Bla nga Biblu’n kan be ndɛ’n: ?Ngue yɛ be su ndɛ’n kle e-ɔ?

Ndɛ nga Biblu’n kan’n

Biblu’n kan bla sunman be ndɛ. Bla sɔ’m be su ndɛ’n kle e like. (Rɔmunfuɛ Mun 15:4; 2 Timote 3:16, 17.) Ndɛ nga nun’n, é wá kán be nun wie’m be ndɛ. Be nun sunman be kle e ajalɛ kpa. Yɛ wie’m be kusu be kle e ajalɛ tɛ.—1 Korɛntifuɛ Mun 10:11; Ebre Mun 6:12

Abigaili

?Wan yɛle Abigaili? Abigaili ti Nabali i yi. Bian sɔ’n le sika yɛ i klun yo wi. Sanngɛ Abigaili liɛ’n ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ, yɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ. Asa’n, ɔ ti klanman kpa yɛ i nzuɛn klanman’n ti’n, i wun yo Zoova fɛ.—1 Samiɛl 25:2, 3.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ fali ngwlɛlɛ nantili. I sɔ’n ti’n, sa yaya kun w’a juman. Yɛle kɛ blɛ wie nun’n, David m’ɔ ka kan ɔ́ yó Izraɛli famiɛn’n ɔ ko fiali be asa’n su lɔ. Blɛ sɔ’n nun’n, ɔ nin i sran’m be sasali Nabali i bua mun naan awiefuɛ’m b’a wuaman be. Cɛn kun’n, Davidi sunmannin sran kɛ be ko srɛ Nabali i like. Sanngɛ Nabali guali be ɲin ase, yɛ w’a manman be like fi. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, David fali ya dan kpa. Ɔ maan ɔ nin i sran’m be fali atin kɛ bé kó núnnún Nabali nin i awlofuɛ’m be kwlaa.—1 Samiɛl 25:10-12, 22.

Kɛ Abigaili tili like nga i wun’n yoli’n, w’a sisimɛn i bo ɔ fali aliɛ mɛnnin i junman difuɛ mun kɛ be ko fa man Davidi nin i sran mun. Yɛ i bɔbɔ suli be su naan ɔ́ kó kpáta Davidi. (1 Samiɛl 25:14-19, 24-31) Kɛ Davidi wunnin ninnge ng’ɔ fa bali’n, m’ɔ wunnin kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, mɔ kusu ɔ wunnin kɛ afɔtuɛ ng’ɔ mɛnnin i’n ti kpa’n, ɔ wunnin i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn fali bla sɔ’n ukɛli i naan w’a yoman sa tɛ. (1 Samiɛl 25:32, 33) W’a cɛman yɛ Nabali wuli-ɔ. Ɔ maan Davidi wa jali Abigaili.—1 Samiɛl 25:37-41.

?Ngue yɛ Abigaili i su ndɛ’n kle e-ɔ? Abigaili ti klanman yɛ ɔ le sika. Sanngɛ w’a bumɛn i kɛ i kpa trɛ i wiengu mun. Ɔ ko yili sa kun i ti ngbata. Kusu nn nɛ́n i yɛ ɔ yoli sa sɔ’n niɔn. Ɔ yoli sɔ naan lika’n yo fɔun. Ɔ yoli maan utre w’a tɔman. Ɔ yoli i amanniɛn su, yakpa su ɔ nin ngwlɛlɛ su.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Abigaili i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga nun: “Ɔ fa ngwlɛlɛ nantili.”

Anin

?Wan yɛle Anin? Anin ti Ɛlkana i yi yɛ i wa’n yɛle Samiɛli. Samiɛli sɔ’n yoli Izraɛli lɔ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ dan kpa kun.—1 Samiɛl 1:1, 2, 4-7.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Anin kwlá wuman ba. Ɔ maan ɔ kpɛli i ɲin Ɲanmiɛn wun lɔ naan ɔ fɔnvɔ i. I wun’n le bla nɲɔn. I wla Penina le ba. Sanngɛ Anin liɛ’n, kɛ ɔ jali bian’n ɔ cɛli kpa ɔ wuman ba. I sɔ’n ti’n, Penina yo i fiaan. Ɔ maan Anin wa srɛli Ɲanmiɛn kɛ ɔ ukɛ i. Ɔ tɛli i nda seli i kɛ sɛ ɔ mɛn i ba yasua kun’n, ɔ́ fá ba sɔ’n mɛ́n i naan ɔ di i junman i tannin sua’n nun lɔ. Tannin sua sɔ’n nun yɛ Izraɛlifuɛ’m be su Ɲanmiɛn-ɔn.—1 Samiɛl 1:11.

