Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Bushe Ukufyala Abana E Bwaume?

Harold atila: “Nalishibako [abalumendo] bamo abatila, ‘nalikwata umwana mwanakashi uwikala kuno no mwana mwaume uwikala kulya,’ kabili imilandile yabo, yumfwika kwati tabayangwako.”

CILA mwaka abakashana mupepi na milioni umo mu United States balemita. Abengi baba fye bana ba kupula. Umo pa bakashana bane abakwata abana, alakwata umwana na umbi mu myaka ibili. Magazini ya Atlantic Monthly itila: “Nga ca kuti uyu musango watwalilila, ukucepako pali hafu wa mpendwa ya bana balefyalwa ndakai e bakulakushiwa na bafyashi bonse babili. Abengi mu Amerika bakulasungwa fye na banyinabo.”

Nangu cingati abakashana balepula amafumo bafulile sana mu United States ukucila ifyalo fimbi ifyatumpuluka, ukufyala abana ba mu cani kwena kukumene fye icalo conse. Mu fyalo fimo ifya ku Bulaya, pamo nga England na France, ubu bwafya bulingene fye na United States. Mu fyalo fya mu Afrika fimo na South America, impendwa ya bakashana balefyala abana naingilishiwako mupepi ne miku ibili ukucila pali United States. Cinshi cileluminisha ici cikuko?

Icilengele Icikuko Ukutwalilila

Icikuko na kucilisha cilelangilila ukuti twikele mu “nshita ishayafya” umo imibele ibipile nga nshi. (2 Timote 3:1-5) Mu myaka ya ndakai ifyupo ifingi fyalipwa. Ukubembuka na baume banabo na bucilende bumbi nafyanana. Abacaice balolenkene ne mfundo shabipa ishisabankanishiwa mu nyimbo sha kubembula ne sha pa vidio, ilyashi lya bucisenene muli bamagazini ne fya kusabankanishishamo amakwebo, ukutambisha amaprogramu pa TV na mafilimu umo abantu balaalana no uli onse. Apo kuli inshila ishingi isha kuponeshamo amafumo no kulesho ukwimita, abacaice balemona ukuti mu kulaalana tamwaba ifya kufumamo fyabipa. Umwaume umo uwafyala umwana wa mu cani atila: “Mfwaya fye ukulaalana ukwabula ukushingamwa.” Umbi na o atila: “Ukulaalana kwaba fye musamwe epela.”

Ukutontonkanya kwa musango yu napamo kwaseeka sana ku bacaice abapiina. Ilyo kasapika Elijah Anderson aipwishe abacaice abengi mu kati ka musumba asangile ukuti: “Ku balumendo abengi, ukulaalana no mwanakashi cintu ca kuyumfwilapo sana mu mushi; kabili bamona ukulaalana na banakashi abengi ukuti e bwaume.” Cine cine, umwaume umo  uwafyala umwana wa mu cani aebele bakalemba wa Loleni! ukuti ukulaalana na banakashi abengi caba kwati nukwata “ifikombe ifingi ifyo wingatantika pa shelufu.” Cinshi cilenga ukutontonkanya muli uyu musango wabamo ukutalama? Anderson alondolola ukuti umusepela wa mu musumba ilingi line ucindamika “ababiye. E bemika ifipimo fya mibele alingile ukukonka, kabili kuli ena cintu cacindama ukukonka ifyo fipimo.”

E ico Anderson atila ku balumendo abengi ukulaalana na bakashana abengi waba e mucenjelo babomfya, “ico bafwaisha fye kutumpika umuntu umbi, na kucilisha umukashana.” Alundapo ukuti “uyu mucenjelo wa balumendo usanshamo imifwalile, imisakwile, imimonekele, ukulamuka kwa kucinda, no kulanshanya.” Abalumendo abengi balilamuka nga nshi ica kuti balatunguluka no yu “mucenjelo.” Lelo Anderson atila: “Lintu umukashana akwata ifumo, umulumendo alamutaluka.”—Young Unwed Fathers—Changing Roles and Emerging Policies. Ifi fikomo fyalembwa na Robert Lerman na Theodora Ooms.

