Mwe Bafyashi Beni ica Kumwenako Cisuma ku Bana Benu

MAGAZINI ya Time yalandile pa citabo cimo icilanda pa kukusha abana kabili yatile: “Nangu ca kutila abasoma sana ifyo abantu batontonkanya kuti baleka ukusapika kwa pa nshita ntali ukwa kufwaya ukwishiba inshila isuma iya kukushishamo abana, te mu kutila ni co nabasanga inshila isuma iyo, mulandu fye wa kuti inshila isuma iya kukushishamo abana, yena takwaba.” Muli ico citabo batile, abana ilingi line bakopa sana ifyo abanabo bacita, tabakopa sana ifyo abafyashi babo bacita.

Ca cine ukuti ukukonkelesha bambi bwafya ubukalamba ubo abengi bafilwa ukucimfya. (Amapinda 13:20; 1 Abena Korinti 15:33) Uulemba inyunshipepala William Brown atile: “Ukukonkelesha ifyo abanabo bacita kwaba fye kwati e Lesa uo abalumendo na bakashana bapepa . . . Abakashana na balumendo tabomfwa bwino nangu panono ukumoneka kwati bena balipusana na banabo.” Abafyashi nga bafilwa ukulenga imikalile pa ng’anda ukuba iisuma kabili nga ca kuti tabalepoosa inshita iikalamba na bana babo, ninshi abana babo bakalakonkelesha fye imisango yabipa iya banabo. Kabili ifi fine e fyo caba muli cino calo umo abantu baba abapamfiwa.

Na kabili, muli shino “nshiku sha kulekelesha,” indupwa shili mu bwafya, pantu nga fintu Baibolo yasobele, abantu nabatemwa indalama no kwangala kabili babika sana amano ku kuisekesha. Kanshi te kuti tupape ilyo tulemona abana “abashumfwila abafyashi babo, abashitasha, abashaba na bucishinka, abashaba na citemwishi.”—2 Timote 3:1-3.

Ishiwi lyabomfiwa mu Baibolo ilya kuti “icitemwishi,” lipilibula ukuti ukutemwa kwaba pa ba mu lupwa lumo. Uku kutemwa kwa cifyalilwa e kulenga abafyashi ukusakamana abana babo na bana nabo ukutemwa abafyashi. Nomba nga ca kuti abafyashi tabali na citemwishi, abana bakaya ku bantu bambi bambi fye abo balemona ukuti e bo bengalandako ifili ku mukoshi, kabili ilingi baya ku banabo, uko basambilila imisango yabipa. Nomba ilingi ifya musango yu kuti fyasengaukwa nga ca kuti abafyashi balekonka ifishinte fya mafunde ya mu Baibolo.—Amapinda 3:5, 6.

Lesa E Wabikileko Ulupwa

Ilyo Lesa aufishe Adamu na Efa ukuba umulume no mukashi, abapeele ifunde lya kuti: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde.” Pa numa ya ico, e lyo ulupwa lwaishilebako, e kuti bawishi, banyina e lyo na bana. (Ukutendeka 1:28; 5:3, 4; Abena Efese 3:14, 15) Pa kwafwa abantu ukukusha abana babo, Yehova alibapeeleko amano yamo aya cifyalilwa ayo babomfya pa kukusha abana. Lelo abantu tababa nge nama, bena balakabila amano na yambi, e mulandu wine Yehova abapeelele amafunde yalembwa aya kubatungulula. Pa mafunde apeela abantu paba na ya mu mikalile na ya kupepa Lesa e lyo ne fya kusalapula bwino abana.—Amapinda 4:1-4.

Yehova aebele abafyashi abaume ukuti: “Ifyebo ifi, ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu: kabili  mulefundisha abana benu no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.” (Amalango 6:6, 7; Amapinda 1:8, 9) Moneni ukuti intanshi abafyashi balekabila ukubika ifunde lya kwa Lesa mu mitima yabo. Mulandu nshi ici cacindamine? Pantu pa kuti ukusambilisha kube ukwa kufumamo cimo, kufwile ukufuma pa mutima, te kwa pa kanwa fye iyo. Nga ca kuti abafyashi baishiba ifyebo kabili fyaba mu mitima yabo intanshi e lintu bengasambilisha na bana ukufikapo. Abafyashi ba musango yo na kabili bakaba ica kumwenako cisuma ku bana babo, pantu abana balamona bwangu umuntu nga talecita ifyo abafunda.—Abena Roma 2:21.