Ɲanmiɛn tɛli Anin i srɛlɛ’n su. Ɔ maan ɔ wuli Samiɛli. Anin yiali nda ng’ɔ tali’n i nuan. Yɛle kɛ blɛ mɔ Samiɛli te yo bakan bɔbɔ’n, ɔ fɛ i ɔli naan ɔ ko di junman Ɲanmiɛn i tannin sua’n nun lɔ. (1 Samiɛl 1:27, 28) Afuɛ kwlakwla’n, Anin wu tralɛ kun ko mɛn i. I sin’n, Ɲanmiɛn yrɛli i su. Ɔ maan ɔ wa wuli ba nnun, yasua nsan nin bla nɲɔn.—1 Samiɛl 2:18-21.

?Ngue yɛ Anin i su ndɛ’n kle e-ɔ? Anin srɛli Ɲanmiɛn tankaan kpa. I sɔ’n ti’n, ɔ kwla jrannin i su sa’m be ɲrun kekle. Kɛ ɔ́ srɛ́ Ɲanmiɛn’n, ɔ lɛli i ase. I srɛlɛ sɔ m’ɔ o 1 Samiɛl 2:1-10 nun’n, ɔ kle kɛ ɔ lafi Ɲanmiɛn su dan kpa.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Anin i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga nun: “Ɔ kɛnnin i su sa’n kwlaa kleli Ɲanmiɛn.”
▸ Sɛ ɔ waan á sí sa nga ti yɛ blɛ wie nun’n Ɲanmiɛn kplinnin su kɛ i nvlefuɛ’m be ja bla nda’n, nian ndɛ nga nun: “Dieu approuve-t-il la polygamie ?”

Debora

?Wan yɛle Debora? Debora ti Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ. Zoova m’ɔ ti Izraɛli nvle’n i Ɲanmiɛn’n, ɔ kannin like ng’ɔ kunndɛ kɛ i sufuɛ’m be yo’n i ndɛ kleli i. Asa ekun’n, Ɲanmiɛn sieli i jɔlɛ difuɛ. Ɔ maan sɛ ndɛ tɔ Izraɛlifuɛ’m be afiɛn’n, ɔ siesie.—Jɔlɛ Difuɛ Mun 4:4, 5.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Yakpa su’n, Debora m’ɔ ti Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’n ɔ suannin Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be bo. I wie yɛle kɛ cɛn kun’n, ɔ seli Baraki kɛ ɔ dun Izraɛli sonja’m be ɲrun mmua naan be nin Kanaanfuɛ’m be ko kun. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 4:6, 7) Yɛ kɛ Baraki seli i kɛ ɔ ko sunman be’n, srɛ w’a kunmɛn i ɔ kplinnin su.—Jɔlɛ Difuɛ Mun 4:8, 9.

Ɲanmiɛn yoli maan Izraɛlifuɛ’m be kwlali be kpɔfuɛ mun. Ɔ maan Debora nin Baraki be toli jue fa lɛli i ase. Debora kpɛli jue sɔ’n i bue kan. Jue sɔ’n kan kwlalɛ nga Izraɛlifuɛ’m be kwlali’n i ndɛ. Asa ekun’n, jue sɔ’n nun’n Debora boli bla kun m’ɔ ti yakpafuɛ’n i dunman. Be flɛ i kɛ Zaɛli. I waan ɔ yoli maan Izraɛlifuɛ’m be kwlali Kanaanfuɛ mun.—Jɔlɛ Difuɛ Mun, i ndɛ tre 5.

?Ngue yɛ Debora i su ndɛ’n kle e-ɔ? Debora w’a bumɛn i ngunmin wun akunndan yɛ ɔ yoli yakpafuɛ. Asa’n, ɔ wlɛli i wiengu’m be fanngan kɛ be yo like ng’ɔ ti kpa Ɲanmiɛn ɲrun’n. Yɛ kɛ be yoli sɔ’n, ɔ tuli i klun yoli be mo.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Debora i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga nun: “Je me suis levée, telle une mère en Israël.”

