1-3. (a) Cinshi Estere aletiinina ukuyamona umulume wakwe (b) Mepusho nshi twalasambililapo pali Estere?

ESTERE alishipile pa kuti engile mu lubansa lwe sano lya mu Shushani. Ili isano baliliyemfeshe nga nshi, ku cibumba bakuulilileko imboo ne nkalamo isho bapentele amalangi yalekanalekana, kabili balengeleko na bantu abalepoosa imifwi. Ku nceshi kwali ne fimpashanya ifyalemoneka bwino sana. Ili sano lyali apasansama mupepi ne mpili sha Zagros, apaleba imfula yabuuta, kabili lyali mupepi no mumana wa Choaspes. Tacayangwike ukuya kuli ili isano, pantu ukumona fye ifyo lyapangilwe ne fyaliko, bonse abaleyako baleishiba ukuti umwine we sano uwaleilumba ukuti “imfumu nkalamba,” alikwete sana amaka. Uyu wine e o Estere aleya mu kumona, na kuba e wali umulume wakwe.

² Uyu umulume wa kwa Estere, Ahasuerusi alipusene sana ku fyo abaume abaYuda balingile ukuba! * Talepashanya abantu pamo nga Abrahamu, uwali uwaicefya no kumfwila ifyo Lesa amwebele ukuti omfwe ku mukashi wakwe, Sara. (Ukute. 21:12) Imfumu Ahasuerusi tayaishibepo nangu cimo pali Yehova, Lesa uo Estere alepepa na pa Mafunde yakwe, kabili nga yalishibepo fimo ninshi finono sana. Iyi mfumu yaishibe fye amafunde ya bena Persia, ukubikako ne funde ilyakenye ifyo Estere alefwaya ukucita. Lifunde nshi ili line? Ifunde lyatile umuntu onse uwaya kwi sano ukwabula ukumwita ku mfumu, afwile ukwipaiwa. Estere tabamwitile, lelo aliile mu kumona imfumu. Ilyo alepalamina mu lubansa lwe sano umo imfumu ingamumona apo ikele, afwile aletontonkanya ukuti aleitwala fye ku mfwa.—Belengeni  Estere 4:11; 5:1.

³ Mulandu nshi Estere aibikiile mu kapoosa mweo? Kabili finshi twingasambilila kuli uyu mwanakashi wa citetekelo? Intanshi, natumone ifyo cali pa kuti Estere abe namfumu mu Persia.

4. Bushe inkulilo ya kwa Estere yali shani kabili cali shani pa kuti atendeke ukwikala na Mordekai?

⁴ Estere ali mwana wa nshiwa. Baibolo tayalandapo sana pa bafyashi bakwe abamwinike ishina lya kuti Hadasa, ishiwi lya ciHebere ilipilibula ukuti “umuhadasi,” iluba ilisuma ilibalula amaluba yabuuta. Ilyo abafyashi ba kwa Estere bafwile, Mordekai, lupwa wakwe umo uwali ne cikuuku alimusendele. Bawishi ba kwa Mordekai na bawishi ba kwa Estere bali ni bamunyina, kabili Mordekai ali mukalamba sana pali Estere. Mordekai alesunga Estere ngo mwana fye uwa kuifyalila.—Este. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Bushe Mordekai akushishe shani Estere? (b) Bushe imikalile ya kwa Estere na Mordekai yali shani mu Shushani?

⁵ Mordekai na Estere bali baYuda abasha kabili baleikala mu musumba ukalamba uwa mu buteko bwa Persia. Abantu ba muli uyu musumba balibapatile pa mulandu wa mipepele yabo e lyo na Mafunde balekonka. Ukwabula no kutwishika, bucibusa pali Estere na Mordekai bwalekoselako pa mulandu wa kutila alemusambilisha pali Yehova, Lesa uwa nkumbu uwapuswishe abantu bakwe pa miku iingi, kabili uwali no kubapususha na kabili. (Lebi 26:44, 45) Estere na Mordekai balitemwanene nga nshi kabili baleumfwana sana.

