenga twaikala bwino.—AbaHebere 4:12.
Solomone Imfumu ya kale iya bena Israele iyalumbwike pa mulandu wa kuti yali na mano, e yalembele ili buuku lya kwa Lukala Milandu kabili ili buuku lilanda pa fyacindama ifyo umuntu alingile ukucita mu bumi na pa fintu ifishacindama ifyo umuntu tafwile ukucita. Apo Solomone alelanda pa makuule yamo yamo ayo acitile, kuti twatila afwile alembele ili buuku lya kwa Lukala Milandu ilyo apwile amakuule yakwe yonse, nomba ninshi talati apondoke no kusha ukupepa kwa cine. (Nehemia 13:26) Kanshi ili buuku lifwile lyalembelwe ninshi umwaka wa 1000 B.C.E. taulafika, lelo lwa ku mpela ya kuteka kwa kwa Solomone uko atekele imyaka 40.
BUSHE IFINTU FYONSE MUPU?
Kalonganika atila: “Conse cine mupu!” Kabili aipusha ati: “Ca kwafwa nshi ku muntu mu kucucutika kwakwe konse, uko acucutikila mwi samba lya kasuba?” (Lukala Milandu 1:2, 3) Aya mashiwi ya kuti “umupu,” na “mwi samba lya kasuba,” yalasangwa sana mwi buuku lya kwa Lukala Milandu. Ishiwi lya ciHebere ilitila “umupu” lipilibula “umwela” nelyo “fubefube” kabili lilanda pa cintu cishabamo kantu, icishibelelela, nelyo ica pa kashita fye. Amashiwi ya kuti “mwi samba lya kasuba” yapilibula ukuti “pano isonde” nelyo “muli cino calo.” Kanshi ifintu fyonse fye, e kutila ukubombesha konse ukwa bantunse, kuba mupu nga ca kuti ilyo balecita ifyo fintu tabaletontonkanya na pa fyo Lesa afwaya.
Solomone atila: “Baka amakasa yobe ilyo waya ku ng’anda ya kwa Lesa; ukupalama ku kuumfwa.” (Lukala Milandu 5:1) Kanshi ukuba mu kupepa kwa cine ukwa kwa Yehova Lesa, kwena te mupu iyo. Pantu na kuba, nga twabika amano kuli bucibusa busuma ubo twakwata na ena, e lyo imikalile yesu ingalondoloka.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
1:4-10—Bushe umwela, akasuba ne mimana kuti fyalenga shani umuntu “ukufunshika”? Kalonganika alanda fye pa fintu fitatu ifilenga ubumi pano calo ukutwalilila, e kutila akasuba, ifyo umwela upuupa, ne fyo amenshi yashinguluka ukufuma pano isonde ukuya mu muulu. Kwena, kwaba na fimbi ifingi ifyo Lesa apanga ifyapikaana nga nshi ica kuti te kuti tufishibe na bwino bwino. Umuntu kuti apoosa inshita yonse iya bumi bwakwe ukusambilila ifyo Lesa apanga na lyo line te kuti afishibe bwino bwino. Ukufwaisha ukwishiba fyonse kuti kwalenga umuntu “ukufunshika.” Na kabili kuti twafuupuka nga ca kuti tulelinganya ubumi bwesu ubushikokola ku fintu fya mutatakuya ifyo Lesa apanga ificitika fye umo shacela. Nangu fye kufwaya ukupanga ifintu ifipya kuti kwalenga umuntu ukufunshika. Pantu na kuba, ifintu fyonse ifipya ifyo bapanga bakonkelesha fye amano ya kwa Lesa wa cine, kabili e mano abomfeshe na pa kubumba ifintu.
2:1, 2—Mulandu nshi pali ili lembo balandila ukuti ukuseka “kupena”? Ukuseka kuti kwalenga twalabako pa nshita inono ku mafya tukwete, kabili umusamwe kuti walenga twalamona amafya tukwete kwati yanono. Lelo ukuseka takupwisha amafya yesu yonse. Kanshi, ukuseka fye icisekeseke pa kuti tube ne nsansa e ko balandapo ukuti “kupena.”
3:11—Bushe amashiwi ya kuti “icayemba mu nshita ya ciko,” ico Lesa apangile, yalola mwi? Ifintu fimo “ifyayemba” ifyalinga kabili ifisuma ifyo Yehova Lesa apanga pa nshita ya fiko fyaba kubumbwa kwa kwa Adamu na Efa, umukola mfula wa cipangano, icipangano apangene na Abrahamu, icipangano apangene na Davidi, ukwisa kwa kwa Mesia, e lyo no kubika Yesu Kristu ukuba Imfumu pa cipuna ca Bufumu bwa kwa Lesa. Lelo kwaba na cimbi “icayemba” ico Yehova akacita nomba line ku ntanshi. Kuti twacetekela ukuti icalo cipya icalungama cikesa inshita nga yafika.—2 Petro 3:13.
