“Balongenye Icilye ca Sanhedrini”

SHIMAPEPO mukalamba na bakateka ba baYuda tabaishibe ico bali no kucita. Bushe bali no kucita shani pa lyashi ilyakumene mpanga yonse ilyo abatumwa balelanda pali Yesu Kristu? Balimwipeye ukulingana ne fyo balefwaya, lelo nomba abasambi ba kwa Yesu basalangenye Yerusalemu yonse ne lyashi lya kubuuka kwakwe. Bushe bali no kubalesha shani? Pa kuti bacite fyo, shimapepo mukalamba pamo na balemwafwa “balongenye icilye ca Sanhedrini,” icilye icikalamba ica baYuda.—Imilimo 5:21.

Mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, Ponti Pilato, Kateka umwina Roma, e wakwete sana amaka mu Israele. Nomba bushe icilye ca Sanhedrini caleumfwana shani na Pilato? Ni pi amaka ya bali mu Sanhedrini yalepelela? Ni bani bapangile Sanhedrini? Kabili yalebomba shani?

Ifyo Sanhedrini Yaishilebako

Ishiwi lya ciGriki ilyo bapilibula ukuti “Sanhedrini” lipilibula “ukulongana pamo.” E shiwi balebomfya nga babungana nelyo bakumana pamo. Ku baYuda, ili shiwi ilingi line lyalelosha ku ba mapepo abalelubulwisha imilandu, nelyo icilye.

Bakalemba ba Talmud, icitabo icalembelwe imyaka iingi pa numa ya konaulwa kwa Yerusalemu mu 70 C.E., batila Sanhedrini kabungwe aka kale sana. Baletontonkanya ukuti abaleba muli aka kabungwe bantu abasambilile sana abalekumana ku kulanshanya pa mafunde ya baYuda. Na kabili baleti katendeke lilya Mose alonganike abaume abakalamba 70 aba kumwafwako ukutungulula abena Israele. (Impendwa 11:16, 17) Abasambilila ilyashi lya kale bena balikaana ukuti Sanhedrini tayatendeke mu nshita ya kwa Mose.  Bena batila ni lilya Israele yaletekwa na bena Persia e lintu kwali akabungwe akapalene na ka Sanhedrini wa mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Abasambilila ilyashi lya kale na kabili batontonkanya ukuti ifyo abalembele Talmudi balandile fyapalana sana no tubungwe twa baRabi ba mu mwanda wa mwaka uwalenga bubili no walenga butatu. Lelo tafyapalana ne cilye ca Sanhedrini. Kanshi, ni lilali Sanhedrini yapangilwe?

Baibolo yatila bankole ababwelele ku Yuda ukufuma ku Babiloni mu 537 B.C.E. balikwete intungulushi. Nehemia na Esra balilanda pali bacilolo, na bakalamba, limbi aba bene e batendeke icilye caishileishibikwa ukuti Sanhedrini.—Esra 10:8; Nehemia 5:7.

Ukutula apo bapwilile ukulemba Amalembo ya ciHebere ukwisafika pa nshita lintu ibuuku lya kwa Mateo lyalelembwa, pa baYuda pali icimfulunganya. Mu 332 B.C.E., Alekesandere Mukalamba atendeke ukuteka Yudea. Ilyo Alekesandere afwile, Yudea yatekelwe na mabufumu yabili ayafumine mu buteko bwa ciGriki, ukutendekelako no bufumu bwa kwa Ptolemy, e lyo no bwa kwa Seleucus. Mu fyalembwa fya kuteka kwa kwa Seleucus, ukwatendeke mu 198 B.C.E., tulasangamo ifyebo ifilanda pa cilye ca baYuda. Ici cilye cifwile calikweteko amaka, kabili calengele abaYuda balemona kwati baleiteka abene.

Mu 167 B.C.E., Imfumu ya bena Selukia, Antiochus IV (Epiphanes) yatendeke ukupatikisha abaYuda ukulakonka intambi sha baGriki. Antiochus alikoweseshe itempele lintu abulile inkumba no kutuula ilambo kuli Seu pa cipailo ca pe tempele mu Yerusalemu. Ici calengele ukuti baMakabe bapondokele ukuteka kwa bena Selukia no kupanga ubufumu bwa mu lupwa ubwa bena Hasimonani. * Pali ilya nshita abaFarise na bakalemba, intungulushi sha bantu abaletungilila bucipondoka, baishilekwata amaka mu buteko kabili ici calengele ukuti amaka bashimapepo bakwete yacepe.”