⁶ Mordekai afwile alikwete icifulo icikalamba mwi sano lya mu Shushani, lyonse aleikala pa mpongolo pamo na babomfi bambi aba mfumu. (Este. 2:19, 21; 3:3) Baibolo tayatweba ifyo Estere alecita ilyo alekula, lelo kuti twatila alesunga bwino Mordekai no kusakamana ing’anda iinono iyo baleikalamo iyabelele mu musumba umwaleikala abapiina, bushilya bwa mumana. Estere afwile alitemenwe ukuya ku maliketi mu Shushani uko bashimakwebo baleshitisha ifibeekobeeko ifyo balepangila na golde, silfere, e lyo ne fintu fimbi. Estere taletontonkanyapo no kuti kasuba kamo akakwata ifyuma fya musango yu; taishibe ifyo ifintu fyali no kuba ku ntanshi.

7. Mulandu nshi Bashti bamufumiishe pali bunamfumu, kabili cinshi cacitike pa numa?

⁷ Bushiku bumo, mu Shushani mwali ilyashi lya kuti, mu ng’anda ya mfumu mwali  ubwafya. Ilyo kwali umutebeto uukalamba uo Ahasuerusi apekanishishe ababomfi bakwe ukwali ifya kulya ifisuma no mwangashi, imfumu yaitile namfumu Bashti uwali uwayemba. Pali iyi nshita namfumu Bashti na o ali no mutebeto na banakashi banankwe. Lelo, Bashti alikeene ukuya ilyo imfumu yamwitile. Ifyo Bashti acitile fyaliseebenye imfumu kabili yalifulilwe nga nshi, e co yaipwishe impanda mano sha iko pa fyo ingacita kuli Bashti. Cinshi cacitike? Imfumu yalimufumishe pali bunamfumu, kabili ababomfi ba mfumu batendeke ukufwaya abakashana banacisungu abayemba mu fitungu fyonse; pali aba e po imfumu yali no kusala namfumu uwali no kupyana pali Bashti.—Este. 1:1–2:4.

8. (a) Mulandu nshi Mordekai asakamanine pa kumona ifyo Estere alekula? (b) Bushe kuti twabomfya shani ifyo Baibolo ilanda pa kuyemba? (Moneni na Amapinda 31:30.)

⁸ Nalimo kuti twaelenganya ifyo Mordekai aleumfwa bwino nga alolesha ifyo Estere akulile bwino ne fyo ayembele. Nga amulolesha, afwile aleumfwa icilumba lelo pa nshita imo ine alesakamikwa. Baibolo itila: “Umukashana aali uwayemba kabili umusuma mu kumoneka.” (Este. 2:7) Ukulingana na Baibolo, ukuyemba kwaliwama, lelo umuntu uwayemba alingile ukuicefya no kuba na mano. Nga te ifyo, ukuyemba kwakwe kuti kwamulenga ukuba na matutumuko, icilumba e lyo ne mibele imbi iyabipa. (Belengeni Amapinda 11:22.) Bushe tamulesumina ukuti ica musango yu cilacitika? Bushe ukuyemba kwa kwa Estere kwali no kumulenga ukuba uwaicefya nelyo ukuba na matutumuko? Ifyali no kucitika ku ntanshi e fyali no kulanga.

9. (a) Cinshi ababomfi ba mfumu bacitile ilyo basangile Estere, kabili mulandu nshi cakoseele ukuti Estere na Mordekai bapaatukane? (b) Mulandu nshi Mordekai asuminishishe Estere ukuupwa ku muntu uushalepepa Yehova? (Moneni na kabokoshi.)

⁹ Ababomfi ba mfumu balisangile Estere. Bamubikile pa bakashana na bambi abo basangile, balimusendele pa ng’anda ya kwa Mordekai no kumutwala kwi sano ilyali kwi shilya lya mumana. (Este. 2:8) Cifwile calikosele sana pa kuti Estere na Mordekai balekane, pantu bali kwati ni wishi no mwana. Mordekai talefwaya Estere ukuupwa ku muntu uushalepepa Yehova, nelyo fye ni ku mfumu, lelo takwete amaka ya kucitapo icili conse. * Ilyo Estere bashilamusenda, afwile alikutikishe ilyo Mordekai alemupanda amano! Ilyo balemutwala kwi sano ku Shushani, fingi afwile aletontonkanyapo. Bushe ifintu fyali no kuba shani?

