Ubumi Bwabo

Ifyo Nabombako mu Kusandulula Amasomo ya Bulesa mu Calo Conse

NGA FINTU CASHIMIKWA NA BA ROBERT NISBET

Imfumu ya ku Swaziland King Sobhuza II yasengele munyinane George pamo na ine kwi sano lya iko. Cali ni mu mwaka wa 1936, lelo ncili ndeibukisha bwino bwino ilyashi twalanshenye nankwe. Icalengele ukuti nashanye ne mfumu ili ilyashi lyatantalila ni co naikuminisha ku mulimo ukalamba uwa kusambilisha Baibolo pa myaka iingi. Nomba ilyo ndi ne myaka 95, ndafuluka ifyo nalebomba muli ulya mulimo, uwanengele ukuya ku makontinenti yasano.

ILYASHI lyonse lyatendeke mu 1925 ilyo umuntu we shina lya Dobson uwaleshitisha amasamba atandalile ulupwa lwesu mu Edinburgh, ku Scotland. Nali umupungwe, kabili nalebomba mwi tuuka lya miti umo abaishibishe ifya miti miti balensambilishako. Nelyo nali umupungwe, na lyo line nalisakamikwe pa kwaluka kwa maka ukwacitikile ndupwa ne fya mipepele pa mulandu wa nkondo ya calo iya 1914-18. Inshita imo baDobson batandele, batushilile icitabo caletila The Divine Plan of the Ages. Ifyo calandile pali Kabumba wa mano uwaba ne “pange” line line fyaleumfwika ifisuma nga nshi kabili fyalingene ne mibele ya kwa Lesa nalefwaya ukupepa.

Mu kwangufyanya bamayo na ine twatendeke ukusangwa ku kulongana kwa Basambi ba Baibolo, nge fyo Inte sha kwa Yehova baleitwa lilya. Mu September 1926, bonse babili bamayo na ine twalangile ukuipeela kwesu kuli Yehova pa kwibishiwa mu menshi pe bungano mu Glasgow. Onse uwaleya ku lubatisho apeelwe  nkansu yakwete ne myando kwi samba iya kukaka ku nkolokoso, uwa kufwala pa muulu wa fya kufwala twalefwala pa kuya ku koowa. Pali ilya nshita iyi yalemonwa nge mifwalile yalinga pa ca kucitika cakatama nge ci.

Pali ilya nshita, ukwishiba twaishibilemo imilandu iingi kwalekabila ukuwamyako. Mupepi fye na bonse mu cilonganino balesefya Krisimasi. Aba mpendwa fye e balebombako ubutumikishi bwa mwi bala. Nelyo fye baeluda bamo bamo balesuusha ukwananya impapulo pa nshiku ya Mulungu, pantu baletontonkanya ukuti kutoba ifunde lye Sabata. Nangu cibe fyo, mu 1925 ifipande fya mu Ulupungu lwa kwa Kalinda, fyatendeke ukulanda libili libili pa malembo pamo nga Marko 13:10 ilitila: “Kabili imbila nsuma ili no kushimikilwa intanshi mu nko shonse.”

Bushe uyo mulimo wa calo conse wali no kufishiwapo shani? Umuku wa kubalilapo nabombeleko panono mulimo wa ku ng’anda ne ng’anda, naebele fye mwine ng’anda ukuti naleshitisha amabuuku ayasuma ayalanda pa mipepele no kumutambika icitabo ca The Harp of God, calelondolola ifisambilisho 10 ifya mu Baibolo, no kufipashanya ku nsale 10 isha pe sese. Inshita imbi, batupekanishishe kardi wa kupeelelapo bunte uwakwete ubukombe ubwipi ubwa kuti mwine ng’anda engabelenga. Twalebomfya na malyashi yakopwa aya maminiti yane na hafu ayo twalelisha pa cilimba ca maseleti. Ifilimba fyabalilepo fyali ifyafinako pa kusenda, lelo ifyakonkelepo fyali ifyayanguka nga nshi kabili fimo balefilisha na lintu bafimiike.

Ukufuma mu 1925 no kwingila muli ba1930, twalecitila ubunte mu nshila yawamisha ukulingana ne fyo ifintu fyali ilya nshita. Lyene, mu kutendeka kwa ba1940, Isukulu lya Butumikishi Ilya Bulesa lyalitendeke mu filonganino fyonse. Twasambilishiwe ukuilandila ubukombe bwa Bufumu pa kanwa nkati na bene mayanda abalefwaya ukukutika. Kabili twasambilile ubucindami bwa kutungulula amasambililo ya Baibolo aya mu ng’anda ku balesekelela. Mu nshila imbi, kuti twatila iyi e yali ntendekelo ya mulimo wabako lelo uwa calo conse uwa kusambilisha Baibolo.