3:15b—Bushe ‘Lesa afwaya shani ukubwesha icapita’? Amashiwi ya kuti ‘ukufwaya ukubwesha icapita’ napamo kuti yalosha ku fyo Lesa afwaya ukucita. Ca cine ukuti ificitika lyonse mu calo ifili nga, ukufyalwa no kufwa kwa bantunse, inshita ya nkondo ne ya mutende, kuti fyalenga umuntu ukuimona uushakwata maka, kabili kuti fyalenga alatontonkanya ukuti ifyacitike kale fikatwalilila fye ukulacitika na ku ntanshi. Lelo Lesa wa cine ena kuti afwaya ukucita cimo, kabili kuti acita conse ico afwaya ukucita. (Lukala Milandu 3:1-10, 15a) Ishiwi lya kuti ‘ukufwaya ukubwesha icapita’ kuti lyalosha na ku bantu balungama abo Lesa afwaya ukwafwa pa mulandu wa kuti balabacusha ku bantu babipa. Kanshi, Yehova alafwayafwaya abalungama no kubafwa pa kuti ‘ailange ukuti wa maka.’—2 Imilandu 16:9.
5:9—Bushe ‘icalo cafwa shani abantu muli fyonse’? Abantu bonse pa kuti babe pano calo, bafwile ukubomfya ‘ifyaba pe sonde,’ e kutila bafwile ukulima umushili. Ne mfumu shilya ififuma mu mushili. Pa kuti imfumu ikwate ifya kulya, ababomfi ba iko bafwile ukubombesha umulimo wa kulima.
Ifyo Twingasambililako:
1:15. Nga tulepoosa inshita na maka ku kufwaya ukupwisha umutitikisha no lufyengo ifyaba muno calo ninshi tuleicusha fye. Ubufumu bwa kwa Lesa fye epela e bukapwisha ububi bwaba pano calo.—Daniele 2:44.
2:4-11. Imilimo pamo nga, ukushila amapulani ya mayanda, ukusakamana amaluba, ulunkoto ne filimwa, e lyo no kwishiba ukwimba inyimbo, no kwikala imikalile ya kucibondola fyonse fyaba “kufuluko mwela” pantu tafilenga umuntu ukwishiba ico abela pano calo kabili te kuti filenge umo ukusansamuka ubumi bwakwe bonse.
2:12-16. Amano yaliwamapo ukucila ukutumpa pantu amano kuti yayafwa umuntu ukupwisha amafya yamo yamo. Lelo tapali ico amano ya muntu yengacita nga afwa. Nangu cingati umo kuti alumbuka pa mulandu wa mano yakwe, tapapita ne nshita abantu balamulabako.
2:24; 3:12, 13, 22. Tacabipa ukuipakisha ifyo twanonka pa mulandu wa kubombesha.
2:26. Lesa apeela amano yakwe ku ‘muntu musuma kuli wena’ kabili aya mano yalenga umo ukuba ne nsansa. Umuntu te kuti akwate aya mano nga tali cibusa wine wine uwa kwa Lesa.
3:16, 17. Ukwenekela ukuti mu fintu fyonse mwakulaba umulinganya kuicusha fye. E ico mu nshita ya kuti tulesakamana sana pa filecitika muno calo, tufwile ukulolela Yehova ukuwamye fintu.
4:4. Ukubomba bwino umulimo wakosa kulasansamusha. Lelo, ukubombesha pa kuti fye tucile bambi, kulenga paba ukucimfyanya, kabili ico kuti calenga paba ulupato na kalumwa kabipa nga nshi. Na lintu tulebombesha umulimo wa kusambilisha abantu icebo ca kwa Lesa, kufwile kwaba cimo icisuma iciletulenga ukubombesha.
4:7-12. Ukumfwana na bantu kwalicindama ukucila ukukwata ifyuma, kabili tatulingile ukuleka ukumfwana na bantu pa mulandu wa kufwaya fye ukunonka.
4:13. Icifulo ca pa muulu nelyo umushinku te lyonse filenga umuntu ukucindikwa. Kanshi abakwata ififulo fikalamba, balingile ukuba na mano ilyo balebomba imilimo yabo.
4:15, 16. ‘Umulumendo uwiminine pe punda lya mfumu,’ e kuti uwa kupyana imfumu, pa kutampa kuti akwata aba kumutungilila, lelo abengakonkapo te kuti bamutemwe. Cine cine, ukwishibikwa ilingi line kuba kwa pa nshita fye iinono.