10, 11. (a) Bushe Estere aleumfwa shani pa fyo asangile uko aile mu kwikala? (b) Bushe Mordekai alangile shani ukuti alisakamikwe pa fyo Estere aleikala?

¹⁰ Ifyo Estere asangile uko bamutwele fyalipusene sana ne fyo  aleikala. Ali pa “bakashana abengi” abo bafumishe mu fyalo fyalekanalekana ifyaletekwa na bena Persia. Intambi shabo, ifitundu balelanda, ne mibele fifwile fyalipusene sana. Uwaleangalila aba bakashana bonse ni Hegee, kabili bali no kulabasuba amafuta ayasuma nga nshi kabili aya cena cisuma aya kubayemfya, pa mwaka uutuntulu. (Este. 2:8, 12) Imikalile ya musango yu nalimo yalilengele abakashana bamo ukupoosa fye amano ku kuiyemfya, ku kucimfyanya, e lyo no kubalenga ukuba ne cilumba. Bushe cali shani kuli Estere?

¹¹ Takwali umuntu nangu umo uwalesakamikwa sana pali Estere nga Mordekai. Baibolo itila, cila bushiku, Mordekai alepitila mupepi ne ng’anda ya banakashi pa kuti eshibe ifyo Estere ali. (Este. 2:11) Mordekai afwile aleumfwa icilumba ilyo balemwebako fimo pa fyo Estere aali, nalimo abalemweba babomfi abalebombela mu ng’anda ya banakashi. Mulandu nshi?

12, 13. (a) Bushe abantu baishibe ukuti Estere ali muntu wa musango nshi? (b) Mulandu nshi Mordekai atemenwe ukwishiba ukuti Estere tasokolwele ukuti ali muYuda?

 ¹² Hegee aishiletemwa sana Estere ica kuti aishileba ne cikuuku kuli ena no kumupeela abakashana 7 aba kumubombela kabili amupeele ne ncende iyawamisha mu ng’anda ya banakashi. Baibolo ilanda no kuti: “Awe abantu bonse abalemona Estere balemutemwa.” (Este. 2:9, 15) Bushe kuyemba fye kwa kwa Estere e kwalengele abantu bonse bamutemwe? Iyo, kwali na fimbi ifyalengele.

¹³ Ku ca kumwenako, tubelenga ukuti: “Estere talandilepo nangu cimo pa bantu bakwe nelyo pali balupwa bakwe, pantu Mordekai amukonkomeshe ukukanalanda.” (Este. 2:10) Mordekai akonkomeshe Estere ukukanalanda ukuti ali muYuda; ukwabula no kutwishika alishibe ukuti aba mu bufumu bwa Persia balipatile abaYuda. Ala  alitemenwe nga nshi ukwishiba ukuti nangu ca kutila Estere ali kumbi, alitwalilile ukuba uwa mano ne cumfwila!

14. Bushe abacaice muno shiku kuti bapashanya shani Estere?

¹⁴ Na muno nshiku mwine, abacaice kuti balenga umutima wa bafyashi babo nelyo ababasunga ukusekelela. Na lintu bashili na bafyashi babo, lelo bali na bantu abawelewele, aba misango yabipa, nelyo abankalwe, kuti bakaana ukucitako ifyo balecita no kutwalilila ukukonka amafunde ya kwa Lesa ayo baishiba ukuti yalilungama. Nga balecita ifi, ninshi balelenga umutima wa kwa Shifwe wa ku muulu ukusekelela, nga filya fine Estere acitile.—Belengeni Amapinda 27:11.

15, 16. (a) Cinshi calengele ukuti imfumu itemwe Estere? (b) Mulandu nshi nalimo ifintu fyalemonekela ukwafya kuli Estere ilyo fye aali namfumu?

¹⁵ Ilyo inshita yafikile iya kuti Estere aye ku mfumu, balimupeele insambu sha kuisalila ifya kufwala ne fintu fimbi fya kuiyemfeshako, nalimo ifyali no kulenga ukuti ayembe sana. Lelo Estere talombele nangu cimo ukucila pa fyo bamupeele kuli Hegee. (Este. 2:15) Afwile alishibe ukuti ukuyemba fye kweka takwali no kulenga imfumu ukumutemwa; lelo ukuicefya e kwacindeme nga nshi pantu abengi kwi sano te fyo baali. Bushe ifyo aletontonkanya fyali fye bwino?