Ifi e fyo icilye ca Sanhedrini ico Amalembo ya ciGriki yalandapo catendeke. Cali no kuba Cilye icikalamba icali no kulatungulula abaYuda bonse kabili cali no kulapanga amafunde abaYuda bali no kulakonka.

Babapeelako Insambu sha Kuteka

Ilyo umwanda wa myaka uwa kubalilapo walefika, icalo ca Yudea caletekwa na bena Roma. Nangu cali fyo, abaYuda balibapeeleko ubuntungwa. Abena Roma balikwete ifunde lya kupeela abantu mu fyalo ifyo baleteka insambu sha kuisalila intungulushi shabo ukwabula ukuti bena banyantukilemo. Kanshi abalashi abena Roma tabaleibimba mu milandu iyo ifilye fya cikaya fyalebombelapo, kabili tabalefwaya kwime amafya pa mulandu wa kupusana kwa ntambi. Ico basuminishishe abaYuda ukulakonka intambi shabo ne myata no kulaitungulula mu fintu fimo ni co balefwaya ukuti bonse abaleikala mu fitungu ifyo baleteka baleikala mu mutende kabili baleba aba cishinka kuli bena. Lelo ico abena Roma balecita fye kusonta no kufumyapo shimapepo mukalamba uwali intungulushi ya cilye ca Sanhedrini, no kusonkesha imisonko. Balenyantukila fye mu milandu ya baYuda nga ca kuti ubuketo bwa bena Roma bwamona ukuti nacilinga. Nga fintu fye cali pa kulubulwisha Yesu, ubuteko bwa bena Roma  tabwalefwaya ukupingula ukuti Yesu afwe.—Yohane 18:31.

Kanshi icilye ca Sanhedrini e calebombela pa milandu iingi mu bwikashi bwa baYuda. Calikwete bamushika abo baletuma ku kwikata aba milandu. (Yohane 7:32) Ifilye finono e fyalelubulwisha aba milandu iinono ne ya baYuda abalepusana na banabo ukwabula ukuti abena Roma banyantukilemo. Nga ca kuti ifilye finono fyafilwa ukupingula umulandu, baleutwala ku cilye ca Sanhedrini, kabili ifyo calepingula e fyo balekonka.

Pa kusungilila amaka bapeelwe, abali mu cilye ca Sanhedrini balesungilila umutende mu Yudea kabili baletungilila ukuteka kwa bena Roma. Lelo abena Roma nga bamona ukuti icimfulunganya caima, baleponenamo no kupingula ukulingana ne fyo balefwaya. Inshita imo ilyo kwali icimfulunganya ni lilya baikete umutumwa Paulo.—Imilimo 21:31-40.

Abaali mu Cilye ca Sanhedrini

Icilye ca Sanhedrini capangilwe na bantu 71, e kutila shimapepo mukalamba na baume 70 abo bacindike nga nshi mu Yudea. Ilyo abena Roma baleteka, Sanhedrini yapangilwe na ba mu lupwa lwa bashimapepo (abengi bali baSaduke), abakankaala, na bakalemba abasambilile sana abali mu kabungwe ka baFarise. Aba mu lupwa lwa bushimapepo e bakwete sana amaka mu Sanhedrini pantu baletungililwa na bakankaala. * AbaSaduke balekonka intambi sha baYuda filya fine shali, lelo abaFarise bena balekutika na ku bantu. Na kabili abaFarise tabafumine ku ndupwa sha bakankaala e lyo abantu balebomfwila sana. Ukulingana na kalemba we lyashi lya kale Josephus, abaSaduke baleshimunuka pa kukonka ifyo abaFarise balebeba ukucita. Ukukanaumfwana no kupusana mu fisumino ukwali pa baSaduke na baFarise kwalengele umutumwa Paulo ukusanga inshila ya kuipokolwelamo ku cilye ca Sanhedrini.—Imilimo 23:6-9.