Imimwene ya kwa Lesa

Bushe cine cine ukufyala umwana e bwaume? Bushe ukulaalana bwangalo fye? Ukutali fye ne mimwene ya kwa Kalenga wesu, Yehova Lesa. Mu Cebo cakwe, Baibolo, Lesa alilondolola bwino ukuti ukulaalana kwalikwata imifwaile yakulisha. Pa numa ya kulanda pa mibumbilwe ya mwaume wa kubalilapo no mwanakashi, Baibolo itila: “Lesa alibapaalile, Lesa atile kuli bene, Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde.” (Ukutendeka 1:27, 28) Lesa tafwaile ukuti abana baleikala ukwabula bashibo. Abulile umwaume no mwanakashi no kubalundanya capamo mu cupo. Ici cikakilo tacali na kupwa. (Ukutendeka 2:24) E ico imifwaile yakwe yali ya kuti umwana onse alesungwa kuli bonse babili nyina na wishi.

Nangu cibe fyo, bwangu bwangu, abaume bayambile ukuupa abanakashi abengi. (Ukutendeka 4:19) Ukutendeka 6:2 kutweba ukuti nangu fye ni bamalaika ‘bamwene abana banakashi ba bantu ifyo baweme.’ Pa numa ya kufwala imibili ya buntunse, bamalaika ‘baibuulile abakashi,’ kabili mu bufunushi babuulile ‘onse uo basalilepo.’ Ilyeshi lya kwa Noa lyalengele ifi ifibanda ukufulumuka no kusanguke mipashi na kabili. Lelo, Baibolo ilangilila ukuti aba bamalaika balipooswa pano pene pe sonde. (Ukusokolola 12:9-12) Satana ne fibanda fyakwe kanshi ilelo balebombesha ukulufya abantu. (Abena Efese 2:2) Abalumendo mu kukanaishiba banakila kuli uko kusonga kwabipa ilyo balefyala abana abo bashifwaya nelyo ukutemwa.

E ico, kanshi kwaliba umulandu usuma Amalembo yasosela ukuti: “Uku e kufwaya kwa kwa Lesa, ukushishiwa kwenu, ukuti mutalukeko ku bulalelale: ukuti onse uwa muli imwe eshibe ukukwato mukashi wakwe wine mu mushilo kabili mu mucinshi; te mu mufimbila wa lunkumbwa, nga Bena fyalo abashaishiba Lesa: umuntu te kupulamo no kupusula munyina muli ici cintu; pa kuti Shikulu e ulandula ifi fintu fyonse.”—1 Abena Tesalonika 4:3-6.

“Mutalukeko ku bulalelale”? Abalumendo abengi pambi kuti bapumya aya mashiwi. Na kuba bacili abaice, kabili no lunkumbwa lwabo lucili ulwakosa! Lelo ishibeni ukuti ubulalelale bubimbamo ‘ukupulamo no kupusula’ bambi. Bushe te kupulamo mu kulufyanya ku mukashana lintu ashala alesunga umwana eka ukwabula umulume uwa kumwafwako? Kabili ni shani nga wamwambukisha amalwele yapishiwa mu kulaalana, pamo nga ifilonda fya ku fya mfwalo, akaswende, akasele, nelyo AIDS? Ca cine, limo limo te kuti ambule aya malwele. Nangu line, ukulaalana kwa bashaupana kupusula umukashana insambu shakwe isha kusungilila ishina lisuma ukufikila aingila mu cupo ukwabula ukupoosa icisungu. Ukutaluka ku bulalelale, kanshi, kwalibamo amano kabili kulangilila ukuti umuntu alikosoka. Cine cine, ukuilama no mupampamina filafwaikwa ukufikila ‘wakwato mukashi obe’ no kutalukako ku bulalelale. Lelo nga fintu Esaya 48:17, 18 atweba, ukupitila mu mafunde yakwe, Lesa ‘atusambilisho kuti tucenjele.’