¹⁶ Baibolo ilanda ukuti: “Kabili imfumu yatemenwe Estere ukucila abanakashi bambi, ica kuti e o yalatembatemba no kuba ne cikuuku kuli ena ukucila banacisungu bambi. Na yo yamufwikile ica kufimba ku mutwe ica bufumu no kumucita namfumu ukupyana pali Bashti.” (Este. 2:17) Cifwile calikosele sana kuli uyu mukashana umuYuda uwaicefya ukwaluka mu mikalile yakwe, pantu nomba ali e namfumu, umukashi wa mfumu yakwatishe amaka pali ilya nshita! Bushe nomba ali ne cilumba pantu e wali namfumu? Awe iyo!

17. (a) Ni muli finshi Estere atwalilile ukuba ne cumfwila kuli wishi uwalemusunga? (b) Mulandu nshi ica kumwenako ca kwa Estere cacindamina muno nshiku?

¹⁷ Estere atwalilile fye ukuba ne cumfwila kuli Mordekai. Taebeleko nangu umo ukuti ali mu Yuda. Na kabili ilyo Mordekai asokolwele kuli Estere amapange ya balefwaya ukwipaya Ahasuerusi, Estere alifishishe aya mashiwi ya kusoka ku mfumu ayafumine kuli Mordekai, kabili abalefwaya ukwipaya imfumu balibakandile. (Este. 2:20-23) Alitwalilile ukuba ne citetekelo kuli Lesa wakwe pa kuba uwaicefya kabili uwa cumfwila. Ifyo cingawama ukupashanya Estere! Pantu abantu abengi muno nshiku tabamona ukuti ukuba ne cumfwila kusuma; bucintomfwa na bucipondoka e fyaseeka. Lelo abantu abakwata icitetekelo cine cine baliba ne cumfwila, nga filya fine Estere aali.

18. (a) Mulandu nshi nalimo uo Mordekai akanine ukukontamina Hamani? (Moneni na futunoti.) (b) Bushe abaume na banakashi ba cishinka aba muno nshiku, bapashanya shani Mordekai?

¹⁸ Imfumu Ahasuerusi yasumbwile Hamani pa cifulo ca pa muulu mwi sano lyakwe. Yamusontele ukuba cilolo mukalamba, e waishileba impanda mano ya iko umukalamba pali bonse, kabili bamupeele icifulo ca bubili mu bufumu bwa bena Persia. Imfumu yabikileko ne funde lya kuti onse afwile ukulakontamina uyu cilolo. (Este. 3:1-4) Ili ifunde lyalikoseele sana Mordekai. Alishibe ukuti alingile ukulaumfwila imfumu lelo talingile ukupula mu mafunde ya kwa Lesa. Uyu Hamani ali mwina Agagi. Kanshi afumine mu lupwa lwa kwa Agagi, imfumu ya bena Amaleke uo kasesema wa kwa Lesa Samwele aipeye. (1 Sam. 15:33) Abena Amaleke bali bantu ababipa nga nshi kabili ici calengele babe abalwani ba kwa Yehova na ba bena Israele. Kanshi Lesa tatemenwe uluko lonse ulwa bena Amaleke. * (Amala. 25:19) Bushe cali no kuba fye bwino ku muYuda wa cishinka ukukontamina umwina Amaleke? Mordekai alikeene ukumukontamina. Ukufika fye na muno nshiku, ababomfi ba cishinka aba kwa Yehova balaibika mu kapoosa mweo pa kuti bomfwile ili funde lya kuti: “Tufwile ukunakila Lesa ukucila ukunakila abantu.”—Imil. 5:29.

