NAMUNDAG ako kan 1926. Ako an ikapito sa walong aki kan mahigos ming mga magurang sa Karítsa, sarong sadit na baryo sa Grecia.

Kan taon bago kaiyan, nakaulay kan mga magurang ko si John Papparizos, sarong mahigos asin mainistoryang Estudyante sa Bibliya, an apod kaidto sa mga Saksi ni Jehova. Napahanga sinda sa magayon na mga paliwanag ni John na basado sa Kasuratan, kaya nagpuon sindang mag-atender sa mga pagtiripon kan Mga Estudyante sa Bibliya sa baryo mi. Makusugon an pagtubod ni Nanay ki Jehova, asin dawa dai siya tataong magbasa saka magsurat, sinasabi niya sa iba an mga tinutubod niya pag may pagkakataon. Pero si Tatay, mga pagkabakong perpekto kan mga tawo an pigparahiling kaya nangluya siya sagkod na magpundo na sa pag-atender sa mga pagtiripon.

Iginagalang ming magturugang an Bibliya. Pero, nadara kami kan mga bagay na kinawiwilihan nin mga hoben. Dangan kan 1939, kan naglalakop na an Giyera Mundiyal II sa Europa, may nangyaring dai mi inaasahan sa baryo mi. Pinaapod para magsuldados an samong kataid asin pinsan na si Nicolas Psarras, sarong bagong bawtisadong Saksi na 20 anyos kaidto. Ini an sinabi ni Nicolas sa mga opisyal kan militar: “Dai ako puwedeng makilaban ta suldados ako ni Cristo.” Binista siya sa korte militar tapos sinentensiyahan na mapreso nin 10 taon. Nabigla talaga kami!

Marahay na sana ta amay kan 1941, naglaog sa Grecia sa halipot na panahon an magkaalyadong mga hukbo kaya pinaluwas si Nicolas sa bilangguan. Nagpuli siya sa Karítsa, na diyan pinauranan siya nin mga hapot dapit sa Bibliya kan tugang kong si Manoy Ilias. Nagdangog akong marhay sa pag-uulay ninda. Dai nahaloy, si Manoy Ilias, ako, pati an kangudhan ming tugang na babayi si Efmorfia nagpuon nang mag-adal nin Bibliya. Regular na man kaming nag-atender sa mga pagtiripon kan mga Saksi. Pakalihis nin sarong taon, idinusay ming 3 an samong buhay ki Jehova dangan nagpabawtismo. Pag-abot nin panahon, 4 pa sa mga tugang mi an nagin maimbod na mga Saksi.

 Kan 1942, igwa nin siyam na hoben na lalaki asin babayi sa Kongregasyon nin Karítsa, na an mga edad 15 sagkod 25. Aram mi gabos na mapapaatubang kami sa grabeng mga pagbalo. Kaya tanganing mapakusog an lambang saro, nag-iiribanan kami kada may pagkakataon tanganing pag-adalan an Bibliya, magkanta nin mga awit nin pag-umaw ki Jehova, asin mamibi. Huli kaiyan, nagkusog an samong pagtubod.

Kan patapos na an Giyera Mundiyal II, nagrebelde sa gobyerno kan Grecia an mga Griegong komunista. Diyan na nagpuon an sarong madahas na giyera sibil. Dinudumanan kan mga komunistang gerilya an mga probinsiya para puwersahon an mga taga baryo na umiba sainda. Kan laugon na ninda an baryo mi, 3 hoben na Saksi an kinidnap ninda—si Antonio Tsoukaris, Manoy Ilias, tapos ako. Sinabi mi na neutral na Kristiyano kami; pero pinuwersa pa man giraray ninda kaming magmartsa pasiring sa Bukid nin Olympus, na mga 12 oras kun babaklayon hali sa baryo mi.

Dai nahaloy, ipinagbuot samo nin sarong komunistang opisyal na umiba kami sa sarong grupo nin mga gerilyang masakyada. Kan ipaliwanag ming an tunay na mga Kristiyano dai nagkakapot nin armas, naanggot na marhay an opisyal kaya dinara niya kami sa sarong heneral. Iyan man an sinabi mi sa heneral, kaya ipinagbuot niya samo, “Kun arog kaiyan, kua lugod kamo nin mga mula tapos isakay nindo diyan an mga nalugadan sa laban pasiring sa ospital.”

