Paninira sa Dagat nin Galilea

ANO an kamugtakan sa buhay nin sarong parasira sa Dagat nin Galilea kaidtong enot na siglo? An simbag makakatabang sa sato na masabotan an dakol na pagkasaysay sa Ebanghelyo, siring baga kan mga tinokar sa naenot na artikulo.

An totoo, an “dagat” na iyan sarong tubig-tabang na danaw, na mga 21 kilometros an laba asin mga 12 kilometros an lakbang. Haloy nang midbid na dakolon nin sira an danaw na iyan. Minalataw na an Tata na Para sa mga Sira sa Jerusalem iyo an namumugtakan kan sadan nin mga sira. (Nehemias 3:3) An Dagat nin Galilea saro sa pinagkukuanan nin mga sira na ipinapabakal duman.

 Si apostol Pedro hale sa sarong banwaan sa Dagat nin Galilea na inaapod Betsaida, na puedeng mangahulogan na “Harong kan Parasira.” An saro pang banwaan sa danaw na iyan iyo an inaapod na Magdala, o Magadan, na duman giniyahan ni Jesus an saiyang mga disipulo paghaloyhaloy pakatapos niang maglakaw sa ibabaw kan tubig. (Mateo 15:39) Segun sa sarong parasurat, an Griegong ngaran kan banwaan na iyan puedeng itradusir na “Banwaan Para sa Pagproseso nin mga Sira.” Bantog iyan na may dakolon na pabrika nin sira, na an nadadakop na sira sa lugar na iyan binabalad asin inaasinan—o binuburo (pickled) tanganing makagibo nin patis na prineserbar sa mga dulay na dalipay na inaapod na amphorae. An mga produktong ini ipinapakete asin ipinapaktora, na posibleng marhay na sa gabos na lugar sa Israel asin sa luwas pa ngani kaiyan.

Sa siring, kan panahon ni Jesus an pagdakop, pagproseso, asin pagpabakal nin sira dakulang negosyo sa Galilea. Madaling ipamugtak na ini nagtao nin mga bentaha sa pagbuhay nin dakol na tawo sa lugar na iyan. Pero, bako man pirmeng arog kaiyan an kamugtakan. An paninira “bakong ‘pribadong negosyo na dai kontrolado nin gobyerno’ na puedeng iniimahinar nin mga parabasa ngonyan kan Bagong Tipan,” an sabi nin sarong iskolar. Kabtang iyan “nin maganansiang negosyo nin mga maimpluwensia asin kontrolado nin gobyerno.”

Ninombrahan kan Roma si Herodes Antipas bilang namamahala sa distrito, o prinsipe sa teritoryo nin Galilea. Sa siring, kontrolado nia an mga tinampo, pier, asin rekursos naturales kan saiyang teritoryo, arog baga kan mga minahan, kadlagan, agrikultura, asin paninira. An mga rekursong iyan sarong mayor na pinagkukuanan nin buhis, na hale sa ganansia, para ki Herodes. Mayo kita nin detalyadong impormasyon dapit sa mga reglamento sa pagkolekta nin buhis sa Galilea kan enot na siglo. Minsan siring, minalataw na an pangkagabsan na paagi ni Herodes bakong laen na gayo kan sa mga namamahala sa suanoy na Grecia o kan sa ginamit kan mga Romano sa iba pa nindang mga probinsia sa sirangan. An kadaklan sa ginaganar na nakukua sa mga lugar nin negosyo asin sa paggamit nin rekursos naturales puedeng napapaduman sa mga maimpluwensia imbes na sa ordinaryong mga tawo, na iyo an naggigibo kan kadaklan na trabaho.

An Magabat na mga Buhis

Kan panahon ni Jesus, an pinakamarahay na mga daga sa Galilea sadiri kan pamilya nin hade asin binarangabanga sa darakulang lote, na irinegalo ni Herodes Antipas sa saiyang mga mahal na tawo asin iba pang benepisyaryo. Paninimbagan kan mga nasasakopan ni Herodes na sustentohan an saiyang maluhong pamumuhay, darakulang proyekto nin pagtogdok, magarbong administrasyon, asin manlaenlaen na regalo sa mga katood asin siudad. An magabat na mga buhis, bayad sa serbisyo, asin impuesto (duties) na sinisingil sa ordinaryong mga tawo sinasabi na sobra kanakakapagabat.