Ukukoseleshiwa na Munyina Rutherford

Ukufwaisha nalefwaisha ukwa kwingilishako imibombele mu mulimo wa kusambilisha kwanengele ukulembeshako bupainiya bwa nshita yonse mu 1931. Nali no kutampa pa numa fye ye bungano mu London. Lelo, ilyo twali pa kutuusha kwa kasuba ubushiku bumo, Munyina Joseph Rutherford, uwaleangalila umulimo ilya nshita, alefwaya ukulanda na ine. Akwete amapange ya kutuma painiya ku Afrika. Aipwishe ati: “Bushe kuti waitemenwa ukuya?” Nelyo ca kuti nalisungwike panono, nalisumine no kushipa nati: “Ee, nkaya.”

Muli shilya nshiku ukwananya impapulo sha Baibolo ukufika apo twingapesha bwali e ubuyo bukalamba, ne ci caletulenga kuba pa lwendo lyonse. Nakoseleshiwe ukutwalilila umushimbe, nga filya bakangalila abengi abakwete imilimo ya mpikwe. Icifulo candi ica kushimikilamo catampiile mu Cape Town, pa mpela ya kapinda ka ku kulyo aka Afrika, ukuya na kabanga ka kontinenti, ukusanshako ne fishi fyapaleme ku lulamba lwa Indian Ocean. Pa kufika ku mupaka wali ku masamba nalelalanya umucanga wakaba uwa ciswebebe ciitwa Kalahari Desert ukufika na pa ntulo ya mumana wa Nile pa Lake Victoria. Ine no mubomfi munandi, twali no kwikala imyeshi 6 cila mwaka mu calo cimo nelyo ifyalo fyafulilako ifyabelele ku lubali ulu ulwasalala ulwa Afrika.

Ifibokoshi 200 Ifya Fyuma fya ku Mupashi

Ilyo nafikile mu Cape Town, banangile fibokoshi 200 ifya mpapulo shaleya ku East Afrika. Impapulo shalembelwe mu ndimi sha ku Bulaya shine na mu ndimi sha ku Asia shine, lelo tapaali ishali mu lulimi ululi lonse ulwa mu Afrika. Ilyo naipwishe umulandu impapulo shantangilile, banjebele ati ifi fyali no kuba fya kwa Frank na Gray Smith, bapainiya babili abaile ku Kenya nomba line ku kushimikila. Ku ca bulanda, ilyo fye bafikile mu Kenya, bonse babili balwele ubulwele bwa mpepo, kabili Frank alifwile.

Nelyo ca kuti ili lyashi lyalinangulwishe, talyamfuupwile. Ine no mubomfi munandi, David Norman, twafumine ku Cape Town ne ngalaba ukuya ukwali umulimo twapeelwe uwa  kubalilapo, ku Tanzania ukwalepele bakilomita mupepi na 5,000. Uwaleteyanya ifya myendele mu Mombasa, mu Kenya, e walesakamana impapulo shesu kabili aletuma ifibokoshi fya mpapulo konse uko twalemweba ukutuma. Pa kubalilapo fye, twacitiile ubunte mu fitungu fya makwebo—pa matuuka na mu maofeshi—aya musumba umo umo. Impapulo shimo twaleshila abantu shalekwata ifitabo 9 no tutabo 11, kabili apo shali ishabalabata shaishileishibikwa ati impapulo sha mukola mfula.

Mu kukonkapo twapingwilepo ukutandalila icishi ca Zanzibar, icaba bakilomita 30 ku kabanga ka lulamba. Pa myaka iingi, Zanzibar yali e cifulo cikalamba ica bukwebo bwa kushitisha abasha lelo yaishibikwe sana na ku fimenwa fya cena cisuma ifiitwa amacloves, ayalenunkila mu musumba fye onse. Kwaleba incito pa kulondoka, pantu umusumba wali uwa maikulile. Imisebo yaali iyapotongana kabili yalefulunganya, ne ci caletulenga ukulubanta mu kwanguka. Ihotela twaleikalamo lyali fye bwino, lelo ifibi fyali ifyapopelwa ne nsunga ishikulu kabili ifibumba fyali ifyatikama kabili mwalemoneka kwati ni mu cifungo. Na lyo line, mwafumine fisuma mulya kabili twalitemenwe ukusanga abaArabu, abena India, na bambi baleitemenwa ukupokelela impapulo shesu.

Amashitima, Amaato, ne Myotoka

Muli shilya nshiku imyendele mu East Afrika tayali iya-anguka. Ku ca kumwenako, ilyo twalefuma ku Mombasa ukuya ku ncende sha mpili isha Kenya, ishitima twalimo lyalimikwe ku cinkunka ca makanta. Imintapendwa ya makanta ya-andatile umushili ne nyanji, ica kuti ishitima lyalefilwa ukwenda pa mulandu wa kutelela kwa nyanji. Icalipo fye kusamba inyanji ku ntanshi, ukubomfya amenshi yabilauka aya mwi shitima. E fyo caali pa kuti ulwendo lutwalilile panono panono mpaka na kwi pele pele twalifumine muli cinkukwe wa makanta. Kabili twalitemenwe ilyo ishitima lyatampile ukuninika impili kabili twali-ipakishe umwela watalala uwa mu mpili!