Delila

?Wan yɛle Delila? Delila yɛle bla nga Izraɛli lɔ jɔlɛ difuɛ Samsɔn wuli i ti kpo’n.—Jɔlɛ Difuɛ Mun 16:4, 5.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Kɛ Filisti sonja’m be su kpɛn’m be mɛnnin i sika kɛ ɔ yi Samsɔn man’n, ɔ sɔli nun. Kusu nn Samsɔn yɛ Ɲanmiɛn fɛli i kɛ ɔ de Izraɛlifuɛ mun Filistifuɛ’m be sa nun-ɔn. Ɲanmiɛn mannin Samsɔn i wunmiɛn dan kpa. Ɔ maan Filistifuɛ’m be sa sɔnmɛn i su. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 13:5) I sɔ’n ti’n, be sinnin Delila i lika naan b’a ɲɛn i.

Filistifuɛ’m be mannin Delila i sika kpanngban kpa naan ɔ laka Samsɔn naan ɔ kle i lika nga i tinmin’n fin’n. Delila sɔli sika’n nun. Kpɛkun ɔ sali Samsɔn niannin. Cɛn kwlaa ɔ jin i su sa cɔcɔcɔ. Ɔ yoli sɔ lele naan kasiɛn su’n, Samsɔn w’a kle i lika nga i tinmin’n fin’n. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 16:15-17) Kɛ ɔ yoli sɔ’n, ɔ kan kleli Filistifuɛ mun. Yɛ be kusu be trali Samsɔn be wlɛli i bisua-ɔ.—Jɔlɛ Difuɛ Mun 16:18-21.

?Ngue yɛ Delila i su ndɛ’n kle e-ɔ? Ɔ fataman kɛ e nian Delila i ajalɛ’n su kaan sa. Afin ɔ klo sika tra sran, ɔ ti aɲinkplifuɛ, be kwlá lafimɛn i su, yɛ ɔ bu i ngunmin i wun akunndan. Kpɛkun ɔ yoli Ɲanmiɛn Zoova i sufuɛ kun i tɛ.

Ɛstɛɛ

?Wan yɛle Ɛstɛɛ? Ɛstɛɛ yɛle Zifu bla nga Pɛrsi Famiɛn Asierisi jɛli i’n. Ɔ maan ɔ wa kacili famiɛn bla.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Kɛ m’ɔ ti sran dan ti’n, ɔ kwla yoli maan b’a nunnunmɛn i nvlefuɛ mun. Cɛn kun’n, ɔ tili i kɛ b’a klɛ fluwa kun naan famiɛn’n i sa ti nzɔliɛ o su. Fluwa sɔ’n nun’n, be sieli cɛn kɛ bé núnnún Zifu nga be o Pɛrsi mɛn’n nun’n be kwlaa kpan. Bian kun mɔ be flɛ i kɛ Aman’n m’ɔ ti famiɛn’n i mantanfuɛ’m be nun klikli’n yɛ ɔ yoli i sɔ tete sa liɛ’n niɔn. (Ɛstɛɛ 3:13-15; 4:1, 5) Mardose m’ɔ nin Ɛstɛɛ be ti ngawangawa’n, ɔ ukali Ɛstɛɛ naan w’a bo su w’a kle Famiɛn Asierisi. Nanwlɛ, i sɔ yolɛ nun’n Ɛstɛɛ fɛli i nguan’n sieli i wie nuan. (Ɛstɛɛ 4:10-16; 7:1-10) Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Asierisi mannin Ɛstɛɛ nin Mardose be atin kɛ be klɛ fluwa uflɛ. Fluwa sɔ’n nun’n, be man Zifu’m be atin kɛ sɛ be fa alɛ wla be sin’n be kpli be ti. Ɔ maan Zifu’m be nin be kpɔfuɛ’m be kunnin yɛ be sa tili be.—Ɛstɛɛ 8:5-11; 9:16, 17.

