Aram Mo daw?

Paano minansay kan Judiong mga lider nin relihion kan panahon ni Jesus an ordinaryong mga tawo?

▪ Kan enot na siglo C.E., an mga daing gayo o mayo nin inadalan hinahamak kan mga may halangkaw na katongdan sa sosyedad asin sa relihion sa Israel. Nasasambitan na an mga Fariseo nagsasabi: ‘Ining kadaklan na dai tatao kan katogonan iyo an mga isinumpa.’—Juan 7:49.

Apuera sa Biblia, ipinapaheling nin ibang mga reperensia na an mga may katongdan na ini may pagmenos na inaapod an mga mayong inadalan na ʽam ha·ʼaʹrets, o “mga tawo [banwaan] kan daga.” Kan enot, an terminong ini ginagamit bilang magalang na apod sa mga siudadano nin sarong partikular na lugar. Kabilang dian bako sanang an mga pobre asin hamak kundi an mga prominente man.—Genesis 23:7, nota sa ibaba kan NW; 2 Hade 23:35; Ezequiel 22:29.

Minsan siring, kan panahon ni Jesus, an terminong iyan ginagamit na bansag sa mga ibinibilang na ignorante sa Ley ni Moises o mga dai nakakasunod sa saradit na detalye kan tradisyon kan mga rabi. An Mishnah (sarong koleksion nin mga komentaryo na nagin pangenot na kabtang kan Talmud) nagpapatanid na dai makidagos sa mga ʽam ha·ʼaʹrets. Segun sa The Encyclopedia of Talmudic Sages, an iskolar kan ikaduwang siglo na si Rabi Meir nagtokdo: “Kun ipinapaagom nin sarong lalaki an aki niang babae sa sarong am ha’aretz, garo man sana iginapos nia an saiyang aki asin dinara sa atubangan nin leon na tinutungtongan an biktima kaini bago sibaon.” An Talmud nagsambit nin saro pang rabi na nagsasabing “an mga mayong inadalan dai bubuhayon liwat.”

Ano an kahulogan kan ngaran na Cesar arog kan pagkagamit kaiyan sa Biblia?

▪ An Cesar iyo an Romanong apelyido ni Gayo Julio Cesar, na ninombrahan bilang diktador sa Roma kan 46 B.C.E. An apelyidong Cesar ginamit nin nagkapirang nagsurunod na emperador sa Roma, kaiba na an tolong nginaranan sa Biblia—si Augusto, Tiberio, asin Claudio.—Lucas 2:1; 3:1; Guibo 11:28.

Kan 14 C.E., nagin emperador si Tiberio asin namahala sia sa bilog na panahon kan ministeryo ni Jesus. Kaya, sia an Cesar na nasa puesto kan simbagon ni Jesus an sarong hapot manongod sa pagbayad nin buhis: “Itao nindo ki Cesar an ki Cesar, asin sa Dios an sa Dios.” (Marcos 12:17) Malinaw na bako sanang si Tiberio an pinanonongdan digdi ni Jesus. Imbes, an “Cesar” nagsisimbolo sa autoridad sibil, an Estado.

Kan mga 58 C.E., kan si apostol Pablo namemeligrong husgaran na mayo nin hustisya, ginamit nia an saiyang deretso bilang Romano na mag-apelar ki Cesar. (Guibo 25:8-11) Sa paggibo kaiyan, hinagad ni Pablo na husgaran sia, bako mismo kan emperador kaidto na si Nero, kundi kan pinakahalangkaw na korte kan imperyo.

An apelyidong Cesar nagin konektadong marhay sa soberanong pamamahala kaya dawa pakatapos kan pamamahala kan huring emperador hale sa pamilyang Cesar, ginagamit pa man giraray iyan bilang titulo nin tagapamahala.

[Ritrato sa pahina 29]

Platang denario na may ladawan ni Tiberio