Icipandwa 12

Cinshi Ulwambo Lwabipila?

“Inshita imo naile ku mutebeto, ubushiku ubwakonkelepo kwali ilyashi ilyasalangene ilya kuti nailecita ubupulumushi no mulumendo. Nomba ubu, bwali bufi ubwafita fititi!”—E fyalandile Linda.

“Limo indomfwa abantu balelanda pali ine abati ndeshishanya no mukashana, umuntu wa kuti no kumwishiba nshamwishiba! Abantu ba lwambo abengi, tabatala baishiba icishinka pa kulanda.”—E fyalandile Mike.

 ULWAMBO kuti lwakupesha amano. Umfwa ifyo Amber uuli ne myaka 19, asosele. Atile: “Ine abantu balanyamba lyonse fye. Abantu balelanda ukuti: nalikwete fumo, naliponyapo na amafumo ayengi, ndashita no kushitisha imiti ikola, e lyo no kuti ndabomfya iyi ine imiti. Nga cinshi abantu bengalalandile ifya musango uyu pali ine? Nshaishiba icilenga ukuti balelanda ifi!”

Apo pali ino nshita taca-afya ukutuma amakalata pa Intaneti nangu amashiwi aya kuti fye nga bapokelela no kubwesha babwesha apo pene fye, umulumendo nelyo mukashana uwapata umunankwe kuti amonawila ishina ku fyo alelembela bambi. Kuti alemba fye ifyebo ifinono ifya bufi capwa no kupwa, ifi fine e fyo ilyashi lisalanganina na ku bantu abengi abatemwa ifya kumfwaumfwa! E lyo bamo balikwata adresi pa Intaneti iyo abantu abengi bengesula no kubelengapo ifyebo fya musaalula fyeka fyeka fye pa bantu bambi. Ilingi line, mulya balemba ifyo umuntu alecita cila bushiku pa Intaneti mwaisula fye amashiwi ya lwambo ayo umuntu ashingeeba umunankwe nga epo ali.

Bushe calibipa ukulanda pa muntu ku mbali? Bushe takwaba ulwambo ulo twingatila . . .

Ulwambo Lusuma?

Conga ifyebo fyakonkapo nga cishinka nelyo bufi.

Takwaba ulwambo lusuma. □ Cishinka □ Bufi

Casuko nshi icilungeme? Nawishiba, cili fye ku fyo mulelandapo. Nga ca kuti mulelanda fye ilyashi, e lyo mwalumbulamo umuntu umbi, ninshi kuti kwaba inshita ilyo cingaba bwino ukulanda pa bantu. Pantu na kuba Baibolo yatusambilisha ukuti ‘tulingile ukubika amano ku fyo bambi bafwaya.’ (Abena Filipi 2:4) Nomba te kutila tulingile ukulalanda pa fintu ifishitukumine. (1 Petro 4:15) Lelo, mu kulanda pa bantu  e mo twishibila ukuti kampanda aleupa nangu ukuupwa e lyo no kwishiba ukufyelwe umwana. Kwena ukulanda fye icishinka, te kuti tulande ukuti twalibika amano kuli bambi nga tatubalandapo!

Lelo, ilyashi fye ilisuma kuti lyasanguka ulwambo. Tutile, mu lyashi fye umuntu alanda ukutila, “Chanda kuti awama ukuba muka Bwalya;” nalimo abengomfwako ili lyashi kuti batendeka ukweba abantu ukuti “Chanda alilansha Bwalya,” ilyo abene tabaishibapo nangu cimo. Nalimo nga te iwe babepeshe, kuti watila tapali icibipile!

Ubufi bwa musango uyu e bo babepeshe Juli, umukashana uuli ne myaka 18, kabili calimukalipe nga nshi. Alandile ukuti: “Nalifulilwe, kabili natampile ukutontonkanya ukutila nshakatale ncetekelapo umuntu.” Jeni, uuli ne myaka 19 na o ifi fine e fyamucitikile. Atile: “Natampile no kulasengauka umulumendo uo balentunganya ukuti e o nale-enda nankwe, ala calibipile pantu ulya mulumendo aali fye munandi kabili nalemona kwati tapali uwingatendeka ukunyamba pa mulandu fye wa kuti ndalanda nankwe!”

Alula Ilyashi Bwino Bwino

Kuti wacita shani nga ca kuti kwaba itunko lya kwamba umbi? Pa kwasuka ici cipusho, tontonkanya pa fyo umuntu afwile ukwishiba ukwensha motoka nga ali mu musebo umupita sana imyotoka. Ukwabula no kwenekela kuti kwaba ifingacitika ifingalenga ukuti aye pa kati ka musebo, mu mbali ya musebo nangu kuti anashako, e lyo limbi kuti no kwiminina fye aiminina. Nga ca kuti alemona fyonse ifilecitika, kuti amona fyonse ifili ku ntanshi no kwishiba ifyo alingile ukucita.

 E fyo caba na pa kulanda na po. Kuti waishiba nga ca kuti ilyashi lyalalola ku kulanda ifyabipa pali bambi ku mbali. Nga cabe fyo kuti wayalula ilyashi nga filya namutekenya acita nga amona ifyo cili pa musebo. Nga ca kuti tawalwile ilyashi, wishibe no kuti ulo lwambo ulecita kabili kuti lwaonaula ishina lya muntu. Umfwa ifyo Mike alandile, atile: “Nalilandile ifyabipa pa mukashana umo, natile alipena ku baume, nomba umo ifintu fyabela alyumfwile ifyo nalandile. Nshakatale ndaba ifyo ishiwi lyakwe lyaleumfwika ilyo aishile mu kulanda na ine, ala calimukalipe pa mashiwi ya buwelewele ayo nalandile. Kwena twalilanshenye no kuwikishanya twawikishanya, lelo nshatemenwe pa kukalifya umuntu ulya musango!”