?Ngue yɛ Ɛstɛɛ i su ndɛ’n kle e-ɔ? Ɛstɛɛ kle e ajalɛ kpa. Yɛle kɛ ɔ yoli yakpafuɛ, yɛ ɔ kɛnnin i wun ase. (Jue Mun 31:25; Filipufuɛ Mun 2:3) Ɔ ti klanman kpa, yɛ ɔ le kwlalɛ. Sanngɛ kɛ be mɛnnin i afɔtuɛ mɔ be waan bé úkɛ i’n, ɔ sɔli nun. Kɛ ɔ́ kán ndɛ klé i wun’n, ɔ kɛnnin i aɲinyiɛ su nin amanniɛn su, yɛ ɔ yoli yakpa. Asa ekun’n, blɛ mɔ be kunndɛli kɛ bé núnnún Zifu mun’n, w’a fiaman. Yakpa su’n, ɔ kleli kɛ ɔ ti Zifu wie.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Ɛstɛɛ i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga’m be nun: “Ɔ kplili Ɲanmiɛn i nvle’n nunfuɛ’m be ti” ɔ nin “Ɔ fali ajalɛ ngwlɛlɛ su nin yakpa su yɛ ɔ klɛnnin i wun mannin.”

Ɛvu

?Wan yɛle Ɛvu? Ɛvu ti bla klikli’n. Ɔ maan i yɛ ɔ ti bla klikli nga Biblu’n kɛn i ndɛ’n niɔn.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? W’a faman mmla kun mɔ Ɲanmiɛn mannin’n su. Kɛ i wun Adan sa’n, kɛ Ɲanmiɛn yili i’n fɔ nunmɛn i nun. Asa ekun’n, ɔ si ngwlɛlɛ, ɔ kwla fɛ i tiaun ajalɛ, yɛ ɔ kwla yi nzuɛn kpa kɛ sran klolɛ sa’n i nglo. (Bo Bolɛ 1:27) Ɛvu si kɛ Ɲanmiɛn seli Adan kɛ sɛ be di waka kun i mma’n, bé wú. Sanngɛ Satan lɛkɛli i seli i kɛ ɔ su wuman. Satan yoli sɔ naan ɔ bu i kɛ sɛ ɔ fɔn Ɲanmiɛn i mmla’n, i liɛ yó ye. Ɔ maan ɔ dili waka mma’n yɛ ɔ fa wie mɛnnin i wun’n naan i kusu w’a di.—Bo Bolɛ 3:1-6; 1 Timote 2:14.

?Ngue yɛ Ɛvu i su ndɛ’n kle e-ɔ? Ɔ fataman kɛ e nian Ɛvu i ajalɛ’n su mlɔnmlɔn. Ɛvu yacili konvi tɛ kun naan ɔ tra ndin i awlɛn’n nun. Ɔ maan ɔ fɔnnin Ɲanmiɛn i mmla’n. Ɔ maan e kusu nán e yaci konvi tɛ wie naan ɔ tran e klun. Afin sɛ e yo sɔ’n, i bo’n guá tɛ mán e.—Bo Bolɛ 3:6; 1 Zan 2:16.

Lɔtu i yi’n

?Wan yɛle Lɔtu i yi’n? Biblu’n w’a bomɛn i dunman’n. Sanngɛ Biblu’n se kɛ ɔ le ba bla nɲɔn naan ɔ nin i wun’n nin i mma’m be trannin Sodɔmun klɔ’n su lɔ.—Bo Bolɛ 19:1, 15.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? W’a nantiman Ɲanmiɛn i mmla’n su. Yɛle kɛ Ɲanmiɛn fuali kɛ ɔ́ núnnún Sodɔmun klɔ’n ɔ nin klɔ nga be mɛntɛn i lɛ mun afin be su sran’m be yo sa sukusuku kpanngban kpa. Sanngɛ kɛ mɔ Ɲanmiɛn klo Lɔtu m’ɔ ti sran kpa’n ɔ nin i awlobofuɛ’m be ti’n, ɔ sunmannin anzi nɲɔn naan be ko de be.—Bo Bolɛ 18:20; 19:1, 12, 13.