 “Mube Abaume”

Ni nshila nshi, lyene, umulumendo engashininkishishamo ukuti mwaume wine wine? Ukwabula ukutwishika te kupitila mu kufyala abana ba mu cani. Baibolo ikonkomesha ukuti: “Loleni, iminineni ndi mu kutetekela, mube abaume, koseni. Fyonse ifyo mucita, ficitilwe mu kutemwa.”—1 Abena Korinti 16:13, 14.

Ishibeni ukuti ‘ukuba abaume’ kubimbamo ukuba abalola, abaiminina ndi mu citetekelo, abakosa, kabili ababa no kutemwa. Ca cine, ifi fishinte filabomba na maka kuli bonse bene abaume na banakashi. Lelo nga walundulula iyi mibele ya ku mupashi, abantu bakakupeelo mucinshi kabili bakulakukumbwa ukuti uli mwaume wa cishinka! Sambilileniko ku muntu wakulisha uwabalile abako uwa mweo—Yesu Kristu. Taleni tontonkanyeni pa kushipa kwakwe, lintu alecushiwa ukubikapo fye no kwipaiwa. Lelo ni shani fintu Yesu alemona abanakashi?

Ca cine Yesu alikwete ishuko lya kuba pamo na banakashi. Alikwete abakonshi banakashi abengi, bamo pali aba ‘balepyungila [ena na batumwa bakwe] ku fyo bakwete.’ (Luka 8:3) Na kucilisha aletandalila sana bankashi ya kwa Lasaro babili. Na kuba, Baibolo itila “Yesu atemenwe Marita ne nkashi mbiye.” (Yohane 11:5) Bushe Yesu abomfeshe ukulamuka, iciyembo, atemwa icata cakwe cisuma, fintu akwete ukwabula no kutwishika apo ali muntu wapwililika, ku kubembula abanakashi ukulaala na bo? Baibolo mu kupusanako itila Yesu “tacitile ulubembu.” (1 Petro 2:22) Tacitile cabipa nangu fye lintu umwanakashi uwaishibikwe sana ukuba umubembu, napamo cilende, ‘alilile, no kutendeka ukubomfya amakasa yakwe ku filamba, no kuyafuutila ku mushishi wa ku mutwe wakwe.’ (Luka 7:37, 38) Yesu tatontonkenye fye na pa lwa kumwenamo muli uyu mwanakashi uwali kale kale ni cilende! Alangilile amaka ya kuilama ku bubi, e kuti imibele ya mwaume wine wine. Talemona abanakashi ukuti babelako ukulaalana fye na bo, lelo ukuti balingile ukutemwikwa no kupeelwa umucinshi.

Nga uli mulumendo Umwina Kristu, kabili uukonka ica kumwenako ca kwa Kristu, mu cifulo ca kukonkelela abanobe, ukataluka ku ‘kupulamo no kupusula’ umuntu umbi. Kabili ukacingililwa ku bulanda bwaba mu kufyala abana ba mu cani. Ca cine, bambi kuti bakupumya pa mulandu wa kutaluka ku bulalelale. Lelo kuli pele pele, ukusenamina kwa kwa Lesa kukakunonsha ukucila pa kutemwa kuntu abanobe bengakutemwa ukwa pa kashita fye akanono.—Amapinda 27:11.

Ni shani nga ca kuti uwacaice alikwete imibele ya bucisenene kale nomba alileka iyo mibele no kulapila umupwilapo? Nga e fintu cili, ukupala Imfumu Davidi iyalapile, pa numa ya kucita bucisenene, kuti aenekela ukuti Lesa akamwelela. (2 Samwele 11:2-5; 12:13; Amalumbo 51:1, 2) Lelo nga ca kuti umulumendo apeela umukashana ifumo, alingile ukupingulapo ifya kucita, kabili uku kupingulapo takwayanguka. Bushe alingile ukumuupa? Bushe nakakililwako ku kusunga umwana wakwe? Icipande ca ku ntanshi cikasuka ifi fipusho.

[Ifikope pe bula 30]

Abacaice abengi mu kukanaishiba bamona ukuti mu kulaalana tamwaba ifya kufumamo fyabipa