An Satong Daing Kaagid na Sistema Solar​—Kun Paano Iyan Naglataw

DAKOL na nakakakontribwir na bagay an pinag-iriba tanganing an namumugtakan niato sa uniberso magin daing kaagid. An satong sistema solar nasa pag-oltanan nin duwang pakurikot na garo takyag kan Milky Way sa sarong rehion na medyo kadikit an bitoon. Haros gabos na bitoon na naheheling niato sa banggi harayoon sa sato kaya iyan nagdadanay na garo mga tuldok nin liwanag kun hehelingon paagi sa pinakadakulang mga teleskopyo. Iyan daw talaga an maninigong namumugtakan kaiyan?

Kun an satong sistema solar harani sa sentro kan Milky Way, maaapektaran kita kan nakakadanyar na mga epekto nin pagigin nasa tahaw nin kadakol na hararaning bitoon. Halimbawa, an orbita kan daga posibleng marhay na mararaot, asin maaapektaran na marhay kaiyan an buhay nin mga tawo. Siring sa talagang kinamumugtakan kaiyan, an sistema solar minalataw na igwa kan tamang-tamang posisyon sa galaksia tanganing malikayan an nakakadanyar na mga epektong ini asin an iba pang mga peligro, siring baga sa sobrang pag-init kun minaagi sa mga panganoron na gas asin pagigin daing proteksion sa nagpuputok na mga bitoon asin iba pang mga ginigikanan nin nakakagadan na radyasyon.

An saldang sarong tamang-tamang klase nin bitoon para sa satong mga pangangaipo. Iyan naglalaad nin dagos-dagos, halawigon an buhay, asin bako man dakulaon ni mainiton. An dakulang mayoriya kan mga bitoon sa satong galaksia mas sadit nanggad kisa sa satong saldang asin dai nagtatao nin magsalang tamang klase nin liwanag ni nin tamang sokol nin init tanganing susteniran an buhay sa sarong planeta na arog kan daga. Dugang pa, an kadaklan na bitoon napupugolan huli sa grabidad nin saro o labi pa na mga bitoon asin nag-iitok sa lambang saro. Sa kabaliktaran, an satong saldang, independiente. Harayo an posibilidad na an satong sistema solar magdadanay na estable kun kita apektado kan grabidad nin duwa o mas dakol pang saldang.

An saro pang nakakakontribwir na bagay na nagpapangyaring magin daing kaagid an satong sistema solar iyo an kinamumugtakan kan dakulaon na mga planetang nasa luwas na igwa nin haros bilog na mga orbita asin mayo nin puersa nin grabidad na makakaraot sa nasa laog na mga planeta na kaagid kan daga. * Imbes, an mga planetang nasa luwas nagseserbing proteksion paagi sa pagbutong asin pagpasuki sa peligrosong mga bagay. “An mga asteroide asin kometa minatama sa sato alagad bako man labi-labi kadakol, huli sa presensia kan dakulaon na mga planetang gas na arog baga kan Jupiter na harayo sa sato,” an paliwanag kan mga sientistang si Peter D. Ward asin Donald Brownlee sa saindang librong Rare Earth—Why Complex Life Is Uncommon in the Universe. May nadiskobreng ibang sistema solar na may dakulaon na mga planeta. Alagad an kadaklan sa darakulaon na planetang ini igwa nin mga orbita na nagtatao nin peligro sa mas sadit na planeta na arog kan daga.

An Papel kan Bulan

Poon kan suanoy na mga panahon, an satong bulan pinano nin pagkangirhat an katawohan. Nagtao iyan nin inspirasyon sa mga poeta asin musikero. Halimbawa, ilinaladawan kan sarong suanoy na poetang Hebreo an bulan bilang “marigon na magdadanay sagkod sa panahon na daing katapusan, asin bilang maimbod na saksi sa kalangitan.”—Salmo 89:37.

An sarong mahalagang paagi na an bulan nakakaapektar sa buhay sa daga iyo na an pagbutong kan grabidad kaiyan nagpapangyari kan pag-ati  asin pagtaob. An mga paghiro huli sa pag-ati asin pagtaob mahalaga sa sulog kan kadagatan, na mahalagang marhay man para sa kamugtakan kan satong panahon.

An saro pang mayor na katuyohan kan satong bulan iyo na ginigibong estable kan puersa kan grabidad kaiyan an axis kan daga may koneksion sa kapantayan kan orbita kan daga sa palibot kan saldang. Segun sa sientipikong magasin na Nature, kun mayo an bulan, an pagkakibang kan axis kan daga maliliwat sa laog nin haralawig na peryodo nin panahon poon sa “haros 0 [grado] sagkod 85 [grado].” Imahinara kun bakong kibang an axis kan daga! Mayo kutana kita kan nakakaogmang marhay na pagliwat nin mga kapanahonan asin kulang kutana an oran. An pagkakibang kan daga nakakaolang man na magin sobrang marhay an mga temperatura na dai na niato makakayanan. “Utang niato an estabilidad kan satong klima sa pambihirang bagay: an presensia kan Bulan,” an konklusyon kan astronomong si Jacques Laskar. Tanganing magibo an kabtang kaiyan na pagtao nin estabilidad, an satong bulan dakula—medyo mas dakula kisa mga bulan kan darakulaon na planeta.