Anzi’m be seli Lɔtu nin i awlobofuɛ’m be kɛ be tu klɔ’n su. Yɛ kɛ bé kɔ́’n, nán be nian be sin. Ɔ timɛn i ti’n, bé wú. (Bo Bolɛ 19:17) Sanngɛ Lɔtu i yi liɛ’n, ɔ “niɛnnin i sin, kpɛkun ɔ kacili njin yɛbuɛ.”—Bo Bolɛ 19:26.

?Ngue yɛ Lɔtu i yi’n i su ndɛ’n kle e-ɔ? I su ndɛ’n kle e kɛ sɛ e klo aɲanbeun ninnge’m be dan’n, é fɔ́n Ɲanmiɛn i mmla’n. Yɛ i bo’n su guaman kpa manman e. Zezi fali i su ndɛ’n fa kleli like. Ɔ seli kɛ: “Maan amun wla kpɛn Lɔtu i yi’n su.”—Liki 17:32.

Lea

?Wan yɛle Lea? Lea ti Zakɔbu i yi klikli’n. I sinma bla Rasɛli ti i wla.—Bo Bolɛ 29:20-29.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ wuli ba yasua nsiɛn mannin Zakɔbu. (Riti 4:11) Nán Lea yɛ Zakɔbu kunndɛli kɛ ɔ́ jɛ́ i-ɔ. Rasɛli-ɔ. Sanngɛ be si Laban fali Lea kacili Rasɛli. Kɛ Zakɔbu wunnin kɛ Laban lɛkɛli i’n, ɔ usɛli i like nga ti yɛ ɔ yoli sɔ’n. Laban seli i kɛ be lɔ’n be dun mmua ja ba kpɛnngbɛn’n ka naan b’a ja kasiɛn’n. Ɔ maan i lemɔcuɛ ng’ɔ́ yía’n Zakɔbu jali Rasɛli.—Bo Bolɛ 29:26-28.

Zakɔbu kloli Rasɛli trali Lea. (Bo Bolɛ 29:30) I sɔ’n ti’n Lea wa sili kwla. Ɲanmiɛn sieli sa ng’ɔ o Lea su’n i nzɔliɛ naan w’a si i aunnvuɛ. Ɔ mɛnnin i ba nso, yasua nsiɛn bla kun.—Bo Bolɛ 29:31.

?Ngue yɛ Lea i su ndɛ’n kle e-ɔ? Lea fɛli i wla guɛli i Ɲanmiɛn su, yɛ ɔ srɛli i. Kannzɛ bɔbɔ sa o i su’n, sanngɛ ɔ fɛli i ɲin sieli ye nga Ɲanmiɛn yoli i’n su yɛ ɔ sili su ye. (Bo Bolɛ 29:32-35; 30:20) Lea i su ndɛ’n kle e kɛ bla nda jalɛ’n kpɛ ndɛ yi i awlo’n nun. Blɛ wie nun’n, Ɲanmiɛn kplinnin su kɛ sran’m be ja bla nda. Sanngɛ siɛn’n ɔ kunndɛ kɛ sran kun ja bla kun.—Matie 19:4-6.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Lea i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga nun: “Deux sœurs tourmentées qui ont ‘bâti la maison d’Israël.’”
▸ Sɛ ɔ waan á sí sa nga ti yɛ blɛ kun nun’n Ɲanmiɛn kplinnin su kɛ i nvlefuɛ’m be ja bla nda’n, nian ndɛ nga nun: “Dieu approuve-t-il la polygamie ?”

Mari (Mati nin Lazaa be niaan bla’n)

?Wan yɛle Mari? Mari sɔ’n ɔ nin i niaan Lazaa nin Mati be ti Zezi i janvuɛ kpa.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Kpɛ sunman’n, ɔ kleli kɛ ɔ bu Zezi m’ɔ ti Ɲanmiɛn i Wa’n i sran. Ɔ yili i nglo kɛ ɔ lafi Zezi su wie. Yɛle kɛ, kɛ i niaan bian Lazaa wuli’n ɔ seli Zezi kɛ sɛ ɔ ti kɛ ɔ bali ndɛ’n nn w’a wuman. Yɛ kɛ Zezi cɛnnin i niaan bian’n ɔ wunnin nun. Cɛn kun m’ɔ́ tíe Zezi i nuan ndɛ’n, i niaan bla Mati ijɔli i afin w’a ukɛmɛn i naan b’a di awlo nun junman mun. Sanngɛ Zezi yoli Mari i mo afin ɔ kleli kɛ Ɲanmiɛn i ninnge’m be ti i cinnjin.—Liki 10:38-42.

