Ubupingushi bwa kwa Yehova Buli no Kwisa pa Babifi
Ubupingushi bwa kwa Yehova Buli no Kwisa pa Babifi
“Iteyanye ku kukumanya Lesa obe.”—AMOSE 4:12.
1, 2. Cinshi cingalenga tushininkishe ukuti Lesa akafumyapo bubifi?
BUSHE Yehova akatala afumya ububifi no kucula pano isonde? Mu kutendeka kwa ino myaka ya ba2000, ilyo lipusho nalilinga sana. Cilemoneka kwati konse uko twalolesha, tulemonako fye ifyo umuntu acita ubunkalwe ku muntu munankwe. Mwandini tulafwaisha icalo cabulamo ulukaakala, ukusansa kwa tupondo, na mafisakanwa!
2 Kanshi kuti twatemwa sana ukumfwa ukutila, kuti twatetekela Yehova umupwilapo ukuti akafumyapo ububifi. Imibele ya kwa Lesa ilatulenga ukushininkisha ukuti ali no kucitapo cimo pa babifi. Yehova mulungami kabili wa mulinganya. Pa Amalumbo 33:5, Icebo cakwe citweba ati: “Yehova atemwo bulungami no bupingushi.” E lyo pa Amalumbo 11:5 pena patila: “[Yehova] apato . . . watemwo lufyengo.” Kanshi, Yehova Lesa wa maka yonse, uwatemwa ubulungami no bulungi, takaleke ifyo apata ukutwalilila fye pe na pe.
3. Ukusambilila ukusesema kwa kwa Amose na kabili kwalakomaila pa fishinka nshi?
3 Moneni umulandu na umbi uwingalenga twashininkisha ukuti Yehova akafumyapo ububifi. Ifyo acitile ku kale e filenga tushininkishe co. Ifya kumwenako fya maka ifilanga ifyo Yehova lyonse acitile ku babifi fisangwa mwi buuku lya mu Baibolo ilya kwa Amose. Ukusambilila ukusesema kwa kwa Amose na kabili kwalakomaila pa fintu fitatu ifyakuma ubupingushi bwa kwa Lesa. Ica kubalilapo, ubupingushi bwa kwa Lesa lyonse fye bwisa ilyo calinga. Ica bubili, takwaba uwingafisama ubupingushi bwa kwa Lesa. Ne ca butatu, Yehova alasalulula pa kukanda, pantu onaula ababifi no kubelelo luse abalapila kabili abalemenena ku bulungami.—Abena Roma 9:17-26.
Ubupingushi bwa kwa Lesa Lyonse fye Bwisa Ilyo Calinga
4. Ni kwi Yehova atumine Amose, kabili amupeele mulimo nshi?
4 Mu nshiku sha kwa Amose, abena Israele ninshi balipatukana kale mu mabufumu yabili. Kwali ubufumu bwa ku kapinda ka ku kulyo ubwa mikowa ibili ubwa Yuda. Kwali no bufumu bwa Israele ubwa ku kapinda ka ku kuso ubwa mikowa 10. Yehova apeele Amose umulimo wa kusesema, ukumufumya ku mushi wa ku mwabo uwa mu Yuda ukumutwala ku Israele. Kulya, Lesa aali no kubomfya Amose ukubila ubupingushi bwakwe.
5. Bantu nshi Amose abalilepo ukusesemena, kabili mulandu nshi umo uo calingile ukuti abo bantu bapingulwe na Lesa?
5 Amose tabalilepo ukubila ubupingushi bwa kwa Yehova pa bufumu bwa Israele ubwapondweke ubwa ku kapinda ka ku kuso. Lelo, atalile abila ubupingushi bwalepalama ubwali no kwishila aba mu fyalo 6 ifyashingulwike abena Israele. Na bo bantu, bena Suria, abaPelishiti, abena Turi, abena Edomu, abena Amone, na bena Moabu. Lelo bushe aba muli filya fyalo kwena ca cine balilingile ukupingulwa na Lesa? Ee, balilingile. Umulandu umo wa kuti balipatile sana abantu ba kwa Yehova.
