IFYALO NA BANTU | UZBEKISTAN
Icalo ca Uzbekistan
ICALO ca Uzbekistan cabela mu ncende iyo beta ati Transoxiana. Iyi impanga yabela pa kati ka mimana. Amashina yambi ayo baitapo iyi impanga ni Tartary e lyo na Turkistan. Pali ino nshita, muli iyi mpanga e mwaba ne calo ca Uzbekistan, “Icalo ca bena Uzbek.” Ukutula mu myaka ya ba 1400, bashimakwebo abalepita mu misebo baleita ati Silk, iyafumine ku China no kuya ku fyalo fya mu Mediterranean, balepita mu calo ca Uzbekistan. Insalu isho bapanga no butonge e sho abena Uzbek bashitisha sana. Balashitisha na makapeti ayasuma ayo bapangila no butonge, amasako ya mpaanga e lyo na silk.
Kwaliba abantu abengi abalenga abena Uzbek bakwate intambi isho bakonka. Imfumu shalumbuka ishakwete amaka kabili ishalecimfya shalipitile mu mpili na mu fiswebebe fya mu Uzbekistan pamo na bashilika bashiko. Imfumu shimo pali ishi ni Alexander, uwaupile Roxane, umukashana uo asangile ku Uzbekistan kwine, Genghis Khan uwa ku Mongolia, na Timur (uo baleita no kuti Tamerlane), uwaleikala muli ilya ine incende kabili uwatekele ifyalo ifingi nga nshi.
Pali ino nshita, ifikuulwa ifyaba muli ici calo filamoneka bwino. Ifingi pali ifi ifikuulwa, ma sukulu.
Umusebo wa Silk. Abantu batendeke ukubomfya uyu umusebo kale sana ninshi na Yesu talaisa pano calo kabili balitwalilile ukuubomfya ukufikila muli ba 1400 ilyo basangile inshila ya pali bemba iya kuya ku India. Uyu umusebo walipitile na mu calo ico beta nomba ati Uzbekistan, kabili aba makwebo baleubomfya sana.
Bemba wa Aral. Apo abantu balipaatula amenshi ya muli Bemba wa Aral pa kuti baleyabomfya ku kutapilila, amenshi ya muli uyu bemba yalitendeka ukukama. Uyu bemba e wali bemba (Lake) mukalamba uwalenga bune mu calo conse. Pali ino nshita, ici calo cilebombela pamo ne fyalo fimbi ifya mu Central Asia pa kuti bapwishe ubu bwafya.
Ifyo ifilembo abena Uzbekistan babomfya fyayaluka. Abantu aba muli ici calo balelanda indimi ishalekanalekana, nomba ilyo abaShilamu basanshile ici calo muli ba 700, batendeke ukulanda iciArabic. Ilyo ici calo caishileba ulubali lwa Soviet Union, batendeke ukubomfya ifilembo fya ciLatin kabili ku kupwa kwa ba 1930, batendeke ukubomfya ifya ciCyrillic. Mu 1993 kwali ifunde ilipya ilyatile balingile ukulabomfya ifilembo fya ciUzbek, ifyafuma ku filembo fya ciLatin.