An sarong pamibi na inot na nanudan kan dakul na tawo iyo an Ama Niamo, na itinukdo ni Jesus sa saiyang mga parasunod. An pamibing ini mababasa sa midbid kan dakul na inaapod na Bagong Tipan. An inot na mga tataramon sa pamibi nagsasabi: “Ama niyamo na nasa langit, pakangbanalon [o sambahon] an pangaran mo.” (Mateo 6:9) Pero, an pangaran nin Diyos, na itrinadusir sa Ingles na “Jehovah” o kun minsan “Yahweh” [asin sa Bicol Jehova], bihirang mabasa sa Ingles na mga traduksiyon kan Bagong Tipan. Alagad sa mga traduksiyon na iyan, yaon an mga pangaran kan palsong mga diyos, arog kan Zeus, Hermes, asin Artemis. Kaya bako daw na dapat yaon man diyan an pangaran kan tunay na Diyos asin an Awtor kan Bibliya?—Gibo 14:12; 19:35; 2 Timoteo 3:16.

 An mga paratradusir kan Bibliya sa Ingles na si Lancelot Shadwell asin Frederick Parker nagtutubod na dapat ibalik an pangaran nin Diyos sa Bagong Tipan. Taano ta sinabi ninda na dapat “ibalik”? Huling nagkongklusyon sinda na sa orihinal na manuskrito yaon man talaga an pangaran nin Diyos pero kan huri hinali iyan diyan. Taano ta nakapagkongklusyon sinda nin arog kaiyan?

 Aram ni Shadwell asin Parker na yaon sa nag-eeksister na mga manuskrito na sa parati inaapod na Lumang Tipan, na orihinal na isinurat sa Hebreo, an personal na pangaran nin Diyos asin rinibong beses iyan na naglataw diyan. Kaya nagngalas sinda kun taano ta an mga manuskrito kan Bagong Tipan na igwa sinda hinali an pangaran nin Diyos. a Asin narisa man ni Shadwell na sa mga manuskrito kan Bagong Tipan, pag naggagamit diyan nin komun na mga pananaram sa Lumang Tipan, arog kan “an anghel ni Jehova,” minalataw na riniribayan kan mga parakopya kan Griegong Bagong Tipan an pangaran nin Diyos nin mga terminong arog nin Kyʹri·os, na nangangahulugan na “Kagurangnan.”—2 Hadi 1:3, 15; Gibo 12:23.

 Bago pa man ipinublikar ni Shadwell asin Parker an saindang mga traduksiyon sa Ingles, may ibang paratradusir na an naggibo na ibalik an pangaran nin Diyos sa saindang mga traduksiyon kan Bagong Tipan sa Ingles, pero bako gabos sa dakul na parte kaiyan. b Bago kan 1863, kan ipublikar ni Parker an A Literal Translation of the New Testament, mayo pang paratradusir sa Ingles an nagibong ibalik an pangaran nin Diyos sa dakul na parte kan naipublikar na Bagong Tipan. Siisay si Lancelot Shadwell asin Frederick Parker?

 Si Lancelot Shadwell (1808-1861) sarong abogado asin aki ni Sir Lancelot Shadwell, na vice-chancellor kan England. Saro siyang miyembro kan Church of England. Maski ngani nagtutubod siya sa Trinidad, may paggalang siya sa pangaran nin Diyos, na ilinadawan iyan na “an mamuraway na pangaran na JEHOVA.” Sa saiyang traduksiyon, an The Gospels of Matthew, and of Mark, ginamit niya an “Jehova” nin 28 beses sa mismong teksto asin 465 beses sa dagdag na mga nota.

 Tibaad naaraman ni Shadwell an pangaran nin Diyos kan mahiling niya iyan sa Lumang Tipan sa orihinal na Hebreo. Sinabi niya na “bakong onestong mga paratradusir” an mga nagsalida kan pangaran nin Diyos nin terminong Kyʹri·os sa Griegong traduksiyon kan Lumang Tipan.

 Sa saiyang traduksiyon, inot na ginamit ni Shadwell an “Jehova” sa Mateo 1:20. An saiyang nota sa bersikulong iyan nagsasabi: “An tataramon na [Kyʹri·os] digdi, asin sa dakul na ibang pang teksto sa B.T. nangangahulugan na JEHOVA, an personal na pangaran nin Diyos: asin importanteng marhay na ibalik an pangaran na ini sa traduksiyon na Ingles.” Sinabi pa niya: “Dapat ining gibuhon sa pagtao nin onra sa Diyos. Ipinabisto niya an saiyang sadiri sa pangaran na JEHOVA: asin mahalagang marhay na gamiton ta an pangaran na iyan pag sinasambit ta siya.” Dangan, sinabi niya: “Sa satong Bibliya na E.V. [Established, Authorized, o King James Version], bihirang mahiling an pangaran na JEHOVA . . . Imbes na personal na pangaran nin Diyos, an mababasa ta, An Kagurangnan.” Sinabi ni Shadwell: “An Kagurangnan . . . iyo an pinakabakong angay na titulo” para gamiton na karibay kan pangaran nin Diyos, dahil maski ngani siya inaapod man na “An Kagurangnan” sa saindang lugar.