6. Mulandu nshi Lesa ali no kuletela akayofi pa bena Suria, abaPelishiti, na bena Turi?
6 Ku ca kumwenako, Yehova atile abena Suria bali no kukandilwa pa mulandu wa ‘kupuula Gileadi.’ (Amose 1:3) Abena Suria bapokele Gileadi impanga, icitungu ca Israele ica ku kabanga ka Mumana wa Yordani, kabili basanshile icibi abantu ba kwa Lesa kulya. Nga abaPelishiti na bena Turi? AbaPelishiti bali no mulandu wa kusenda abena Israele bunkole, no kubashitisha ku bena Edomu, kabili abena Israele bamo bapeelwe ku bena Turi abaleshita no kushitisha abasha. (Amose 1:6, 9) Batini ukushitisha abantu ba kwa Lesa mu busha! E mulandu wine Yehova alandiile ukuti akayofi kakesa pa bena Suria, abaPelishiti, na bena Turi.
7. Ni mu mano nshi abena Edomu, abena Amone, na bena Moabu, babelele balupwa lwa bena Israele, lelo imicitile yabo ku bena Israele yali shani?
7 Abena Edomu, abena Amone, na bena Moabu bonse batatu batuntwike ku fikolwe fimo fine na bena Israele. Kanshi bonse batatu bali ni balupwa ba bena Israele. Abena Edomu bafumine muli Esau mwana Abrahamu, mpundu munankwe kwa Yakobo. Kanshi, bali fye ni bamunyina kwa Israele. Abena Amone na bena Moabu na bo bafumine muli Lote, umwana wa kwa Abrahamu muli munyina. Lelo bushe abena Edomu, abena Amone, na bena Moabu, balilangile ku micitile yabo ukuti abena Israele ni bamunyinabo? Nakalya! Abena Edomu baimishe ulupanga lwabo buluku buluku pali ‘munyinabo,’ kabili abena Amone na bo bacitile ubunkalwe kuli bankole abena Israele. (Amose 1:11, 13) Nangula Amose talumbwile mu kulungatika ubuluku bwa kwa Moabu ku bantu ba kwa Lesa, ukutula fye kale na kale abena Moabu balelwisha abena Israele. Balya bantu abatuntwike ku fikolwe fimo fine, bali no kukandwa icibi. Yehova aali no kuleta ukukanda kwa mulilo pali bene.
Takwaba Uwingafisama Ubupingushi bwa kwa Lesa
8. Mulandu nshi abantu ba mu fyalo 6 ifyashingulwike Israele tabali na kubelamina ubupingushi bwa kwa Lesa?
8 Ukwabula no kutwishika, balya bantu ba mu fyalo 6 abo Amose atendekelepo ukusesemena, balilingile ukuti bapingulwe na Lesa. Kabili, takwali no ko bengafisama. Ukutendeka na Amose icipandwa 1, icikomo 3, ukufika ku cipandwa 2, icikomo 1, Yehova imiku 6 atila: “Nshakatelule.” Umwabela icebo cakwe, aletele ubupingushi pa bantu ba muli filya fyalo. Ilyashi lya kale litweba ukuti filya fyalo fyonse fyaponenwe no tuyofi. Na kabushe, ifyalo fine pali filya, abaPelishiti, abena Moabu, abena Amone, na bena Edomu, balilobele ukwabula ukumoneka na kabili!
9. Cinshi calingile ukucitwa ku bena Yuda, kabili mulandu nshi?
9 Mu kusesema kwakwe, Amose nomba alanda pa bantu ba ku calo calenga 7, icalo afumineko ica Yuda. Abalekutika kuli Amose mu bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele bafwile balipapile ukumfwa alebila ubupingushi bwali no kwishila ubufumu bwa kwa Yuda. Mulandu nshi abekashi ba mu Yuda balingile ukupingulwa? Amose 2:4 atila: ‘Pa kusuula amalango ya kwa Yehova.’ Yehova tasuulileko fye ku balesuula Amalango muli uyo musango. Pali Amose 2:5, asobele ati: “Nkapooso mulilo muli Yuda, na o ukoca amakuule yakankaala ya mu Yerusalemu.”
10. Mulandu nshi Yuda ashali na kubelamina ku kalanda kaleisa?
10 Yuda wabule cishinka tali na kufisama akalanda kaleisa. Umuku walenga 7, Yehova atile: “Nshakatelule.” (Amose 2:4) Ukukandwa kwasobelwe kwaishile pali Yuda ilyo bamonawile ku bena Babele mu 607 B.C.E. Na kabili twamona ukuti ababifi te kuti bafisame ilyo ubupingushi bwa kwa Lesa bwaisa.
11-13. Bantu ba ku calo nshi abo maka maka Amose asesemene, kabili mutitikisha wa musango nshi walecitwa kulya?