Abafyashi Abena Kristu baebwa ukusambilisha abana babo “ukufunda no kusalapula no kukonkomesha kwa kwa Shikulu” ukufuma fye ku bunya. (Abena Efese 6:4, The Amplified Bible; 2 Timote 3:15) Bushe kuti cacitika ukufunda umwana ukufuma ku bunya? Ee kuti cacitika! Umufyashi umo umwanakashi alembele ukuti: “Limo fwe bafyashi tumona kwati abana tabakwata amaka ya kusambilila ifintu. Tumona kwati te kuti bakumanishe. Abana balikwata amaka ya kusambilila ifintu. Fwe bafyashi tatufwile ukuleka amaka yabo aya kusambilila yaleonaika fye.” Ca cine, abana balitemwa ukusambilila, kabili nga basambilishiwa na bafyashi abapepa Lesa, na bo bakasambilila ukutemwa Lesa na bantu bambi. Abana ba musango yo bakomfwa bwino kabili bakalaimona abacingililwa na mafunde ayo abafyashi babapeela. Kanshi, abafyashi abakusha bwino abana baba fibusa ku bana babo, balakutika sana ku bana, kabili baliba abatekanya lelo abashangila ilyo balesambilisha no kwafwa abana ukukula bwino. *

Cingilileni Abana Benu

Kafundisha mukalamba pa sukulu limo ilya ku Germany alembele kalata ku bafyashi ukuti: “Mwe bafyashi batemwikwa, tulemukoselesha ukubika sana amano ku kukusha abana benu, te kulekela TV nelyo abanabo ba mu musebo e bo balebomba umulimo wenu uwa kukusha abana.”

Abafyashi nga balekela abana babo kuli TV nelyo ku banabo ba mu musebo, ninshi capwa bakasendwa no mupashi wa ici calo. (Abena Efese 2:1, 2) Umupashi wa ici calo walipusana nga nshi no mupashi wa kwa Lesa kabili wena waba nge cipuupu icikalamba icisenda imbuto sha mano ya “pano nse, aya bunama, aya buciwa” no kubyala mu mitima ya bana pantu amano yabo ya bwaice. (Yakobo 3:15) Ukutontonkanya kwa musango yu, ukupala amankumba mwi bala, kulonaula imitima ya bana. Yesu alangilile icicitika ilyo umutima waonaika pa mulandu wa kutontonkanya kwabipa ilyo atile: “Umuntu musuma afumya ifisuma mu cipao icisuma ica mutima wakwe, lelo umubifi afumya ifyabipa mu cipao cakwe ica bubifi; pantu ku kupaka kwa mu mutima e ko akanwa kakwe kalandila.” (Luka 6:45) E mulandu wine Baibolo itukonkomesesha ukuti: “Ukucishamo ku kubaka konse, lindo mutima obe, pantu muli wene e mwaba amatuntuko ya mweo.”—Amapinda 4:23.

Kwena ca cine, abana limo balaba na mano ya bwaice, kabili bamo bafwaya ukucita fye ifyo abene batemenwe, kuti baba fye na bacintomfwa. (Ukutendeka 8:21) Finshi abafyashi bengacita? Baibolo itila: “Ubupumbu bwakakatila ku mutima wa mwaice; lelo inkonto ya kulimuna kuti yabutalushako.” (Amapinda 22:15) Bamo bamona kwati ukusalapula muli iyi nshila bunkalwe ku bana kabili mano ya kale. Kwena, Baibolo na yo  yalilesha ulukaakala lwa musango onse. Nangu ca kuti “inkonto” limo isanshamo no kukanda kwa cine cine, lelo ilosha ku maka abafyashi bakwata ayo babomfya mu kukosa lelo mu kutemwa kabili mu kulinga pantu balipoosa amano ku mikalile ya ku ntanshi iya bana babo.—AbaHebere 12:7-11.

