Ifyakatamikwa Ifya ku Mupashi—Ni kwi Fileya?

“Abakobekelana 30 e basangwa ku mafundisho ya [baKatolika] icungulo bushiku uko babafunda ifya mu cupo ilyo tabalaupana. Pali aba 30 ababako, batatu fye e batila balitetekela.”

E fisosa La Croix, inyunshipepala ya cila bushiku iya baKatolika ba ku France.

IFYAKATAMIKWA mu mipepele tafilekonkwa. Pa nkupo ya magazini ya Newsweek iyafumine pa July 12, 1999, iisabankanishiwa mu fyalo ifingi pali icipusho caleti: “Bushe Lesa Alifwa?” Ku bantu baikala ku masamba ya Bulaya, icasuko ca magazini cali ca kuti cine cine e fyo cimoneka. Ilyo inyunshipepala ya mu France iya Le Monde yalandile pa kubungana kwali mu Rome ukwa ntungulushi she calici lya Katolika mu October 1999, yatile: “Shino nshiku Icalici lilesanga ubwafya ukucila kale pa kweba abantu ubukombe ubo ‘bapatile’. . . Mu Italy baKatolika tabaikatana nga filya cali kale. . . . Mu Germany, ukukansanina pa lwa makiliniki ya kufundilapo abalefwaya ukuponya amafumo kuletalusha papa ku bantu abatemwa ubuntungwa bwaisa ne mitekele ya demokrasi iya bumunshebwa. Imimwene yakamuka iya [bena Netherlands] pa mibele na pa kwipaya abantu ku mumbo abalecula ku malwele ukuti bayetuusha, e co bamo kale kale baletila e cilengele ubuKristu mu calo ukupwa mu kupumikisha.”

Imibele kumbi ili fye cimo cine. Mu 1999 Shikofu Mukalamba uwa ku Canterbury, George Carey, asokele ukuti “kushele fye nkulo imo ukuti [Icalici lya England] lilobe.” Mu cipande caletila “Ukupwa kwa buKristu mu Fyalo fya ku Bulaya,” inyunshipepala ya ku France Le Figaro yatile: “Imibele iyapalako e ilemonwa fye konse. . . . Abantu bele balekongamina ku kutwishika fishinte fya mibele ne fifundisho.”

Ukunashako Ukuya ku Kupepa

Mu Bulaya, abalesangwa ku calici bele balecepelako lubilo lubilo. Mu France baKatolika ukucepako pa mapesenti 10 e basangwa lyonse ku minsa pa Mulungu, ilintu baKatolika  ba mu Paris amapesenti yatatu nelyo yane e basangwako lyonse ku calici. Impendwa yapale yi nelyo fye iinono na pali yi e basangwako mu United Kingdom, ku Germany, ne fyalo pamo nga Denmark, Finland, Iceland, Norway, na Sweden.

Icilesakamika sana intungulushi sha mipepele kubulisha kwa balefwaya ukuba abapatili. Mu kati ka myaka 100, impendwa ya bapatili mu France naibwela pa nshi icibi, ukufuma pali bapatili 14 abalebombela abekashi 10,000 ukwisa pa mupatili umo pa bekashi 10,000 ilelo. Mu Bulaya bonse, abapatili balesangwa nomba bacikalamba fye, kabili uku kubulisha kulemoneka na mu fyalo fye pamo nga Ireland na Belgium. Pa nshita imo ine, impendwa ya bana balembesha ukuya ku mafundisho ya katekisimu ilecepelako, ne ci cilelenga ukutwishika nga icalici lya Katolika nalikwata amaka yene yene aya kuibuukulula.