“Pero paano po kun madakop kami kan mga suldados kan gobyerno?” an hapot mi. “’Baad hunaon ninda na nakikipaglaban man kami.” Nagsimbag an heneral: “Maghatod na sana lugod kamo nin mga tinapay sa mga nasa prontera kan laban.” Naghapot na man kami, “Paano po kun, mantang nakasakay kami sa mga mula, may makahiling samong suldados tapos suguon kaming maghatod nin mga armas sa mga nasa prontera kan laban?” Napaisip nin hararom an heneral. Sa katapos-tapusi, makusog niyang sinabi: “Siguradong kaya man nindong mag-ataman nin mga karnero! Duman kamo sa bukid, pasturan nindo su mga karnero.”

Mantang kasagsagan kaidto kan giyera sibil, mas maaako kan konsiyensiya ming tulo na mag-ataman na sana nin mga karnero. Pakalihis nin sarong taon, huling si Manoy Ilias an pinakamatua samo, tinugutan siya na magpuli sa harong tanganing atamanon an samong balo nang ina. Nagkahilang man si Antonio kaya pinapuli siya. Pero ako, nagdanay akong bihag.

Kan panahon na idto, nadadaog na kan hukbong Griego an mga komunista. An grupong nagbihag samo nagdulag sa mga kabukidan pasiring sa kataid na nasyon nin Albania. Kan harani na kami sa Albania, nabigla kami ta napapalibutan na palan kami nin mga suldados na Griego. Nataranta asin nagdurulag an mga rebelde. Nagtago ako sa likod nin sarong tumbang kahoy, kun sain nangyari an sinambit ko sa kapinunan.

Kan sinabi ko sa mga suldados na bihag ako kan mga komunista, iiniba ninda ako tanganing usisaon sa sarong kampo nin mga militar harani sa Véroia, an suanoy na siyudad nin Berea na sinambit sa Bibliya. Duman, pinagbutan akong magkalot nin mga trintsera para sa mga suldados. Kan magsayuma ako, ipinagbuot kan komandante na ipaapon ako sa kinakatakutan na islang presuhan nin Makrónisos (Makronisi).

An mapungaw, mayong tubig, asin bantad sa saldang na islang gapo na inaapod na Makrónisos mahihiling sa baybayon nin Attica na mga 50 kilometros hali sa Atenas. An islang iyan may laba sanang 13 kilometros asin lakbang na 2.5 kilometros sa pinakamahiwas na parte kaiyan. Pero puon kan 1947 sagkod 1958, labing 100,000 an napreso diyan, kaiba an mga aktibo asin suspetsadong mga komunista, mga dating kontra sa hukbong nananakop, asin dakulon na maimbod na Saksi ni Jehova.

Kan mag-abot ako diyan sa kapinunan kan 1949, nababanga sa nagkapirang grupo an mga preso. Iiniba ako sa grupong dai gayong guwardiyado kaiba an ginatos na iba pang preso. Mga 40 samo an nagtuturog sa daga sa mga toldang tela na pangsampuluan sana. May parong an tubig na iniinom mi, saka lentehas pati talong an pirming ipinapakakan samo. Maalpog saka pirming maduros kaya talagang masakiton an kamugtakan mi duman. Pero mas marahay na iyan kisa duman sa mga pigpaparapabalik-balik para mag-alsa nin mga gapo, na sarong sadistang pagpasakit na nakaraot sa hawak asin isip kan dakul na makahirak na preso.

Sarong aldaw mantang naglalakaw ako sa baybayon, nanuparan ko an nagkapirang Saksi na hali sa ibang mga kampo. Ugmahon talaga kami kan magkahirilingan kami! Kada may pagkakataon nagtataragbuan kami, pero nag-iingat kaming marhay para dai madakop. Maingat mi man na hinuhulitan an kapwa mi mga preso. An iba sa sainda nagin Saksi ni Jehova pag-abot nin panahon. Natabangan kami kaiyan pati na kan udok sa pusong pamimibi na magdanay na makusog sa espirituwal.

Pagkatapos nin sampulong bulan kan sinasabi nindang rehabilitasyon, nagdesisyon sinda na panahon na para magsulot ako nin unipormeng pangmilitar. Kan magsayuma ako, dinara ninda ako sa komandante kan kampo. Itinao ko sa komandante an sarong nasusurat na deklarasyon, na an sabi, “Gusto ko na magin suldados sana ni Cristo.” Pagkatapos akong takuton, ipinasa niya ako sa ikaduwang komandante na sarong arsobispong Ortodoksong Griego na sulot an saiyang kumpletong samno. Kan pusuan kong sinimbag an mga hapot niya gamit an Kasuratan, angguton siyang nagkurahaw: “Kuanon nindo siya. Panatiko an tawong ‘yan!”

Kan sunod na aga, pinagbutan giraray ako kan mga suldados na magsulot nin unipormeng pangmilitar. Kan magsayuma ako, binugbog ninda ako saka pigbatuta. Tapos dinara ninda ako sa klinika kan kampo tanganing aramon kun baga nabarian ako, dangan ginuyod na ninda ako pabalik sa tolda. Ini an aroaldaw na ginigibo ninda sako sa laog nin duwang bulan.