19. Cinshi Hamani alefwaya ukucita, kabili acitile shani pa kunashanasha imfumu?

¹⁹ Hamani alifulilwe nga nshi. Lelo talefwaya fye ukwipaya Mordekai eka, alefwaya ukulofya na bantu ba kwa Mordekai bonse! Hamani ailesosa ifyabipa pa baYuda ku mfumu. Lelo tabalumbwile, alandile fye ukuti kuli ibumba lya bantu “ilyasalanganina mu bantu na bantu,” ukupilibula ukuti aba bantu tabacindeme. Ne cabipishe ca kuti atile tabaleumfwila amafunde ya mfumu; kanshi bali ni bacipondoka. Aebele imfumu ukuti ali no kulipila indalama shonse ishalekabilwa pa kwipaya abaYuda bonse abali mu Persia kabili ishi ndalama ali no kushibika mu cipao ca mfumu. * Ahasuerusi apeele Hamani inindamunwe yakwe iya kufwatikilako pa kuti akafwatike pe funde lyonse ilyo alefwaya ukupanga.—Este. 3:5-10.

20, 21. (a) Bushe ubukombe Hamani aile alebila, bwalengele abaYuda abali mu ncende sha Persia, ukubikako na Mordekai wine ukumfwa shani? (b) Cinshi Mordekai apaapeete Estere ukucita?

²⁰ Tapapitile na nshita, inkombe shaninine bakabalwe no kuya  shilebutukisha mu ncende shonse isha Persia, ukutwala icipope ca kuti abaYuda bonse bepaiwe. Elenganyeni ifyo abaYuda abali mu Yerusalemu, abafumine mu busha mu Babiloni, baumfwile ilyo iyi mbila yafikile mu Yerusalemu pa nshita bale-esha ukukuula cipya cipya umusumba uushakwete ilinga lya kubacingilila. Ilyo Mordekai aumfwile ili lyashi ilibi, afwile aletontonkanya pali aba bantu bali mu Yerusalemu na pali balupwa bakwe ne fibusa abali mu Shushani. Mordekai alyumfwile sana ububi ica kuti alepwile ifya kufwala fyakwe, afwele insamu, aikubile imito mu mutwe, kabili aile mu kati ka musumba no kulila umusowa uukalamba. Hamani ena taleumfwa no luse pa fyo acitile ifyalengele abaYuda ne fibusa fyabo abali mu Shushani ukuba no bulanda, lelo aikele ne mfumu no kutendeka ukunwa.—Belengeni Estere 3:12–4:1.

²¹ Mordekai alishibe ukuti alingile ukucitapo cimo. Nomba cinshi ali no kucita? Ilyo Estere aumfwile pa fyo Mordekai ali no bulanda, amutumine ifya kufwala, lelo Mordekai alikeene kabili atwalilile fye ukuba no bulanda. Nalimo kale aletontonkanyapo pa mulandu Lesa wakwe, Yehova, asuminishishe ukuti basende Estere uo atemenwe no kumulenga ukuba namfumu wa kwa kateka uushalepepa Yehova. Nomba umulandu Lesa asuminishishe ica musango yu ukucitika nalimo walitendeke ukwishibikwa. Mordekai atumine amashiwi kuli namfumu Estere, ukumweba ukuti apapaate imfumu  no kulombelako “abantu bakwe.”—Este. 4:4-8.

22. Mulandu nshi Estere aletiinina ukuyamonana no mulume wakwe, imfumu? (Moneni na futunoti.)

²² Estere afwile alitiinine sana ilyo aumfwile aya mashiwi. Kabili nomba e lyo icitetekelo cakwe caeshiwe sana. Ali no mwenso nga nshi, kabili amashiwi ayaswike Mordekai e yalanga. Estere aibukisheko Mordekai ukuti ifunde lya mfumu lyali lya kuti umuntu alingile ukwipaiwa nga aya ku mfumu ukwabula ukumwita. Kano fye nga ca kuti imfumu yamutambika inkonto ya golde e lyo engapusuka. Bushe kwali icali no kulenga Estere ukucetekela ukuti tabakamwipaye maka maka nga atontonkanya pa fyacitikile namfumu Bashti ilyo akeene ukuya ku mfumu ilyo yamwitile? Aebele Mordekai ukuti imfumu tayamwitilepo pa nshiku 30! Ifi imfumu ishamwitile pali ishi nshiku nalimo fyalengele aletontonkanya ukuti iyi mfumu iyalealuka-aluka yalimusuulile. *—Estere 4:9-11.