Ukucetekela mu mipepele kwapwa kale. Mu France bantu fye amapesenti 6 e basumina ukuti “icine kuti casangwa fye mwi calici fye limo,” ukupusana ne fyo cali mu 1981 umwali abasumine amapesenti 15 na mu 1952 umwali abasumine mupepi na hafu wa bekashi bonse mu France. Ukukanayangwa ku mipepele kwile kuleanana. Impendwa ya bantu baletila tabakwata kwa kupepa ilekulilako ukufuma pa mapesenti 26 mu 1980 ukufika ku mapesenti 42 mu 2000.—Les valeurs des Français—Évolutions de 1980 à 2000 (Ifyakatamika abena France—Ifyo Fyaba Ukutula mu 1980 Ukufika mu 2000).

Imibele Isuma Nayaluka Apakalamba

Ubwafya mu mibele isuma bulemoneka. Nge fyo cilandilwepo kale, abengi abaya ku calici balakaana ukupokelela ifipope fya myendele isuma ifye calici bayako. Tabasuminisha kuti bashimapepo balikwata insambu ya kwimika fishinte fya kubatungulula mu myendele yabo. Abantu bamo bene abatasha papa pa nsambu sha bumuntu balakaana ukumukonka ilyo alanda ifilekuma imikalile ya pa lwabo. Ku ca kumwenako, ifyo papa alanda pa kulindika ubufyashi fyalisuulwa ku bengi, na ku baupana bene abapepa mu Katolika.

Iyi mibele ikumine abapepa na bashipepa, abantu ba misango fye yonse mu calo. Ifyo Amalembo ya Mushilo yasenuka apabuuta e fyo balekelela abantu balecita. Imyaka 20 iyapita, abena France amapesenti 45 balesuusha ukulaalana kwa baume beka beka na banakashi beka beka. Ilelo, amapesenti 80 balasuminisha. Nelyo ca kuti abengi batila ukuba ne cishinka mu cupo cisuma, mapesenti fye 36 e basenuka ubucende ngo bushifwile kucitwa.—Abena Roma 1:26, 27; 1 Abena Korinti 6:9, 10; AbaHebere 13:4.

Icimfulumfulu ca Mipepele

Ukuipangila imipepele kuleya kuleseeka ku bekashi ba ku Bulaya na ku North America, uko umuntu onse aleitunga ukukwata insambu sha kuikwatila no kuisalila ifisumino. Ifisumino fimo fyalipokelelwa, ilintu fimbi fyalikaanwa. Bamo baitunga ukuba Abena Kristu ilyo pa nshita imo ine batwalilila ukutetekela icisumino ca kufyalwa cipya cipya mu mubili umbi pa numa ya mfwa, na bambi bapepa ukwingi ukwabula no kushimunuka. (Lukala Milandu 9:5, 10; Esekiele 18:4, 20; Mateo 7:21; Abena Efese 4:5, 6) Icitabo ca Les valeurs des Français calondolwele ukwabula ukupita mu mbali ukuti abasumina abengi ilelo balepasuka ku ntambi shaimikwa ne mipepele ukwabula ukubwela.

Nangu cibe fyo, iyi mibele ikongamine ku mipepele ya maisalile ilimo bwafya. Jean Delumeau, uwaishibisha ilyashi lya kale pa mipepele kabili uwaba mu kabungwe ka Institut de France, atila umuntu teti aipangile umwine imipepele yapusana ku yapangwa kale. “Icitetekelo cishishintilile pa mipepele ine ine teti cibelelele.” Ifyakatamikwa ifine fine ifya ku mupashi ne fisumino fya mipepele fifwile fyaumfwana. Ni kwi kwingasangwa icumfwano cabe fi mu calo mwaba ukwaluka-aluka?

Baibolo yonse, itucinkulako ukuti Lesa e wimika inshila yasuminishiwa iya myendele ne mibele, nelyo ca kuti apeela abantunse ubuntungwa ubwa kuisalila. Amamilioni ya bantu icalo conse balishiba ukuti ili buuku lyacindikwa ukutula kale lilabomba ilelo kabili ‘ni nyali ku makasa yabo, kabili lubuuto ku nshila yabo.’ (Amalumbo 119:105) Cinshi calenga balesose fyo? Ici e calalandwapo mu cipande cikonkelepo.