Dai ako mapirit kan mga suldados na ikompromiso an pagtubod ko. Huling desperado na, may naisip sindang ultimong taktika. Pigparalatigo ninda an mga rapan-dapan ko mantang nakagapos an mga kamot ko sa likod. Mantang pigtitios an grabeng kulog, nagirumduman ko an mga sinabi ni Jesus: “Maugma kamo kun pigtutuya kamo nin mga tawo asin kun pinepersegir ninda kamo . . . Mag-ugma kamo asin maggaya-gayang marhay ta dakula an saindong balos sa langit, huli ta arog man kaiyan an pagpersegir ninda sa mga propetang nainot sa saindo.” (Mat. 5:11, 12) Pagkatapos kan garo daing katapusan na pagpasakit na idto, nawaran na ako nin malay.

Pagmata ko yaon na ako sa sarong maliputon na selda—mayong tinapay, tubig, saka tamong. Pero, kalmado pa man giraray ako. Arog kan panuga kan Bibliya, “an katuninungan nin Diyos” iyo an ‘nagbantay sa sakong puso asin kaisipan.’ (Fil. 4:7) Kan sunod na aldaw, sarong mabuot na suldados an nagtao sako nin tinapay, tubig, saka halabang dyaket. Tapos may saro pang suldados na itinao sa sako su irinasyon sa saiyang kakanon. Pira lang ini sa dakul na paagi na namatian ko an mamumuton na pag-ataman ni Jehova sa sako.

Ibinilang ako kan mga awtoridad na sarong dai na mababakling rebelde kaya dinara ninda ako sa Atenas tanganing bistahon sa sarong korte militar. Sinentensiyahan ako nin tulong taon na pagkabilanggo sa Yíaros (Gyaros). Sarong isla na mga 50 kilometros sa sirangan kan Makrónisos.

An bilangguan nin Yíaros sarong dakulang ladrilyong kuta na may labing 5,000 na napreso dahil sa pagkontra sa gobyerno. Kaiba diyan an pitong Saksi ni Jehova na napreso huli sa saindang pagigin neutral. Dawa istriktong ipinagbabawal, pasekreto pa man giraray kaming nagtitiripon tanganing pag-adalan an Bibliya. Regular pa ngani kaming nakakaresibi nin inismagul na mga kopya nin An Torrengbantayan, na  mano-mano ming kinokopya tanganing magamit sa samong mga pag-adal.

Sarong aldaw mantang pasekreto kaming nag-aadal, dai tinutuyong nakaduman sa pinagtitiripunan mi an sarong guwardiya sa presuhan. Kinumpiskar niya an mga literatura mi. Dangan, ipinaapod kami sa opisina kan deputy warden. Huna mi talaga kaidto dadagdagan an sentensiya samo. Sa kabaliktaran, sinabi kan warden: “Bisto mi kamo. Iginagalang mi an pagtubod nindo. Aram ming mapagtitiwalaan mi kamo. Sige, balik na kamo sa trabaho nindo.” Ibinugtak pa ngani niya an pira samo sa mas magian na mga trabaho. Talagang grabe an pasasalamat mi. Dawa sa presuhan nakapagtao nin kaumawan ki Jehova an samuyang integridad.

Nagkaigwa man nin iba pang marahay na resulta an samong karigunan. Naobserbaran na marhay kan sarong preso duman na propesor sa matematika an samong marahay na paggawi. Dahil kaiyan naghapot siya samo dapit sa mga tinutubod mi. Amay kan taon 1951, pinaluwas kami gabos na Saksi pati siya. Pag-abot nin panahon, nabawtismuhan siya asin nagin bilog na panahon na ebanghelisador.

Kaidtong makaluwas na ako, nagpuli ako sa sakong pamilya sa Karítsa. Kan huri, nagbalyo ako sa Melbourne, Australia, arog kan dakul na iba pa sa nasyon mi. Namidbid ko duman si Janette, na sarong marahayon na sister. Ikinasal kami dangan nagkaigwa nin sarong aking lalaki saka tulong aking babayi na pinadakula mi bilang mga Kristiyano.

Ngunyan na labi na akong 90 anyos, aktibo pa man giraray akong naglilingkod bilang sarong elder. Huli sa mga sinapo ko kaidto, nagkukulog kun minsan an hawak saka an bitis ko, lalo na pagkatapos maghulit. Pero arog kaidto, determinado pa man giraray ako na magin “suldados ni Cristo.”—2 Tim. 2:3.