Temweni Ukutuusha no Kwangalila Pamo na Bana Benu

Cishinka ukuti pa kutila abana bakule bwino, balakabila ukwangala no kutuushako. Abafyashi abacenjela balashukila inshita ya kwangalila pamo na bana babo ilyo calinga pa kuti bakoshe bucibusa bufwile ukuba pa bafyashi na bana. Nga balecite fyo, abafyashi kuti batungulula abana babo mu kusala imyangalile isuma kabili ico kuti calanga na bana ukutila abafyashi balomfwa bwino ukuba pamo na bo.

Umufyashi umwaume umo Nte atile, ilingi nga afuma ku ncito, alitemenwe ukuteya umupila no mwana wakwe umwaume. Umufyashi umo umwanakashi ebukisha ukuti alitemenwe sana ukuteya isolo na bana bakwe. Umwanakashi umo ebukisha ukuti ilyo aali umwaice ulupwa lwakwe lonse lwalitemenwe sana ukuya balecofa amacinga. Abo bana bonse nomba bakalamba, lelo ukutemwa uko batemwa abafyashi babo, e lyo no kutemwa batemwa Yehova, ficili fyalikosa kabili fitwalilila fye ukukosa.

Cine cine, abafyashi abalanga ukuti balitemwa abana babo mu ncitilo na mu milandile kabili abomfwa bwino ukuba pamo na bana babo balalenga abana babo ukukula bwino kabili bakatwalilila fye ifyo fine. Ku ca kumwenako, abengi abapwishishe amasambililo mu kalasi limo ilya Gileadi batile icalengele ukuti batendeke umulimo wa nshita yonse mulandu wa ca kumwenako ca bafyashi babo ne fyo balebakoselesha. Mwandini ubu bupe ubusuma nga nshi ubo abafyashi bashiila abana kabili lipaalo icine cine ku bafyashi! Kwena, te bana bonse abengatendeka umulimo wa nshita yonse ilyo bakula, lelo abana bonse balamwenamo mu bafyashi abatiina Lesa ababa fibusa fya pa mutima kabili ifya kumwenako ifisuma.—Amapinda 22:6; Abena Efese 6:2, 3.

Abafyashi Ababa Beka Kuti Batunguluka

Muno nshiku, abana abengi bakushiwa fye no mufyashi umo. Nangu ca kutila kwena bwafya ubukalamba sana ukukusha abana ukwabula abena myabo, abafyashi baba beka kuti batunguluka. Abafyashi ababa beka kuti bakoseleshiwa ku ca kumwenako calembwa mu Baibolo ica kwa Yunike, Umwina Kristu uwaliko mu nshita ya batumwa. Umulume wa kwa Yunike nakalimo talemwafwa mu fya ku mupashi pantu aali uushasumina. Nangula ni fyo, Yunike alisambilishe Timote bwino bwino fye. Imibele isuma iyo Yunike asambilishe Timote ukufuma fye ku bunya, pamo ne ya kwa Loisi nakulu, fyalengele Timote ukukula bwino, tayambukilwe ne misango yabipa iyo napamo aali no kusambilila ku banankwe bamo.—Imilimo 6:1, 2; 2 Timote 1:5; 3:15.

Abalumendo na bakashana abengi abakulila mu ng’anda ya kuti umufyashi fye umo e kapepa nelyo bashala fye no mufyashi umo, balikwata imibele isuma nga ilya yakweteko na Timote. Ku ca kumwenako, Ryan, pamo na bakalamba bakwe babili bakuliile mu ng’anda ya mufyashi uwali eka. Ryan nomba ali ne myaka 22 kabili abomba umulimo wa nshita yonse. Bawishi bali ni bacakolwa kabili babutwike ulupwa lwabo ninshi Ryan  ali ne myaka ine. Ryan atila: “Bamayo bapampamine fye pa kuti ulupwa lwesu lutwalilile ukubombela Yehova, kabili babombele no mweo wabo onse ukulingana ne fyo umutima wabo walefwaisha.”