Blɛ uflɛ nun’n, Mari yili i klun ufue i nglo Zezi i lika. Yɛle kɛ ɔ fali “ngo fanninfannin m’ɔ le gua kpa’n” fa guɛli i Zezi i ti nin i ja’m be su. (Matie 26:6, 7) Be nga be titi lɛ’n be waan Mari su saci like. Sanngɛ Zezi jrɛnnin i sin. Ɔ seli kɛ: “Lika kwlaa nga bé wá bó [Ɲanmiɛn i Famiɛn Dilɛ’n i] jasin fɛ nga’n, sran’m bé kán like nga bla nga yoli’n i ndɛ wie naan be wla kpɛn i su.”—Matie 24:14; 26:8-13.

?Ngue yɛ Mari i su ndɛ’n kle e-ɔ? Mari lafili Ɲanmiɛn su kpa. Ɔ fali Ɲanmiɛn i sulɛ’n sieli i like kwlaa ɲrun. Yɛ ɔ buli Zezi i sran. Kannzɛ bɔbɔ ɔ fata kɛ ɔ bo kalɛ naan w’a yo sɔ’n, ɔ yo.

Mari (Zezi i nin’n)

?Wan yɛle Mari? Mari sɔ’n yɛle Zifu bla ng’ɔ wuli Zezi’n. Kɛ ɔ́ wúnnzɛ i nn ɔ te yo talua yɛ ɔ siman bian. Ɲanmiɛn yɛ maan ɔ wuli ba sɔ’n niɔn.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ kɛnnin i wun ase yoli Ɲanmiɛn i klun sa. Cɛn kun’n anzi kun fiteli i ɲrun yɛ ɔ seli i kɛ ɔ́ wá wúnnzɛ naan ɔ́ wú Mesi’n. Mesi sɔ’n, sran’m be ɲin o i sin w’a cɛ. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn Zozɛfu w’a trɛ i ase. (Liki 1:26-33) Mari kusu sɔli junman sɔ’n nun. I sin’n, kɛ ɔ wuli Zezi’n ɔ nin Zozɛfu be wuli ba yasua nnan ɔ nin ba bla wie mun. Ɔ maan Mari sili bian. (Matie 13:55, 56) Kannzɛ bɔbɔ junman ng’ɔ dili’n ti i liɛ ngunmin’n sanngɛ w’a kunndɛman mlɔnmlɔn sa kɛ be yi i ayɛ annzɛ be bo i dunman fɛ. Maan ɔ wie blɛ nga Zezi o asiɛ’n su wa’n nin-o, annzɛ kɛ ɔ kacili Klisifuɛ’n nin-o w’a yoman sɔ le.

?Ngue yɛ Mari i su ndɛ’n kle e-ɔ? Mari lafili Ɲanmiɛn su. Yɛ kɛ be mɛnnin i junman cinnjin kun’n, i klun klo su ɔ sɔli nun. Ɔ si Ɲanmiɛn Ndɛ’n kpa. Kɛ e nian ndɛ ng’ɔ kannin m’ɔ o Liki 1:46-55 nun’n, e wun kɛ ɔ boli be blɛ su Ɲanmiɛn Ndɛ nga be klɛli’n i nun ndɛ mma ablaɔn (20) su.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Mari i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga nun: “Une vie exemplaire riche d’enseignement”.”

Mari m’ɔ fin Magdala’n

?Wan yɛle Mari m’ɔ fin Magdala’n? Mari sɔ’n ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ kpa kun.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ ti bla nga be nin Zezi nin i sɔnnzɔnfuɛ’m be tuli ajalɛ be ɔli lika’m be nun’n be nun kun. I klun klo su ɔ fɛli i sa nun ninnge mun suannin i wiengu’m be bo. (Liki 8:1-3) Ɔ suli Zezi su lele ɔ wieli i junman’n i di. Kɛ bé kún Zezi bɔbɔ’n w’a kpɔcimɛn i. Kɛ Ɲanmiɛn cɛnnin Zezi’n, be nga be dun mmua wunnin i’n ɔ o be nun wie.—Zan 20:11-18.