11 E lintu fye kasesema Amose abilile ubupingushi bwa kwa Yehova pa bantu ba mu fyalo 7. Nga kwali abalemona kwati alipwile ukusesema kwakwe ninshi balilubile. Amose aaletwalilila ukusesema! Atuminwe maka maka ku kubila ubukombe bwa bupingushi pa bufumu bwa ku kapinda ka ku kuso ubwa Israele. Kabili Israele alingile ukupingulwa na Lesa pantu imibele ya bantu ne mipepele yabo fyalibipile nga nshi.
12 Ukusesema kwa kwa Amose kwasansalike umutitikisha uwaseekele mu bufumu bwa Israele. Pali ici, Amose 2:6, 7 atila: “E fyo Yehova atila: Pa fya bupulumushi fitatu fya kwa Israele, na pali fine, nshakatelule; apo bashitamo umulungami muli silfere, no mubusu pa kuulu kwa nsapato, e banyantila pa lukungu lwa pa nshi imitwe ya balanda, no kucilikila abacushi inshila.”
13 Abalungami balebashitisha “muli silfere,” nalimo ici calola mu kuti ilyo abapingushi bapokelela silfere wa mafisakanwa, balekanda aba kaele. Abakongwesha inkongole baleshitisha abapiina mu busha pa mutengo wa “nsapato,” e kutila nalimo balebashitisha mu busha pa mulandu wa nkongole ishinono fye. Abantu babule nkumbu ‘balenyanta,’ nelyo ukufwaya sana ukubika “abalanda” pa nshi ica kuti abo balanda balekuba no lukungu pa mitwe yabo, ukulanga ukuti balecula, baleloosha, kabili nabaseebana. Amafisakanwa yaliseekele nga nshi ica kuti takwali isubilo lya kuti “abalanda” kuti bapingwilwako bwino umulandu wabo.
14. Ni bani balecushiwa mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa kwa Israele?
14 Tontonkanyenipo na kabili pa bantu abo balecusha. Bali balungami, ababusu, abalanda, ne ncushi sha mu calo. Mu cipingo ce Funde ica kwa Yehova na Israele, mwali amafunde ya kuti bafwile ukuba ne cililishi ku balecula na ku balanda. Lelo mu bufumu bwa kwa Israele ubwa mikowa 10 mwena, abalecula na balanda calibabipile icine cine.
“Iteyanye ku Kukumanya Lesa obe”
15, 16. (a) Cinshi abena Israele basokelwe ukuti: “Iteyanye ku kumanya Lesa obe”? (b) Bushe Amose 9:1, 2 alanga shani ukuti ababifi te kuti bafisame ku bupingushi bwa kwa Lesa? (c) Cinshi cacitike ku bufumu bwa kwa Israele ubwa mikowa 10 mu 740 B.C.E.?
15 Apo bucilende ne membu shimbi fyalifulile mu Israele, e mulandu wine kasesema Amose asokele balya bantu bacipondoka ukuti: “Iteyanye ku kukumanya Lesa obe.” (Amose 4:12) Abena Israele babule cishinka tabali no kufisama ku bupingushi bwa kwa Lesa ubwalepalamo kwisa pantu pa muku walenga 8 Yehova atile: “Nshakatelule.” (Amose 2:6) Ulwa babembu abengesha ukufisama, Lesa atile: “Tapakafulumukepo nangu umo, nangu umo takapusuke. Nga baimba bafika ku Mbo, ukuboko kwandi kuti kwababuula kulya: nga banina baya mu muulu, kuti nabatentemusha kulya.”—Amose 9:1, 2.
16 Ababifi te kuti babelame ukukanda kwa kwa Yehova pa ‘kwimba ku mbo,’ e kutila amatukuto yabo aya kufisama mu filindi ifitali ifyo bengemba mu mushili wa pe sonde. Kabili te kuti bafisame ubupingushi bwa kwa Lesa nangu “banina baya mu muulu,” e kutila, ukwesha ukuyafisama mu mpili shasansama. Ukusoka kwa kwa Yehova kwali ukwaumfwika: Takwali ukwa kufisama uko ubupingushi bwakwe bwingafilwa ukufika. Ubupingushi bwa kwa Lesa pa kuti fye bube ubwafikapo, kano alubulwisha aba mu bufumu bwa kwa Israele pa micitile yabo iya bubifi. Ne yo nshita yalishile. Mu 740 B.C.E., pa numa ya myaka mupepi na 60 apo Amose alembele ukusesema kwakwe, ubufumu bwa kwa Israele bwalyonawilwe ku bena Ashuri abaishilecimfya.