5:2. Ilyo tulepepa tufwile ukutontonkanya bwino bwino ifyo tulepepela kabili amapepo yesu yalingile ukuba aya mucinshi, te yakusabaila fye.
5:3-7. Ukulatontonkanya sana pa kunonka icuma kuti kwalenga umo ukutendeka ukwelenganya ifintu ifingamusekesha fye eka. Kabili inshita ya bushiku, te kuti akwate no tulo twine twine pantu kuti aletontonkanya pa fintu ifingi sana. Umuntu nga afusha ifya kulanda kuti amoneka nge ciwelewele ku bantu bambi kabili ukufusha ifya kulanda kuti kwalenga alaya icilayo kuli Lesa ukwabula no kutontonkanya bwino bwino. ‘Ukutiina Lesa wa cine’ kulatucingilila ku kukanacita fyonse ifi.
6:1-9. Bushe kuti twatila cisuma ukukwata ifyuma, ubucindami, ukwikala inshiku ishingi pa calo, e lyo no kukwata ulupwa lukalamba, nga ca kuti tatuleipakisha ifi fintu pa mulandu wa fintu fimbi ifyabipa ifiletucitikila? Kabili “ukumona kwa menso kwawama,” e kutila ukusumina ukuti ifyo ifintu fili ninshi e ifyo fine, ukucila “ukukonkelela ifyo umutima ulefwaya,” e kutila ukufwaya ukusekesha ifyo umutima ulefwaya lelo ifyo ushingakwata. Kanshi imikalile isuma iyo tufwile ukukonka ya kuteka imitima, kulila fye ‘tuli ne fya kulya ne fya kufwala’ kabili pa nshita imo ine tuleipakisha ifintu fimbi ifisuma mu bumi no kubika amano pa kusunga bucibusa bwakosa na Yehova.—1 Timote 6:8.
UKUFUNDA KU BABA NA MANO
Bushe kuti twasunga shani ishina lyesu ilisuma? Bushe cinshi tufwile ukumona shani intungulushi sha mu calo, na pa lufyengo shicita ulo ulwingamoneka fye apabuta tuutu? Apo abafwa tabaishiba akantu nangu kamo, cinshi tulingile ukucita no bumi bwesu pali ino nshita? Bushe abalumendo na bakashana kuti babomfya shani inshita yabo na maka mano mano? Kalonganika alitulembela ukufunda kusuma pali iyi milandu mu fipandwa 7 ukufika ku 12 ifya kwa Lukala Milandu.
Amasuko ku Mepusho ya mu Baibolo:
7:19—Bushe amano yakosa shani ukucila “bacilolo ikumi”? Impendwa 10 muli Baibolo nga baibomfya mu mampalanya, ipilibula ukukumanina. Solomone pano aletila amano kuti yacingilila umuntu ukucila abashilika abakumanina abalelinda umusumba.
10:2—Bushe amashiwi ya kuti umutima wa muntu uli “ku kwa kulyo” nelyo “ku kwa kuso,” yalola mwi? Apo amashiwi ya kuti ukwa kulyo ilingi line yapilibula ukupaalwa, umutima wa muntu nga uli ku kwa kulyo cipilibula ukuti umutima wakwe ulemulenga ukucita ifisuma. Nga ca kuti umutima ulelenga umuntu ukucita ifyabipa, ninshi uli ku kwa kuso.
10:15—Bushe ‘ukubombesha kwa bawelewele kubalenga shani ukufunshika,’ NW? Nga ca kuti umuntu taletontonkanya bwino ifya kucita, tapali ifisuma ifingafuma mu kubombesha kwakwe. Tasanga insansa mu kubombesha kwakwe. Kanshi ukubombesha kwa musango yo kumulenga fye ukufunshika.
11:7, 8—Bushe amashiwi ya kuti: “Ulubuuto lwaliwama, kabili cisuma ku menso ukumona akasuba,” cinshi yapilibula? Abantu balaipakisha ubumi pa mulandu wa lubuuto na kasuba. Solomone pano alelanda ukutila cisuma ukuba no bumi kabili tufwile “ukusamwa” ilyo tashilaisa inshiku sha mfifi nelyo ilyo ubukote tabulasenda amaka yesu.
11:10—Mulandu nshi “ubulumendo no kufiita kwa mushishi” fyabela mupu? Ifi fyonse fiba mupu nga ca kuti umo tafibomfeshe bwino, pantu filya fine fubefube yanduluka, e fyo na maka ya bulumendo yapwa bwangu bwangu.
Ifyo Twingasambililako:
7:6. Ukusekaseka fye na pashilingile kulakalifya bambi imitima kabili kuba fye ukwa cabecabe kwati kupolopoka kwa myunga iilepya mwi samba lya nongo. Tatufwile ukulaseka muli uyo musango.