Apo abengi abali mu Sanhedrini ni balya bafyalilwe mu lupwa lwa bushimapepo na bakankaala, nalimo bumembala tabwalepwa kabili umo nga afwa nelyo nga bamutamfyamo, aba mu cilye balesontelapo umbi uwa muli ulo lupwa. Mishnah yatila abapya abo balesala ukuba mu Sanhedrini ni “bashimapepo, abena Lebi, na bena Israele abo batile kuti baufya abana babo abanakashi kuli bashimapepo,” e kutila abaYuda abo ifyalembwa fyalelanga ukuti baYuda icine cine. Apantu icilye cikalamba e caleangalila ifilye fyonse mu calo, cimoneka kwati abapingushi ba mu filye abalepingula bwino mu filye ifinono balebapeela icifulo mu cilye ca Sanhedrini.

Amaka Icilye ca Sanhedrini Cakwete

AbaYuda balicindike sana icilye ca Sanhedrini, na bakapingula ba mu filye ifinono balingile ukusuminisha ifyo calepingula, nga te ifyo bali no kubepaya. Ilingi line icilye calelolekesha pa milingo ya balingile ukuba bashimapepo na pa fyalecitika mu Yerusalemu, pe tempele, ne fya mapepo ifyalecitika pe tempele. Kanshi imilandu icilye ca Sanhedrini calelolekeshapo yali fye ya mu Yudea. Apo Sanhedrini yaishibikwe ukuti e yakwete amaka pa Mafunde yonse ayalepangwa, kanshi yali na maka ayakweba abaYuda konse uko baleikala pa fintu fyali ifisuma ne fyabipa. Ku ca kumwenako, shimapepo mukalamba ne cilye conse ica bakalamba baebele intungulushi sha mu masunagoge ya mu Damaseke ukubombela pamo pa kwikata abasambi ba kwa Kristu. (Imilimo 9:1, 2; 22:4, 5; 26:12) Na baYuda abaleya ku Yerusalemu pa nshita sha mitebeto limbi baleya mu kulanda amafunde icilye ca Sanhedrini calepanga.

Mishnah yatila, icilye ca Sanhedrini calikwete amaka pa milandu iyalekuma icalo, ukukanda bakapingula abashaleumfwila ifyo calepingula, kabili e calepingula bakasesema babufi. Yesu na Stefani balibalubulwishe ku cilye no kubapingula ukuti bali aba miponto, Petro na Yohane babapingwile ukuti balesonga abantu ukwimina ubuteko, Paulo na o bamupingwile ukuti alekowesha itempele.—Marko 14:64; Imilimo 4:15-17; 6:11; 23:1; 24:6.

Ifyo Bapingwile Yesu na Basambi Bakwe

Icilye ca Sanhedrini calekumana cila bushiku ukutula ulucelo lintu bapeela ilambo ukufika icungulo ilyo bapeela umutuulo. Apo bashalekumana  fye ni pa bushiku bwe Sabata na pa nshiku sha mushilo. Ukupingula imilandu kwalebako fye mu nshita ya kasuba. Apantu balepingula umuntu ukufwa pa bushiku bwalekonka pa kumulubulwisha, kanshi imilandu ya kupingula umuntu ukufwa tayalebako pa bushiku ubwalekonkana ne Sabata ne lyo ukusefya ukuli konse. Na bakambone balebeba ukuti lwali lubembu ulukalamba nga nshi ukusumya umulopa wa kaele. Kanshi ukulubulwisha Yesu inshita ya bushiku no kumupingula ukwacitilwe pa ng’anda ya kwa Kayafa pa bushiku bwa kusefya kwali kupula mwi funde. Cimbi icabipile sana ca kuti abalepingula bafwaile bakambone babufi kabili bapatikishe Pilato ukupingula ukuti Yesu bamwipaye.—Mateo 26:57-59; Yohane 11:47-53; 19:31.

Talmud yatila, abalepingula imilandu ya kwipaya, balecingilila sana uwa milandu ilyo balepituluka mu mulandu. Lelo pa kupingula Stefani na Yesu, tabapitulwike mu milandu babapeele kabili tababacingilile. Ilyo Stefani afwaile ukuipokolola ku cilye ca Sanhedrini, ibumba lyalimupoolele amabwe. Akubula ukuti abena Roma baponenemo, umutumwa Paulo na o nga bamwipeye nga Stefani. Na kuba ni bakapingula bene aba mu Sanhedrini e bapangile ukumwipaya.—Imilimo 6:12; 7:58; 23:6-15.