 Ipinublikar ni Shadwell an traduksiyon niya nin Mateo kan 1859 asin an pinagsalak na bersiyon niya nin Mateo asin Marcos kan 1861. Pero dai na niya naipadagos an pagtradusir. Nagadan siya kan Enero 11, 1861, sa edad na 52. Pero, dai nasayang an saiyang mga paghihinguwa.

 Naaraman kan sarong mayaman na negosyante sa London na si Frederick Parker (1804-1888) an manungod sa traduksiyon ni Shadwell kan Mateo. Pinunan ni Parker an pagtradusir kan Bagong Tipan kan siya mga 20 anyos. Bakong arog ni Shadwell, dai siya nagtutubod sa doktrina nin Trinidad. Isinurat niya: “[Lugod] an bilog na Simbahan kan namumutan na aki [nin Diyos] . . . bilog na pusong akuon an katotoohan . . . asin sambahon sana si Jehova na Makakamhan sa Gabos.” Inisip man ni Parker na an mga manuskrito kan Bagong Tipan na naggamit kan Kyʹri·os para ipanungod sa Kagurangnan na Diyos asin sa Kagurangnan na Jesus biyong nagparibong sa pagkakalain kan duwa. Kaya nagin interesado siya kan mahiling niya na sa nagkapirang konteksto sa traduksiyon ni Shadwell ginamit kaini an “Jehova” imbes na Kyʹri·os.

 Paano nasabutan ni Parker an bagay na iyan? Nag-adal siya nin Griego asin nagsurat nin nagkapirang libro saka tract manungod sa gramatikang Griego. Nagin saro man siyang miyembro kan Anglo-Biblical Institute, na nagsusuportar sa pagsiyasat kan mga manuskrito kan Bibliya na an katuyuhan makaprodusir nin mas magayon na Bibliya sa Ingles. Kan 1842, pinunan ni Parker na ipublikar an inot niyang traduksiyon kan Bagong Tipan sa nagkapirang parte kaiyan asin mga edisyon. c

 Sa laog nin pirang taon, nagsurat si Parker manungod sa mga hapot arog kan: “Paano maaaraman kun an Kyʹri·os nanunungod sa Kagurangnan na Jesus, asin paano man maaaraman na nanunungod iyan sa Kagurangnan na Diyos?” “Taano ta sa gramatika parating ginagamit an Kyʹri·os bilang sarong pangaran imbes na titulo?”

 Kan mahiling ni Parker an 1859 edisyon na traduksiyon kan Mateo ni Shadwell na may mga komento manungod sa Kyʹri·os, nagin kumbinsido siya na sa nagkapirang konteksto, an Kyʹri·os “dapat na itradusir na Jehova.” Kaya pig-rebisar niya an bilog na traduksiyon niya kan Bagong Tipan para iiba an “Jehova” na sa hiling niya dapat na yaon, sigun sa konteksto o gramatika kan Griegong teksto. Kaya, an sarong volume na 1863 edisyon kan A Literal Translation of the New Testament ni Parker, igwa nin pangaran nin Diyos na naglataw nin 187 beses sa mismong teksto. Sinasabi na posibleng ini an inot na ipinublikar na bersiyon sa Ingles na naggamit kan pangaran nin Diyos sa bilog na Kristiyanong Griegong Kasuratan. d

 Kan 1864, pig-release man ni Parker an A Collation of an English Version of the New Testament . . . With the Authorized English Version. An dahilan niya kaya pinagsaro niya an duwang bersiyon kan Bagong Tipan sa sarong volume iyo na para mahiling kun sain asin paano magkalain an saiyang bersiyon. e

 Para ipahiling an kahalagahan kan pagbalik kan pangaran nin Diyos, sinambit niya an nagkapirang bersikulo sa Authorized Version, kaiba na an Roma 10:13, na arog kaini an sabi: “Huli ta an siisay man na nag-aapod sa pangaran kan Kagurangnan maliligtas.” Ihinapot ni Parker: “Naisip daw [nin siisay man na] mabasa kan Authorized English Version sa mga Bersikulong ini, na si Jehova, asin bako An Aki na si Jesu-Cristo na satuyang Kagurangnan, . . . an pinapanungdan digdi”?

 Naggastos si Parker nin rinibong pounds—na sarong dakulaon na kantidad nin kuwarta kaidto—sa pagpublikar asin pag-indorso kan saiyang mga tract, mga isinurat, asin iba pa. Sa katunayan, sa laog sana nin sarong taon, naggastos siya nin 800 pounds, na katumbas nin labing 100,000 British pounds ($132,000 U.S. o ₱7,778,100) sa ngunyan. Nagpadara man siya nin libreng mga kopya kan dakul sa mga publikasyon niya sa saiyang mga kamidbid asin sa mga prominenteng miyembro kan klero para makapagkomento sinda sa mga iyan.

 An mga isinurat ni Parker saka an traduksiyon niya kan Bagong Tipan, na dikiton sana an naimprenta, pigtuya-tuya kan nagkapirang iskolar. Alagad sa paggibo ninda kaiyan, dai ninda pinahalagahan an sinserong paghihinguwa na ginibo niya, saka ni Shadwell pati na kan iba pa, para ibalik an personal na pangaran nin Diyos sa Ingles na Bagong Tipan.

 Puwede mo man hilingon an sampulong minutong video na nakakapagtukdo: Tour sa Warwick Museum: “The Bible and the Divine Name.”