Lesa Alasalulula pa Kukanda Abantu
17, 18. Cinshi Amose icipandwa 9 cisokolola pa luse lwa kwa Lesa?
17 Ukusambilila ukusesema kwa kwa Amose kwatwaafwa ukumfwikisha ukuti ubupingushi bwa kwa Lesa lyonse bwisa ilyo calinga kabili takwaba uwingafisama. Lelo ibuuku lya kwa Amose litusambilisha no kuti Yehova alasalulula pa kukanda abantu. Lesa kuti asanga ababifi no kubapingula konse fye uko bengafisama. Kabili kuti amona abalapila na balungama, abo asalapo ukubelela uluse. Ili e sambililo lyalandwapo bwino sana mu cipandwa ca kulekelesha ica kwa Amose.
18 Muli Amose icipandwa 9, icikomo 8, Yehova atile: “Ukufita nshakafite [umupwilapo, NW] ing’anda ya kwa Yakobo.” Mu fikomo 13 ukufika ku 15, Yehova alaile ati ‘akabwesha bunkole bwa bantu’ bakwe. Bakabelelwe nkumbu kabili bakaipakisha umutelelwe no kunonke cuma. Yehova alaile ati: “Uulelima akapalama ku uleseepa.” Elenganyeni co, ifya kuseepa fyali no kufula nga nshi ica kuti ilyo tabalapwa no kuseepa, inshita ya kulima no kubyala na fimbi naifika kale!
19. Cinshi cacitike ku bashalapo aba muli Israele na Yuda?
19 Kuti twatila Yehova alisalulwile pa kukanda ababifi muli Yuda na Israele pantu abalapile na balefwaya ubulungami balibelelwe uluse. Pa kufishiwapo kwa bulayo bwa kubweseshamo ubwalembwa muli Amose icipandwa 9, abashalapo balapila aba muli Israele na Yuda bafumine muli bunkole ku Babele mu 537 B.C.E. Ilyo bafikile mu calo cabo ico batemenwe, babweseshe ukupepa kwa cine. Na kabili, bakuulile cipya cipya amayanda yabo no kulima amabala ya myangashi mu mutelelwe.
Ubupingushi bwa kwa Yehova Bukesa!
20. Bushe ukusambilila ubukombe bwa bupingushi ubwa kwa Amose kufwile ukutulenga ukushininkisha finshi?
20 Ubu bukombe bwa bupingushi bwa kwa Lesa ubo twasambilila ubwabililwe na Amose bulingile ukutulenga ukushininkisha ukuti Yehova akafumyapo ububifi bwabako muno nshiku. Mulandu nshi twingacetekelela ico? Ica kubalilapo, ifyo Lesa acitile ku babifi ba ku kale fitulanga ifyo ali no kucita na muno nshiku. Ica bubili, ubupingushi bwa kukanda ubufumu bwa bucipondoka ubwa Israele bulenga twashininkisha ukuti Lesa akonaula Kristendomu, uwaba sana no mulandu pali bonse ababa muli “Babele Mukalamba,” ukupepa kwa bufi ukwa mwi sonde lyonse.—Ukusokolola 18:2.
21. Mulandu nshi calingila fye ukuti Lesa akalete ubupingushi bwakwe pali Kristendomu?
21 Te kuti tutwishike ukuti cintu calinga kuli Lesa ukuleta ubupingushi bwakwe pali Kristendomu. Imibele yabipa iya bantu baba muli wene pamo ne mipepele yabo iyabipa fyalimoneka fye apabuuta. Cintu calinga fye ukuti ubupingushi bwa kwa Yehova bukese pali Kristendomu, na pa calo ca kwa Satana conse. Na kabili, takuli uwingafisama, pantu amashiwi ya kwa Amose icipandwa 9, icikomo 1, yakabomba ayatila: “Tapakafulumukepo nangu umo, nangu umo takapusuke.” Nangu ababifi bakafisame ukwa musango shani, Yehova akabasanga.