23. (a) Finshi Mordekai aebele Estere pa kukosha icitetekelo cakwe? (b) Cinshi tulingile ukupashanishisha Mordekai?

²³ Mordekai aebele Estere amashiwi ayakoseshe icitetekelo cakwe. Amwebele ukuti nga ca kutila tacitilepo nangu cimo, ipusukilo lya baYuda lyali no kufuma kumbi. Nomba bushe Estere ena e wali no kupusuka nga ca kutila baipaya abaYuda? Mordekai alangile ukuti ali ne citetekelo icikalamba muli Yehova, uushali no kuleka abantu bakwe ukuloba no kufilwa ukufikilisha amalayo yakwe. (Yosh. 23:14) Lyena Mordekai aipwishe Estere ukuti: “Nani eshibe nga ca kuti ico wafikila kuli bunamfumu mulandu wa kutupususha?” (Este. 4:12-14) Mordekai alicetekele sana Lesa wakwe, Yehova. Bushe na ifwe e fyo twamucetekela?—Amapi. 3:5, 6.

24. Bushe Estere alangile shani icitetekelo no kushipa?

²⁴ Inshita ya kuti Estere acitepo cimo yalifikile. Aebele Mordekai ukulonganya abaYuda bonse mu Shushani ukuti nabo baleke ukulya pa nshiku shitatu, kabili asondwelele na mashiwi ayalanga ifyo ali uwashipa kabili uwa citetekelo, atile: “Nga nafwa, ni fyo fine.” Aya mashiwi, abantu abengi balayalanda na muno nshiku. (Este. 4:15-17) Pali ishi nshiku shitatu, afwile alipepele sana ukucila ifyo alepepa lyonse. Awe, ubushiku bwa kuyalanda ne mfumu bwasukile bwafika. Afwele ifya kufwala fya bunamfumu ifisuma icine cine, kabili ali-iyemfeshe nga nshi pa kuti amoneke bwino ku mfumu. Awe e fyo aile.

25. Londololeni ifyacitike ilyo Estere ailemonana no mwina mwakwe.

²⁵ Nge fyo tulandile pa kutendeka kwa cino cipande, Estere aile kwi sano lya mfumu. Kuti twaelenganya ifyo asakamikwe ne fyo alepepa no mukoosha. Aingile mu lubansa lwe sano no kuyaiminina apalungatene ne cipuna ca kwa Ahasuerusi. Estere afwile alelolesha imfumu akatalamukila ifyo yalemoneka pa cinso, icalemoneka bwino nga nshi no mushishi waiko uusuma uwapombana e lyo ne myefu iyabeyelwe ubusaka. Nalimo ico alelolesesha imfumu pa cinso kufwaya ukwishiba ifyali mu mutima wa iko. Nga ca kutila ali no kulolela pa kuti imfumu imumone, ninshi afwile aumfwile kwati alilolelele pa nshita ntali. Awe imfumu yasukile yamumona. Imfumu ifwile yalipapile sana, lelo tayakalipe. Yatambike Estere inkonto ya golde!—Este. 5:1, 2.

26. Mulandu nshi Abena Kristu balingile ukushipa nga Estere, kabili cinshi twingalandila ukuti ifyo Estere acitile yali fye ni ntendekelo ya mulimo akwete?

²⁶ Imfumu yalikutike kuli Estere. Alilandiileko Lesa wakwe na baYuda banankwe. Kabili ukufika fye na muno nshiku, ababomfi ba kwa Lesa aba cishinka balapashanya icitetekelo cakwe. Yesu atile abasambi bakwe aba cishinka bali no kwishibikilwa ku kutemwa ukwa mweo onse. (Belengeni Yohane 13:34, 35.) Icifwaikwa pa kulanga ukutemwa kwa musango uyu, kushipa nga Estere. Lelo ifi Estere acitile fyali fye e ntendekelo ya nka ya mulandu. Bushe ali no kulanda shani pa kuti imfumu ishibe ukuti Hamani, impanda mano ya iko uo yacetekele, ali na mapange yabipa? Finshi ali no kucita pa kupususha abantu bakwe? Tukaasuka aya mepusho mu cipandwa cikonkelepo.