Lubos man na kontrolado ni Herodes an katubigan na nasa laog kan nasyon. Sa siring, an paninira magsalang kontrolado kaidto ni Herodes o kan mga indibiduwal na rinegalohan nia nin daga. Sa mga lugar na direktang pinapamahalaan nin hade, an mga ahente nin buhis o namomoon na mga parasingil nin buhis—mga mayaman na nagbabakal  paagi sa subasta kan deretso na maningil nin mga buhis—igwa nin autoridad na makipagkontrata sa mga parasira para sa arindar (lease) nin deretso na manira. Isinuherir nin nagkapirang komentarista na huling an opisina ni Mateo sa pagsingil nin buhis nasa Capernaum—sarong mahalagang sentro nin paninira sa Dagat nin Galilea—sia posibleng nagtrabaho para sa namomoon na mga parasingil nin buhis na ini bilang sarong lokal na “kontratista nin deretso na manira hale sa hade.” *

Ipinapaheling nin ebidensia hale sa enot asin ikaduwang siglo B.C.E. na sa Palestina an pagbuhis sa parate paagi sa “rogaring o serbisyo,” imbes na kuarta. Sa siring, mga 25 sagkod 40 porsiento kan dakop na sira nin nagkapirang propesyonal na parasira an ibinabayad ninda bilang karibay kan deretso na manira. Ipinaparisa kan suanoy na mga dokumento na sa kisiera nagkapirang lugar na nasa irarom kan administrasyon kan Roma, an paninira nagdadanay na kontrolado sana nin Estado na pinapamahalaan nin mga inspektor. Sa Pisidia, sinesegurado kan mga pulis para sa paninira na an gabos na naninira may autorisasyon asin na ipinapabakal sana ninda an saindang dakop na sira sa autorisadong mga ahente, o namamakyaw, na an aktibidad nasa superbisyon man kan Estado asin kan reglamento kaiyan sa paniningil nin buhis.

An boot sabihon nanggad kan gabos na kontrol asin buhis na ini, an sabi nin sarong analisador, iyo na “an hade o an tinawan nin dakulang daga dakula an ginaganar, mantang dikiton an ginaganar kan mga parasira.” An ginaganar kan mga nasa ibang sektor nin negosyo limitado man huli sa sobra kanakakapagabat na paniningil nin buhis. An mga buhis pirmeng ikinakauyam kan mga dapat na magbayad kaiyan. Minsan siring, an pangkagabsan na pagkaongis sa mga parasingil nin buhis na mababasa niato sa mga pagkasaysay sa Ebanghelyo daing duda na pinaorog kan talagang pandadaya asin kahanaban kan mga nagyaman paagi sa pangingikil kan gabos na makukua ninda sa ordinaryong mga tawo.—Lucas 3:13; 19:2, 8.

Mga Parasira na Nakarekord sa Ebanghelyo

Ihinahayag kan Ebanghelyo na may kairiba si Simon Pedro sa saiyang negosyong paninira. An mga nagtabang ki Pedro na butongon an milagrosong dakop na sira iyo an saiyang “kairiba sa saro pang baroto.” (Lucas 5:3-7) Ipinapaliwanag kan mga iskolar na an “mga parasira puedeng magbilog nin mga ‘kooperatiba’ . . . tanganing iyo an magtasar (bid) para sa mga kontrata o arindar sa paninira.” Puedeng ini an nagin paagi na nakakua nin autorisasyon tanganing makapagpadagos sa negosyong paninira an mga aki ni Zebedeo, Pedro, Andres, asin an kairiba ninda.

Dai espesipikong sinabi sa Kasuratan kun baga sadiri kan mga parasirang ini na taga Galilea an mga baroto asin kasangkapan na ginamit ninda. Naniniwala an nagkapira na iyo. Sa katunayan, si Jesus sinasabing nagsakay sa sarong baroto “na sadiri ni Simon.” (Lucas 5:3) Minsan siring, an sabi nin sarong espesyal na artikulo dapit sa temang iyan, “kisiera may posibilidad na an mga baroto talagang sadiri kan mga ahente asin ginagamit kan kooperatiba.” Totoo man iyan o dai, sinabi kan Kasuratan na si Santiago asin Juan nagsusursi kan saindang mga hikot. Posibleng marhay na kaipuhan man nin mga parasira na ibaba an presyo kan saindang dakop na sira tanganing ikapabakal iyan asin, kun kaipuhan, magtangdan man nin aldawan na mga trabahador.

Kaya mas dakol pa an kalabot sa aktibidad nin mga parasira sa Galilea kan enot na siglo kisa sa tibaad aram nindo. An negosyo ninda kabtang nin sarong komplikadong sistema nin pakikipagnegosyo. An pagsaisip kaini nagtatao nin mas hararom na pakasabot sa kahulogan kan mga pagkasaysay sa Ebanghelyo asin kan mga sinabi ni Jesus manongod sa paninira asin mga parasira. Apuera dian, an impormasyon na ini nakakatabang man sa sato na masabotan an pagtubod ni Pedro, Andres, Santiago, asin Juan. Paninira an saindang pagbuhay. Ano man an eksaktong kamugtakan ninda sa pagbuhay kan sinda apodon ni Jesus, binayaan tolos ninda an trabahong aram ninda—asin iyan nagtao sa sainda nin masasarigan na gikanan nin ganansia—tanganing magin “mga parasira nin mga tawo.”—Mateo 4:19.

[Nota sa Ibaba]

[Mapa sa pahina 25]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

Danaw nin Hula

Betsaida

Capernaum

Magadan

Dagat nin Galilea

Jerusalem

Gadan na Dagat

[Credit Line]

Todd Bolen/Bible Places.com

[Picture Credit Line sa pahina 26]

Todd Bolen/Bible Places.com