Kanshi amashiwi yalakalifya. Nangu fye ni Baibolo yalilanda ukuti “umuntu uulanda ukwabula ukutontonkanya aba kwati lupanga ululasaula.” (Amapinda 12:18) E mulandu wine ulingile ukulasalila ifya kulanda! Kwena ca cine limo pa kuti fye usale ifya kwebako abantu bambi nga naumfwako ilyashi limo, ala cilaafya. Nomba kwena, nga filya Karolina, uuli ne myaka 17, alandile: “Ulingile ukusala ifya kulanda. Nga ca kuti tawaci-imwena na menso ificitike,  nalimo kuti uleshimikila abantu ilyashi lya bufi.” E ico nga ca kuti waumfwa ilyashi ilingabifya ishina lya muntu umbi, ulingile ukukonka ifyalandile umutumwa Paulo uwatile “mulefwaisha ukwikala tondolo no kubika fye amano ku fyenu.”—1 Abena Tesalonika 4:11.

Nomba bushe umuntu uwa kuti alebika amano ku milandu fye yakwe kuti abika shani amano na ku milandu ya bantu bambi? Ilyo taulalanda pa muntu umbi, ulingile intanshi waipusha we mwine auti: ‘Bushe ninjishiba ifishinka? Cinshi nde-ebelako abantu bambi ili lyashi? Bushe abantu bakulamona shani nga na-amba umuntu?’ Ici cipusho ca kulekeleshako cintu cacindama sana, pantu abantu nga baishiba ukuti uli wa lwambo ninshi kuti bakusuula ukucila ne fyo bengasuula umuntu uo uleamba.

Nga ca Kuti ni We Baleamba

Kuti wacita shani nga ni we baleamba? Lukala Milandu 7:9 atusoka ukuti: “Wilakalipa bwangu.” Ukucila ukukalipa, kuti watekanya fye. Baibolo yalanda ukuti: “Wibika umutima obe ku mashiwi yonse ayo abantu bengasosa, . . . pantu umutima obe  walishiba ukuti imiku iingi, na iwe walilanda ifibi pali bambi.”—Lukala Milandu 7:21, 22.

Kwena te kuti tutile ukulanda amalyashi yabipa pa muntu umbi cisuma. Nomba nga tautekenye we o baleamba, ni we cingabipila ica kuti wayonawila ne shina lyobe ukucila ne fyo ulwambo lwingakonawila ishina! Bushe te kuti ciwame ukucita nga fintu Renee acitile? Alandile ukuti: “Cilankalipa sana umuntu nga alanda ifyabipa pali ine, nomba ndesha na maka ukutekanya. Pantu umuku ukonkelepo, abalenyamba bakalalanda pa muntu umbi nangu pa lyashi fye limbi.” *

Kanshi ulingile ukulasala amalyashi ya kulanda ukucila ukulalanda ifyabipa pa bantu bambi. E lyo nga ca kuti ni we baleamba, ulingile ukuba na mano ya bukalamba aya kuba uwatekanya. Leka imisango yobe iisuma ikupokololeko. (1 Petro 2:12) Nga waba ne mibele isuma ukulaumfwana na bantu kabili na Lesa na o akakutemwa.

[Futunoti]

ILEMBO

“Uulama akanwa kakwe asunga umweo wakwe. Uwasamuna imilomo yakwe akonaulwa.”—Amapinda 13:3.

IFYO WINGACITA NI FI

Umuntu nga atampa ilyashi lya lwambo, nalimo kuti wamweba auti: “Ilyo lyashi watendeka nshilitemenwe. Pantu umuntu wine tulelandapo tali na pano pa kuti na o engailandila umwine.”

NAWISHIBA . . . ?

Nga ca kuti wakutikako fye ku wa lwambo na iwe wine kuti waba no mulandu. Nga waleka uwa lwambo akushimikila tonse fye, ninshi kuti walenga ilyashi lyaya lilepya fye ngo mulilo!

IFYO NDEFWAYA UKUCITA!

Nga natunkwa ukusalanganya ilyashi ilyo ng’umfwile fye kuli bambi, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Abantu nga balanda ifyabipa pali ine, ifyo nkacita ni fi ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi bandi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

ULETIPO SHANI?

● Ni lilali wingalanda pa fyo bambi bacita?

● Bushe abantu balikwambapo, kabili nga balikwambapo, finshi wasambilileko ku fyakucitikile?

● Bushe ukwamba abantu bambi kuti kwaonaula shani ishina lyobe?

[Amashiwi pe bula 107]

“Ala nalilapiile ilyo umuntu naleamba aishilelanda na ine lintu aumfwile ukuti nalemwamba. Nalifililwe no mwa kulosha! Nalisambilile ukuti cisuma ukumfwa ku mwine ukucila ukumwamba!’’—E fyalandile Paula

[Icikope pe bula 108]

Ulwambo lwaba nge canso icikali, kuti lwaonaula ishina lya muntu