Ububi Bwaba mu Nyendo sha Kuya Muleimika Bamotoka pa Musebo

KU ULEMBA LOLENI! MU AUSTRALIA

Bushiku bumo mu lusuba lwa mu 1990, ninshi nakukaba icibi, Paul Onions, umwina Britain, uwa myaka 24 uwenda na kacola ka kupaapa, aleimika bamotoka bengamusendako mu musebo witwa Hume Highway, ku kapinda ka ku kulyo aka Sydney, mu Australia. Paul alitemenwe nga nshi ilyo untu ashaishibe aishileimika motoka ukuti amusendeko. Taishibe ukuti ukusumina ukuti amusendeko kwali no kumubika mu kapoosa mweo. *

UKWABULO kwishiba ukuti ali mu busanso, Paul aikele pa cipuna ca ku ntanshi ica muli motoka no kulalanshanya na namutekenya. Mu kashita fye kanono, uyu namutekenya uwamoneke ukuba bwino sana, aishileba uwa cipyu kabili uwa fikansa. Mu kupumikisha apaaswike mu musebo no kwimika motoka, no kutila alefwaya ukubuula amatepu ya nyimbo mwi samba lya cipuna. Tabuulile amatepu iyo, lelo abuulile imfuti, no kusonta Paul imfuti pa cifuba.

Paul asuulile ifyo namutekenya amwebele kabili akakwile umushipi wa pa cipuna no kutoloka ukufuma muli motoka e lyo abutukishe na maka yonse ukukonko musebo ukalamba. Namutekenya alimupepeke pa makasa, na banamutekenya bambi abalepita na bamotoka balemonako. Asukile amusanga, amufona muli sikipa, no kumulangula pa nshi. Paul alimufyumfyuntwike, abutukila ku ntanshi ya motoka aleisa, ukulenga namutekenya uwatiinishiwe, uwali mwanakashi na bana bakwe, ukwiminina. Ilyo Paul apaapeete, uyu mwanakashi alimusuminishe ukwingila muli motoka, bwangu bwangu apindulwile motoka no kuibutusha. Pa numa e lintu uwasanshile Paul aishileishibikwa ukuti kapondo akaipaya abantu 7 abaya baleimika bamotoka, bamo muli aba 7 baleba babili babili.

Cinshi calengele aka kapondo ukucebushiwa ku kwipaya aba bantu? Ilyo kapingula alubulwishe kalya kapondo, asangile ukuti: “Umo na umo uwasanshilwe ali wacaice.  Bali ne myaka ukufuma pali 19 ukufika pali 22. Bonse baleya ukutali ukufuma kuntu bekala, kanshi pali no kupitapo inshita pa kuti batendeke ukubafwaya nga ca kuti icili conse calibaponene.”

Ubuntungwa bwa Kululumba

Pali lelo, abengi balakumanisha ukwenda ukuya ku fyalo fimbi ukucila ifyo cali kale. Ku ca kumwenako, mu myaka fye isano, impendwa ya bena Australia abaletandala ku Asia yalikulileko imiku ibili. Ilongo lya bapungwe na bakalambako balanina indeke ishiya mu kufika ukutali sana. Abayendo abengi basalapo ukuya baleimika ba motoka pa kuti tabapoosele indalama ishingi. Lelo, mu fyalo ifingi, imyendele ya kuya muleimika ba motoka tayaba myendele isuma kabili te ya mutende nga fintu yali kale, kuli bonse bene, abemika bamotoka na basenda abaleimika.

Ukuicetekela no kufwaisha ukuya pa bulendo te kuti fipyane nangu panono pa mano yabomba ayashikatala. Akatabo kalembelwa indupwa shilefwaya abana baluba katila: “Ukufwaisha ukuya pa bulendo ilingi line kulenga abana ukutendekako ilyo bashilaipekanya bwino bwino kabili ukwabula no kumfwikisha na masanso nelyo ifyo bafwile ukucita.”

Aka katabo kalundapo ukuti: “Abenda mwi bumba ukuya ku kutandala, ku makwebo, nelyo abapekanya bwino bwino imyendele, te lingi baluba. Nampo nga ni ku Australia nelyo mu calo fye cimbi, cimoneka kwati abantu abengi abaluba, ni balya basenda fye akacola no kubomfya imyendele iyo bashingonaula indalama ishingi.”

Nampo nga umo ali pa bulendo bwa kubomfya bamotoka ba kwiminika fye mu musebo nelyo alebomfya inshila imbi, ukwenda ukwabula ukupekanya bwino ifyo mwalaenda, nangu line kulamoneka ukuba bwino kuli bamo abashumfwa bwino ukuteyanya bwino imyendele, kuti kwasansalika umuntu ku masanso. Nga ca kuti balupwa ne fibusa tabeshibe ukuli umuntu wabo uwile pa bulendo, tababa na maka ya kumwafwa sana ilyo kwapona fimo. Ku ca kumwenako, kuti caba shani nga ca kuti uyo muntu kuli pele pele atwalwa ku cipatala ninshi nafwe cipupu lelo ku ng’anda takuli nangu umo uwishibe uko ali?

Twalilileni Ukulanshanya

Mu citabo ca mutwe wa kuti Highway to Nowhere, kalemba wa lyashi umwina Britain uwe shina lya Richard Shears alembele pa lwa bayendo 7 abalubile ilyo bali pa lwendo lwa kubomfya bamotoka ba kwimika fye mu musebo “abalekele ukulanshanya ne ndupwa shabo ne fibusa mu kupumikisha fye.” Kwena, pa kubalilapo fye indupwa te kuti shishininkishe nga ca kuti abantu babo nabaluba nelyo balekele fye ukulanshanya na bo. Ici kuti cabalenga ukushimunuka ukwishibisha abalashi nga tabomfwilepo icili conse ukufuma ku bayendo.

Umo uwa bayendo baya baleimika bamotoka ilingi line aleleka ukulanshanya na bafyashi bakwe pali foni nga ca kuti utumakobili twa kupoosa muli telefoni twapwa. Ilyo batontonkenye pa camucitikile, abafyashi ba uyu mukashana bacincishe indupwa ukupeela abana babo amakardi ya kutuminapo foni nelyo ukubalanga inshila shimbi isha kutuminamo foni ku ng’anda. Ilintu ici nga tacapuswishe ubumi bwa uyu mukashana, ukulanshanya lyonse ilingi line kuti kwayafwa umuyendo ukusengauka, amafya yamo yamo nelyo nga te kuti ayasengauke amona umo engasengulwila.

Balya bayendo 7 abaipaiwe napamo balibelengele ifitabo ifilanda pa lwa calo ca Australia ukuti ni cimo ica mutende nga nshi pa fyalo fyonse ku bayendo baya baleimika bamotoka. Nangu ni fyo, inyendo sha kuya muleimika ba motoka te shisuma te mulandu no kufula nelyo ukucitile co mu calo “ca mutende nga nshi.” Caliba bwino ukwishiba ifishinka—ukusengauka amasanso lyene ukubwelela ku ng’anda abatuntulu kabili aba nsansa.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 25]

Abafyashi kuti bacefyako amasakamika pa kupeela abana babo amakardi ya kutuminapo foni nelyo ukubalanga inshila shimbi isha kutuminamo foni ku ng’anda