7:21, 22. Tatufwile ukulabika sana amano kuli fyonse ifyo abantu balanda pali ifwe.
8:2, 3; 10:4. Nga ca kuti abakalamba ba ncito batukalipila nelyo ukutulungika, caliwama ukuteka umutima. Ukucite fyo kwaliwamapo ukucila ‘ukufumpuka ukufuma pa cinso cabo’ e kuti, ukuleka incito bwangu bwangu.
8:8; 9:5-10, 12. Ubumi bwesu kuti bwaonaika ukwabula no kwenekela kwati ni filya isabi likatwa mwi sumbu nelyo filya ifyuni fikatwa mu lukose. Na cine, tapali uwingekatilila fye umweo wakwe ukuti efwa. Kabili tapali uwingabelama ilyo imfwa yaisa iyaba umulwani wa bantu. Kanshi tatufwile ukulaonaula fye inshita ukwabula ukucita nangu fimo. Yehova afwaya ukuti tulemona ukuti ubumi bwalicindama no kuti tuleipakisha ubumi bwesu mu nshila isuma. Pa kuti tuleipakisha, tulingile ukubika amano ku kubomba umulimo wa kwa Yehova.
8:16, 17. Abantunse te kuti beshibe fyonse ifyo Lesa acita ne fyo asuminisha ukucitika, nangu batwalilila fye ukufwailisha ica kuti balekelapo no kulaalo tulo. Nga tulesakamana pa fyabipa fyonse ificitika, kuti twafilwa ukulaipakisha ubumi.
9:16-18. Tufwile ukumona amano ukuti yalicindama nangu ca kutila abengi kuti bamona kwati tayacindama. Kuti cawama ukukutika ku mashiwi ya muntu wa mano ukucila ukukutika ku muntu iciwelewele uwa cilumba kabili uupwantaila fye.
10:1. Tulingile ukucenjela ku fyo tusosa ne fyo tucita. Umuntu uwacindama nga tacenjele kuti ayonawila ishina nangu ca kuti acitako fye umuku umo icabipa pamo nga ukupuuka mu bukali, ukukolwa icabipisha, nelyo ukucita ubulalelale.
10:5-11. Tatulingile ukukumbwa umuntu uwaba pa cifulo cikalamba pa ncito lelo uushaishiba imilimo. Ukufilwa ukubomba no mulimo uwayanguka kuti kwalenga ifintu fyamubipila. Lelo ukusambilila ifya ‘kubomfya bwino amano pa kuti tutunguluke’ kwaliwama nga nshi. Ala calicindama ukufikapo ukubomba uyu mulimo wa Bufumu uwa kushimikila no kupanga abasambi!
11:1, 2. Tufwile ukulapeela bambi ukufuma pa nshi ya mutima. Na ifwe bakalatupeela.—Luka 6:38.
11:3-6. Ukukanaishiba ifikacitika ku ntanshi takufwile ukutulenga ukufilwa ukucita icili conse mu bumi.
11:9; 12:1-7. Abalumendo na bakashana bakalubulula kuli Yehova. Kanshi, balingile ukubomfya bwino sana inshita na maka yabo mu mulimo wa kwa Lesa ilyo amaka yabo tayalapwa pa mulandu wa bukote ubuleisa.
“IFYEBO FYA BA MANO” IFYA KUTUTUNGULULA
Bushe tufwile ukumona shani “ifyebo fya kutemuna” ifyo kalonganika afwaile ukusanga no kulemba? Tafyaba nga “mabuuku ayengi” umwaba amano ya bantunse, ‘ifyebo fya ba mano fyaba nge fya kusoswelako, kabili nge nsunga ishapampaminwa bwino kuli bacibinda ba fyebo ifyalonganikwa, ifipeelwa ukufuma kuli kacema umo.’ (Lukala Milandu 12:10-12) Ifi fyebo fya ba mano ififuma kuli “kacema umo,” Yehova, filatulenga ukukosa.
Ukukonka ukufunda kwa mano ukusangwa mwi buuku lya kwa Lukala Milandu kukatwafwa ukwishiba ico twabela pano calo no kuba ne nsansa. Ne cacilapo ca kuti alitulaya ukutila: “Kukabo busuma ku batiina Lesa.” E ico, natube abashipa no kutwalilila ‘ukubeela Lesa akatiina, no kubaka amafunde yakwe.’—Lukala Milandu 8:12; 12:13.
[Icikope pe bula 15]
Icawamisha pa milimo ya kwa Lesa cikacitika inshita ya ciko nga yafika
[Icikope pe bula 16]
Pa fya bupe ifyo Lesa atupa paba ifya kulya, ifya kunwa, no kusanga ubusuma mu kubombesha kwesu konse