Kwaliko abaume bamo mu cilye ca Sanhedrini abali fye bwino. Kateka wacaice umuYuda uwalandile na Yesu afwile ali wa mu Sanhedrini. Nangu ca kuti icuma akwete calemucilikila ukuba umusambi wa kwa Yesu, afwile ali ne mibele isuma pantu Yesu alimwitile ukuba umusambi wakwe.—Mateo 19:16-22; Luka 18:18, 22.

Ukutiina ifyo bakapingula banankwe bali no kumumona, limbi e kwalengele Nikodemo, “kateeka wa baYuda,” ukuya kuli Yesu ubushiku. Na lyo line, Nikodemo alipokolweleko Yesu ku cilye ca Sanhedrini ilyo alandile ukuti: “Bushe amafunde yesu yapingulo muntu ilyo tayalamuumfwa, no kwishiba ifyo alecita?” Pa numa Nikodemo aletele “icasakaniwamo muri na aloye” pa kupekanya umubili wa kwa Yesu ilyo tabalamushika.—Yohane 3:1, 2; 7:51, 52; 19:39.

Yosefe uwa ku Arimatea, na o ali mu Sanhedrini, lelo mu kushipa alombele icitumbi ca kwa Yesu pa kuti aye ashiike mu nshiishi yakwe iipya. Ukutiina abaYuda kwalengele Yosefe, ‘uwalelolela ubufumu bwa kwa Lesa,’ ukufilwa ukuishibisha ukuti ali umusambi wa kwa Yesu. Lelo Yosefe alicitile icintu cimo ica kumutashishapo, tasuminisheko ku fyo icilye ca Sanhedrini capangile ukwipaya Yesu.—Marko 15:43-46; Mateo 27:57-60; Luka 23:50-53; Yohane 19:38.

Umbi uwali mu Sanhedrini ni Gamaliele, na o aebele bakapingula abanankwe ukuleka abasambi ba kwa Yesu babe. Alandile ukuti: “Epali mwasangwa abalwa na Lesa.” (Imilimo 5:34-39) Cinshi calengele ukuti icilye cikalamba cifilwe ukwishiba ukuti Lesa e waletungilila Yesu na basambi bakwe? Mu nshita ya kuti basumine ukuti ifipesha mano Yesu acitile fyali fya cine, aba mu cilye ca Sanhedrini bapelulwile ukuti: “Tulecita shani, pantu uyu muntu alecite fishibilo ifingi? Nga twamuleka ifi fine, bonse bakamutetekela, na bena Roma bakesa no kupoka icifulo cesu no luko lwesu.” (Yohane 11:47, 48) Ukufwaisha ukuba ne fifulo ifikalamba kwalengele aba mu cilye icikalamba ica baYuda ukupondamika ubupingushi. Nangu fye ni ntungulushi shamapepo shine, mu nshita ya kuti basekelele pa fyo abasambi ba kwa Yesu baleposha abantu, bena ‘baiswilemo akalumwa.’ (Imilimo 5:17) Apo bali ni bakapingula, balekabila ukulatiina Lesa no kulapingula mu mulinganya, lelo abengi pali bena bali aba lufyengo kabili ababula ubufumacumi.—Ukufuma 18:21; Amalango 16:18-20.

Ubupingushi bwa kwa Lesa

Pa mulandu wa kuti abena Israele balipulile Ifunde lya kwa Lesa kabili balikeene na Mesia, Yehova asukile akaana uluko asalile ukuba abantu bakwe. Mu 70 C.E., abena Roma baonawile umusumba wa Yerusalemu ne tempele lya uko, kabili ubwikashi bwa baYuda bwaishile ku mpela e lyo mu kuya kwa nshita ne cilye ca Sanhedrini calipwile.

Kapingula ou Yehova asala, uuli ni Yesu Kristu, e ukapingula nampo nga uuli onse uwali mu cilye ca Sanhedrini ica mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo akabuushiwa nelyo iyo. Na kabili e waishiba nga nani pali bena apontele umupashi wa mushilo. (Marko 3:29; Yohane 5:22) Tuli abashininkisha ukuti ilyo Yesu akalapingula aba bantu, akapingula mu bulungami ubwapwililika.—Esaya 11:3-5.

[Amafutunoti]