Ryan atila: “Cimo ico bamayo balecita, baletusuminisha fye ukwangala na banensu abali ne mibele isuma. Tabaletusuminisha ukwangala na bantu abo Baibolo itila fibusa fyabipa, nampo nga ba mu cilonganino atemwa abashili ba mu cilonganino. Balitusambilishe ne fyo tufwile ukumona amasambililo ya ku sukulu.” Nangu ca kuti banyina kwa Ryan ilingi baleba ne milimo iingi kabili balenaka pa mulandu wa kubombesha, ici tacalengele ukuti bafilwe ukubika amano ku bana babo. Ryan atila: “Lyonse balefwaya ukuba pamo na ifwe no kulanda na ifwe. Bali abatekanya lelo abashangila pa kusambilisha, kabili balebombesha na maka yonse ukuti lyonse tulesambilila Baibolo ulupwa lonse. Ku fishinte fya mafunde ya mu Baibolo kwena, tabalefwaya no muntu ukutwalako amasange.”

Ryan nga atontonkanya pa nshita ali umwaice, ebukisha ukuti icalengele sana ukuba ifyo aba ne fyo abakalamba bakwe baba ino nshita, ni banyina abatemenwe sana Lesa kabili abatemenwe na bana babo. E ico kanshi, mwe bafyashi Abena Kristu, nampo nga mwaba na bena mwenu nelyo iyo, nampo nga mwalifwilwa, nampo nga abena mwenu Bena Kristu atemwa iyo, mwifuupulwa nelyo ukutompoka ilyo mule-esha na maka ukusambilisha abana benu. Limo abana kuti bafuma mu cine, nga filya umwana walubile acitile. Nomba nga bamona ifyo abantu mu calo babipa kabili ifyo baba ababula ukutemwa, kuti babwela. Ca cine, “uwendauka muli bumpomfu bwakwe mulungami, balapaalwa abana bakwe abakonkapo.”—Amapinda 20:7; 23:24, 25; Luka 15:11-24.

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 11]

Abafyashi ba kwa Yesu basalilwe na Lesa

Ilyo Yehova atumine Umwana wakwe ukwisafyalwa mu buntunse, alisalile bwino sana abafyashi ba kwa Yesu. Asalile fye abalanda, abaletiina Lesa abashaonawile Yesu lelo bamusambilishe Icebo ca kwa Lesa ne fyo cacindama ukubombesha no kuisunga mu mikalile. (Amapinda 29:21; Inyimbo sha Bulanda 3:27) Yosefe asambilishe Yesu umulimo wa bukabaasa, kabili ukwabula no kutwishika, Yosefe na Maria baletumako na Yesu imilimo imo, pantu e wali ibeli, ukuti alebafwako ukusakamana abaice bakwe abali napamo 6.—Marko 6:3.

Kuti mwaelenganya fintu ulupwa lwa kwa Yosefe lwalekabila ukubombela pamo pa nshita ya ca Kucilila, ukupekanya ubulendo bwa pa mwaka ubwa kwenda bakilomita 200, kabili ilya nshita takwali ne fya kwendelamo ifi fyabako shino nshiku. Ukwabula no kutwishika, pa kuti ulu lupwa ulwa bantu napamo 9 nelyo ukucilapo lwime ubulendo bwalepa ifyo, balekabila ukupekanya bwino. (Luka 2:39, 41) Te mulandu na mafya, Yosefe na Maria balicindamike inyendo shalepa ukuya ku Yerusalemu, kabili bafwile balebomfya inshita ine iyi ukusambilisha abana babo pa fyacitike kale ifyalembwa mu Baibolo.

Mu nshita yonse iyo aali pa ng’anda, Yesu ‘alenakila’ abafyashi bakwe, kabili “alekula mu mano na mu ciimo na mu kusenaminwa kuli Lesa na ku bantu.” (Luka 2:51, 52) Ukwabula no kutwishika, Yosefe na Maria balilingile ukucetekelwa na Yehova ukuti bakushe Yesu. Ala mwandini baba ca kumwenako cisuma ku bafyashi ba muno nshiku!—Amalumbo 127:3.