An saro pang katuyohan kan natural na satelayt kan daga, siring kan sinabi kan kagsurat kan suanoy na libro sa Biblia na Genesis, iyo na an bulan nagseserbing liwanag sa banggi.—Genesis 1:16.

Nagkanorongod Sana o Tuyong Dinisenyo?

Paano ipapaliwanag nin saro an durungan na paglataw nin dakol na nakakakontribwir na bagay tanganing magin posible bako sanang an buhay sa daga kundi siring man na iyan magin nakakagayagaya? Minalataw na duwa sana an puedeng magin paliwanag. An enot iyo na an gabos na bagay na ini resulta nin daing katuyohan na pagkanorongod sana. An ikaduwa iyo na igwa nin sarong madonong na katuyohan sa likod kaiyan.

Rinibong taon na an nakaagi, an Banal na Kasuratan nagsabi na an satong uniberso inisip asin ginibo nin sarong Kaglalang—an Dios na Makakamhan sa Gabos. Kun totoo iyan, nangangahulogan na an mga kamugtakan na nag-eeksister sa satong sistema solar resulta, bako nin pagkanorongod sana, kundi nin pinag-isipan na disenyo. An Kaglalang nagtao sa sato nin report, sabi ngani, manongod sa mga lakdang na ginibo nia tanganing magin posible an buhay digdi sa daga. Tibaad masorpresa kamong maaraman na minsan ngani an report na ini kaidto pang mga 3,500 na taon na an nakaagi, an mga pangyayari sa kasaysayan kan uniberso na ilinadawan dian sa pundamental kapareho kan pinaniniwalaan kan mga sientista na nangyari. An report na ini yaon sa libro sa Biblia na Genesis. Estudyare an sinasabi kaiyan.

An Salaysay kan Genesis Manongod sa Paglalang

“Sa kapinonan linalang nin Dios an kalangitan asin an daga.” (Genesis 1:1) An enot na mga tataramon kan Biblia nanonongod sa paglalang kan satong sistema solar, kaiba an satong planeta, siring man an mga bitoon sa binilyon na galaksia na minakompuesto kan satong uniberso. Segun sa Biblia, may panahon kaidto na an ibabaw kan daga “mayo nin kahusayan asin daing laog.” Mayo nin mga  kontinente asin mayo nin mabungang daga. Alagad an sunod na mga tataramon nagtatampok kan sinasabi kan mga sientista na pinakamahalagang kahagadan para sa sarong planeta na nagsusustenir sa buhay—an abundang tubig. An espiritu nin Dios “naghihiro sa ibabaw kan katubigan.”—Genesis 1:2.

Tanganing magdanay na likido an tubig sa ibabaw, an planeta dapat na nasa tamang distansia sa saldang kaiyan. “An Mars sobra kalipot, an Venus sobra kainit, an Daga tamang-tama sana,” an paliwanag kan sientista na nag-espesyalisar sa mga planeta na si Andrew Ingersoll. Kaagid kaiyan, tanganing tumubo an mga pananom, dapat na igwa nin igong liwanag. Asin makahulogan nanggad, an salaysay sa Biblia nagrereport na durante kan enot na peryodo nin paglalang, pinangyari nin Dios na an liwanag kan saldang makataros sa madagom na panganoron nin alisngaw nin tubig na nakapatos sa kadagatan na siring sa “pahang pamatos” sa omboy.—Job 38:4, 9; Genesis 1:3-5.

Sa sunod na mga bersikulo kan Genesis, mababasa niato na ginibo kan Kaglalang an inaapod kan Biblia na “kahiwasan.” (Genesis 1:6-8) An kahiwasan na ini pano nin gas na iyong minakompuesto kan atmospera kan daga.

Dangan, ipinapaliwanag kan Biblia na binago nin Dios an mayong kahusayan na ibabaw kan daga tanganing magkaigwa nin marang daga. (Genesis 1:9, 10) Minalataw na pinahiro asin itinaas nia an ibang kabtang kan pinakaibabaw kan daga. Bilang resulta, naporma an hararom na mga trintsera asin an mga kontinente tuminunga hale sa kadagatan.—Salmo 104:6-8.

Sa sarong dai masabing panahon sa kasaysayan kan daga, linalang nin Dios an mikroskopikong mga lumot sa kadagatan. Ginagamit an enerhiyang hale sa saldang, an nagrereprodusir nin solo na mga organismong ini na may sarong selula nagpoon na liwaton an carbon dioxide na magin kakanon mantang nagpapaluwas nin oksiheno sa atmospera. An makangangalas na prosesong ini pinarikas durante kan ikatolong peryodo nin paglalang kan lalangon an mga pananom na sa katapustapusi nakatakop sa daga. Sa siring, nadagdagan an oksiheno sa atmospera, na mapangyaring magin posible para sa tawo asin mga hayop na susteniran an saindang buhay paagi sa paghangos.—Genesis 1:11, 12.