22. Fishinka nshi ifyakuma ubupingushi bwa kwa Lesa ifyo tumfwikisha muli 2 Abena Tesalonika 1:6-8?
22 Ubupingushi bwa kwa Lesa lyonse bwisa ilyo calinga, takwaba uwingafisama, kabili alasalulula pa kukanda. Ici kuti cashininkishiwa ku mashiwi ya mutumwa Paulo ayatila: “Cabe calungama kuli Lesa ukubwesesho bucushi ku balemucusha, na kuli imwe, mwe balecushiwa, ukutaulukila pamo na ifwe, ilyo Shikulu Yesu akasokololwa ukufuma mu muulu pamo na bamalaika ba maka yakwe mu mulilo uulebilima, ukucite cilandushi ku bakaano kwishiba Lesa, na ku bashinakila mbila nsuma ya kwa Shikulwifwe Yesu.” (2 Abena Tesalonika 1:6-8) “Cabe calungama kuli Lesa” ukukanda abawaminwa ukukandwa pa mulandu wa kucusha abasubwa bakwe. Takwaba uwingafisama kuli ubu bupingushi, pantu ababifi tabakapusuke ilyo ‘Yesu akasokololwa pamo na bamalaika ba maka yakwe mu mulilo uulebilima.’ Na kabili, Lesa akasalulula pa kukanda bantu, pantu Yesu akacite cilandushi “ku bakaano kwishiba Lesa, na ku bashinakila mbila nsuma.” Lelo ubupingushi bwa kwa Lesa bukaleta ubusuma ku bamutiina abalecula pali nomba.
Isubilo ku Batambalala
23. Lisubilo nshi ne cisansamushi ifisangwa mwi buuku lya kwa Amose?
23 Mu kusesema kwa kwa Amose mwaba ubukombe bwe subilo kabili ubwa kusansamusha ku ba mitima yalungama. Nga filya casobelwe mwi buuku lya kwa Amose, Yehova taonawile umupwilapo abantu bakwe aba pa kale. Asukile alonganya bankole ba mu Israele na Yuda, ukubabwesha ku calo cabo no kubapaala icine cine ilyo abapeele umutende ne cuma. Cinshi ico citusambilisha muno nshiku? Citulenga ukushininkisha ukuti mu bupingushi bwakwe, Yehova akakanda ababifi nangu bakafisame ukwa musango shani, kabili akamona na balya abalinga ukubelela uluse konse fye uko bengaba pano isonde.
24. Ni mu fintu nshi ababomfi ba kwa Yehova aba muno nshiku baba abapaalwa?
24 Ilyo tulelolela inshita ya kuti ubupingushi bwa kwa Yehova bwise pa babifi, cinshi fwe babomfi bakwe aba cishinka tuipakisha? Mukwai Yehova aletupaala pa kutupeela icuma ca ku mupashi! Twaba mu kupepa ukushabamo ubufi kabili ukushabamo amasambililo ya kufulunganya ayafuma ku kusambilisha kwa bufi ukwa mu Kristendomu. Yehova alitupaala pa kutupeela ne fya kulya fya ku mupashi ifingi nga nshi. Lelo, ibukisheni ukuti aya mapaalo ayengi ayafuma kuli Yehova yalenga tube no mulimo ukalamba uwaba fye pali ifwe bene. Lesa atwenekela ukusoka bambi ulwa bupingushi buleisa. Tufwaya ukubombesha ukufika apo twingapesha ukufwaya ‘abalemenena ku bumi bwa muyayaya.’ (Imilimo 13:48) Na cine, tulefwaya ukwafwa abengi pa kubomba na maka yesu yonse ukuti na bo bese baipakishe amapaalo ya ku mupashi ayo tuipakisha nomba. Kabili, tulefwaya no kuti na bo bakapusuke ubupingushi bwa kwa Lesa ubulepalamina ukwisa pa babifi. Kwena, pa kumwenamo muli aya mapaalo, tufwile ukuba ne mitima iyalungama. Nge fyo tukasambilila mu cipande cikonkelepo, ici na co calikomailwapo mu kusesema kwa kwa Amose.
Kuti Mwayasuka Shani?
• Ukusesema kwa kwa Amose kulanga shani ukuti ubupingushi bwa kwa Yehova lyonse bwisa ilyo calinga?
• Bushininkisho nshi Amose apeela ku kulanga ukuti takwaba uwingafisama ku bupingushi bwa kwa Lesa?
• Ibuuku lya kwa Amose lilanga shani ukuti Lesa alasalulula pa kukanda abantu?
[Amepusho]
[Icikope pe bula 16, 17]
Aba mu bufumu bwa kwa Israele tabafiseme nangu kumo ilyo ubupingushi bwa kwa Lesa bwaishile
[Icikope pe bula 18]
Mu 537 B.C.E., abashalapo ba kwa Israele na Yuda balibwelele ukufuma muli bunkole bwa mu Babele