Nangula imisumba yabela ku lulamba lwa bemba yalefikwako ukwabula ubwafya ukubomfya ishitima no bwato, incende sha mu mishi shalefikwako bwino na motoka. Nalitemenwe ilyo mwaice wandi George aishile, pantu nomba twali na maka ya kushita motoka iyafimbwa konse, iyafunguluka ica kuti kuti twabikamo na masanshi, kwaba no kwa kwipikila, ukwa kubika ifipe, na sefa wa pa mawindo uwingalesha mung’wing’wi ukwingila. Twabikile ne fisoselo pa mutenge. Pa kuba ne fi fyonse, twali na maka ya kucitila ubunte ku ng’anda ne ng’anda akasuba no kulaalika abantu ku malyashi twalelanda icungulo pa mishiika. Iseleti twatemenwe ukubomfya lyaleti “Is Hell Hot?” [Bushe ku Helo Kwalikaba?] Twaimine ubulendo bwa bakilomita 3,000, kufuma ku South Afrika ukuya ku Kenya mu ng’anda yesu “iyale-enda,” kabili twalitemenwe pali iyi nshita ukukwatako ututabo twapusanapusana mu ndimi shafulilako isha mu Afrika, uto abakaya batemenwe ukupokako.

Ico twaletemwa pa nyendo shaba nge shi, kutamba inama sha mu mpanga isha mu Afrika.  Kwena, pa kuicingilila ku masanso twaleikala mu motoka nga bwaila, lelo icitetekelo cesu calekoselako ukumona imisango ne misango iya nama Yehova abumba mu mpanga.

Ukukaanya Kwatendeka

Ukucenjela twacenjelele nama sha mu mpanga, takwingalinganishiwa ku kucenjela twalekabila ilyo twalolenkene na balashi ba buteko na bamo aba mipepele abakalipe nga nshi no kutampa ukukaanya na pa lwalala pene umulimo wesu uwa kushimikila pa Bufumu. Ubwafya bukalamba ubo twashingwene na bo bwa kwa mpelwa mano umo ifi uwaleti ni “Mwana Lesa” ne bumba lyakwe lyaishibikwe ati Kitawala, ili shina ku ca bulanda, lipilibula “Watchtower.” Pa nshita imo ilyo tushilafika, uyu muntu aipeye abena Afrika abengi mu menshi, ukubepekesha mu kubabatisha. Mu kuya kwa nshita balimwikete no kumukulika mpake mfwa yakwe. Pa nshita imbi, nalikwete shuko lya kulanda no wamukulike pa kuti mulondolwele ukuti uyu muntu taali ku lubali lwa kuteyanya kwesu ukwa Watch Tower Society.

Twakwete amafya na yambi ayengi na Basungu abo, pa mulandu ukalamba uwa ndalama, abashatemenwe mulimo wesu uwa kusambilisha. Umo uwa bakapitao pa cikuulwa cimo ailishenye ati: “Ngo musungu alefwaya kwikalilila muli ci calo, umwina Afrika tafwile ukwishiba ifyo ubusha bwakwe buletunonsha.” Pa mulandu umo wine, umukalamba wa kampani ka mukoti wa golde antamfishe mu ofeshi mu mwakwe ukwabulo kushingashinga. Lyene bukali bukali alinshindike mpaka fye na mu musebo.

Te kuti tutwishike no kutwishika ukuti icalengele sana ukuti tutamfiwe na kamfulumende ya mu Rhodesia (iyo nomba beta ati Zimbabwe), ba mipepele na bamakwebo abaletukanya. Twaipwishe kamfulumende ukwalula ubu bupingushi kabili twalitungulwike, batusuminishe no kwikala, kulila fye tatuleshimikila ku bena Afrika. Umulandu wapeele umulashi umo wa kuti impapulo shesu “tashalingene ne mitontonkanishe ya bena Afrika.” Lelo mu fyalo fimbi, umulimo wesu uwa kusambilisha abena Afrika wale-enda fye bwino, kabili balesumina ukukutika. Ku calo cimo ukwali fi ni ku Swaziland.

Ukusengelwa ne Mfumu ku Swaziland

Swaziland calo icinono, ici-iteka icaba masikweya kilomita 17,364 ubukulu icaba mu kati ka South Afrika. E uku twakumene ne mfumu King Sobhuza II, yalongoloka icine cine, iyo numbwile pa kutendeka kwa ili lyashi. Alishibishe ukulanda iciNgeleshi, ico aileishibila ku yuniversiti imo iya ku Britain. Afwele fye ifya pa ng’anda kabili atupokelele bwino icine cine.