Tanganing gibohon na mabunga an daga, pinangyari kan Kaglalang na mabuhay sa daga an manlaenlaen na mikroorganismo. (Jeremias 51:15) An saraditon na linalang na ini pinapalapa an gadan na mga bagay, na kinokombertir giraray an mga elemento tanganing magamit kan mga tinanom sa pagtubo. May espesyal na klase nin mga bakterya sa daga na nakakakua nin nitroheno hale sa aire asin ipinapasa an mahalagang marhay na elementong ini sa mga tinanom tanganing tumalubo an mga iyan. Makangangalas nanggad, an kasyahan na sarong hakbot nin matabang daga puedeng igwa nin anom na bilyon na mikroorganismo!

Ilinaladawan kan Genesis 1:14-19 an paghaman kan saldang, bulan, asin mga bitoon sa ikaapat na peryodo nin paglalang. Sa primero, garo baga kakontra ini kan naenot na paliwanag kan Kasuratan. Minsan siring, girumdomon na isinurat ni Moises, an kagsurat kan Genesis, an salaysay kan paglalang sa punto de vista nin nagmamasid na garo yaon na kaidto sa daga. Minalataw na an saldang, bulan, asin mga bitoon nagpoon na maheling sa atmospera kan daga kan panahon na idto.

An salaysay kan Genesis iinaasignar an paglataw nin mga linalang sa dagat kan ikalimang peryodo nin paglalang asin kan mga hayop sa daga patin kan tawo kan ikaanom na peryodo.—Genesis 1:20-31.

 An Daga Ginibo Tanganing Ikaogma

Bako daw na an buhay sa daga, na naglataw siring kan pagkaladawan sa salaysay sa Genesis, ginibo tanganing ikaogma? Napagmata na daw kamo sa sarong agang masaldang, naghangos nin preskong doros, asin naogma na kamo buhay? Tibaad naglakawlakaw kamo sa sarong hardin asin naogma sa gayon asin parong kan mga burak. O tibaad naglakawlakaw kamo sa sarong tatamnan asin nagguno kamo nin managom na prutas. An siring na dakulang kaogmahan imposible kutana kun bakong huli sa minasunod: (1) abundang tubig kan daga, (2) tamang sokol nin init asin liwanag hale sa saldang, (3) atmospera niato, na may tamang proporsion nin mga gas, asin (4) matabang daga.

An gabos na nakakakontribwir na bagay na ini—na mayo sa Mars, Venus, asin sa iba pang mga planeta na harani sa sato—bakong bunga nin pagkanorongod sana. Iyan tinimpla nin tamang-tama tanganing gibohon na makawiwili an buhay digdi sa daga. Siring kan malinaw na ipapaheling kan sunod na artikulo, sinasabi man kan Biblia na dinisenyo kan Kaglalang an satong magayon na planeta tanganing magdanay sagkod lamang.

[Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 6]

“Kun ako bilang geologo hinagadan na ipaliwanag sa halipot an samong mga ideya sa presenteng panahon manongod sa ginikanan kan daga asin sa pagprogreso kan buhay dian sa ordinaryo asin nagpapastor na mga tawo, na arog baga kan mga tribo na para sa sainda isinurat an Libro nin Genesis, an pinakamarahay na magigibo ko iyo na maingat na sunodon an kadaklan na sinabi kan enot na kapitulo kan Genesis.”—Geologong si Wallace Pratt.

[Kahon/Ritrato sa pahina 7]

TAMANG-TAMA MAN PARA SA ASTRONOMIYA

Kun an saldang namugtak sa laen na lugar sa satong galaksia, dai kutana kita magkakaigwa kan siring kagayon na posisyon tanganing pagmasdan an mga bitoon. “An satong Sistema Solar,” an paliwanag kan librong The Privileged Planet, “namumugtak . . . harayo sa mga rehion na garo maalpog asin may sobrang marhay na liwanag sa palibot, na nagpapangyari na ekselenteng mamasdan an kabilogan kan hararaning bitoon sagkod kan hararayong kabtang kan uniberso.”

Apuera dian, an pagkadakula asin distansia kan bulan sa daga tamang-tama sana tanganing matahoban kan bulan an saldang durante nin sarong eklipse kan saldang. An mga pangyayaring ini na pambihira asin nakakapukaw nin may pagkangirhat na paggalang minatogot sa mga astronomo na mapag-adalan an saldang. An siring na mga pag-adal nagpangyari sa sainda na ihayag an dakol na bagay na dai aram kaidto manongod sa kun paano nagliliwanag an mga bitoon.

[Ritrato sa pahina 5]

An bulan igo an pagkadakula tanganing gibohon na estable an pagkakibang kan “axis” kan daga

[Mga Ritrato sa pahina 7]

Ano an nagpapangyaring magin posible an buhay digdi sa daga? An abundang tubig, tamang sokol nin liwanag asin init, atmospera, asin matabang daga kaiyan

[Credit Lines]

Globo: Basado sa NASA Photo; trigo: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.