Ilyashi twalanshenye nankwe lyatontele pali Paradise wa pe sonde uo Lesa afwaya ukupeela abantu balemenena ku bumi. Nelyo ca kuti tatememenwe sana ilyashi twalelandapo, alitwebeelepo ukuti umulandu wapala uyu wa-ampene na untu aletontonkanyapo. Imfumu yaipeeleshe ku kuwamya imikalile ya bapiina na bashasambilila. Tatemenwe imibombele ya bamishonari ba Kristendomu abengi, abalemoneka ukufwaya sana ukuba mwi calici ukucila pa masomo. Nangu cibe fyo, imfumu yaishibe bwino imibombele ya bapainiya wesu abafulilako, kabili yatutashishe pa mulimo wesu uwa  kusambilisha Baibolo, no kucilisha pantu twali abaitemenwa ukusambilisha ukwabula ukupinda amalipilo nelyo ifintu fimbi.

Umulimo wa Kusambilisha Wakalakashiwa

Mu 1943 isukulu lya kukansha bamishonari ilya Watchtower Bible School of Gilead lyalitendeke. Icakomailwepo kwaafwa bonse abalesekelela te kutontomesha fye pa kusha impapulo shilanda pali Baibolo. Mu 1950, George na ine batulaalike ku kusangwa kwi kalasi lyalenga 16 ilya Gileadi. Uku e ko twakumanine pa muku wa kubalilapo fye na Jean Hyde nkashi waipeelesha umwina Australia uwapeelwe umulimo wa bumishonari mu Japan pa numa bonse babili twapwishishe isukulu. Ubushimbe e bwaseekele pali ilya nshita, e co bucibusa bwesu tabwalundulwike ukuya apatali.

Pa numa ya kukanshiwa ku Gileadi, George na ine twapokelele ukwa kubombela kupya ku Mauritius, icishi cabela muli bemba wa Indian Ocean. Twapangile icibusa na bantu, twasambilile ululimi lwabo, no kutungulula amasambililo ya Baibolo aya mu ng’anda na bo. Inshita imbi, umwaice wandi William no mukashi wakwe, Muriel na bo bene balipwishishe isukulu ku Gileadi. Babatumine uko naleshimikila kale—ku Kenya.

Imyaka 8 yapitile fye kwati bufi, kabili lyene pe bungano lya pa kati ka nko mu New York mu 1958, twamonene na Jean Hyde na kabili. Twabukulwile icibusa cesu kabili lyene twalikobekelene. Bantumine kumbi ukwa kubombela bumishonari ukufuma ku Mauritius ukuya ku Japan, kabili kulya e ko twaupanine na Jean mu 1959. Ili e lyo twatendeke ukuipakisha bumishonari mu Hiroshima, umusumba uwakwete fye icilonganino cimo icinono pali ilya nshita. Pali lelo, kwaba ifilonganino 36 muli ulya musumba.

Sayonara Kuli Japan

Mu kupita kwa myaka, ukulwalilila kwatampile ukulenga umulimo wesu uwa bumishonari ukwafya, na mu kuya kwa nshita twapatikishiwe ukufuma mu Japan no kuyaikala ku mwabo Jean, ku calo ca Australia. Ubushiku twafumine mu Hiroshima bwalibipile. Pa citesheni ce shitima, twatile sayonara, nelyo shalenipo, ku fibusa fyesu fyonse ifyatemwikwa.

Ilelo twikala mu Australia, kabili tuletwalilila ukubombela Yehova ukufika apapela amaka yesu, ne Cilonganino ca Armidale icisangwa mu citungu ca New South Wales. Fintu tusekelela ukwakana icuma ca cine ica Bwina Kristu na bantu abengi pa myaka mupepi na 80! Nalimona ukukula kwa kusungusha ukwa kusambilisha kwabako ukwa Baibolo kabili nalimonako ifyacitika ifya ku mupashi. Takwaba umuntu nelyo impuka ya bantu abengaitasha pali ici. Cine cine, kuti nasosa nge fyasosele kemba wa malumbo ati, “ici cafuma kuli Yehova, cene ca kupapa mu menso yesu.”—Amalumbo 118:23.

[Icikope pe bula 28]

Munyinane George na motoka iyali e ng’anda yesu

[Icikope pe bula 28]

Ine pa Lake Victoria

[Icikope pe bula 29]

Abana be sukulu ba ku sekondari abasangilwe ku lyashi lya ku cintubwingi mu Swaziland mu 1938

[Ifikope pe bula 30]

Ine na Jean pa bushiku bwa bwinga bwesu mu 1959 na lelo