?Ngue yɛ Mari i su ndɛ’n kle e-ɔ? Kɛ Zezi dí i junman’n Mari m’ɔ fin Magdala’n tuli i klun suɛnnin i bo. Kpɛkun ɔ suli Ɲanmiɛn juejue su.

Mati

?Wan yɛle Mati? Mati ti Lazaa nin Mari be niaan bla. Be sran nsan’n be tran Zerizalɛmun i wun lɛ klɔ kun su. Be flɛ klɔ sɔ’n kɛ Betanin.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ ti Zezi i janvuɛ kpa. Zezi kusu “klo Mati nin i niaan bla, ɔ nin Lazaa be sa.” (Zan 11:5) Kɛ sran to Mati’n ɔ sɔ i nun klanman. Cɛn kun mɔ Zezi ɔli be osu nianlɛ’n, Mari trannin tieli ndɛ nga Zezi su kan’n sanngɛ Mati liɛ’n i ɲin bloli awlo nun junman’n i dilɛ nun. Mati plannin Zezi su kɛ Mari ukɛmɛn i. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, amanniɛn su Zezi ukali Mati naan w’a wun ninnge wie’m be wlɛ.—Liki 10:38-42.

Kɛ Lazaa tɔli tukpacɛ’n Mati nin i niaan bla be sunmannin sran kɛ ɔ ko flɛ Zezi afin be si kɛ ɔ kwla yo i juejue. (Zan 11:3, 21) Sanngɛ i sin’n Lazaa wuli. Ndɛ nga Mati kan kleli Zezi’n, ɔ kle kɛ ɔ lafi sran cɛnlɛ ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun’n su. Asa ekun’n, ɔ lafi su kɛ Zezi kwla cɛn i niaan bian’n.—Zan 11:20-27.

?Ngue yɛ Mati i su ndɛ’n kle e-ɔ? Mati ti sran kun m’ɔ klo sran nun sɔlɛ-ɔ. Yɛ kɛ be mɛnnin i afɔtuɛ’n ɔ kɛnnin i wun ase sɔli nun. Asa ekun’n, ɔ kannin wafa nga i wun yo i’n nin like ng’ɔ lafi su’n be ndɛ weinwein.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Mari i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga nun: “N si kɛ wɔ yɛ a ti Klist’n niɔn.”

Miriamun

?Wan yɛle Miriamun? Miriamun ti Moizi nin Aarɔn be niaan bla. Biblu’n nun’n, i yɛ ɔ ti bla klikli ng’ɔ ijɔli Ɲanmiɛn nuan’n niɔn.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Kɛ m’ɔ ti Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’n ti’n, ɔ kan Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n kle sran mun. Ɔ le ɲrun Izraɛli nvle’n nun. Yɛ kɛ Ɲanmiɛn nunnunnin Ezipti sonja mun Jenvie Ɔkwlɛ’n nun’n, ɔ nin yasua’m be toli jue be lɛli i ase.—Ezipt Lɔ Tulɛ 15:1, 20, 21.

Kɛ ɔ cɛli kan’n, Miriamun nin Aarɔn be kannin Moizi i wun ndɛ. Wun tulɛ’n nin aɲinblɔɛ’n yɛ be suli be bo maan be yoli sɔ-ɔ. Ɲanmiɛn tili ndɛ nga be kannin’n, yɛ ɔ tuli be fɔ kekle kpa. (Kalɛ 12:1-9) I sin’n, Ɲanmiɛn maan kokowe yoli Miriamun. Kɔlɛ’n, i yɛ ɔ boli Moizi i wun ndɛ tɛ kanlɛ bo i ti yɛ maan kokowe yoli i-ɔ. Sanngɛ Moizi srɛli Ɲanmiɛn kɛ ɔ yo i juejue. Kpɛkun Ɲanmiɛn tɛli i srɛlɛ’n su. Sanngɛ be sieli i klɛ nun cɛn ba nso ka naan b’a mɛn i atin kɛ ɔ sɛ i sin ngblaliɛ’n nun lɔ ekun.—Kalɛ 12:10-15.

Biblu’n kle kɛ Miriamun sɔli fɔ nga be tuli i’n nun yɛ ɔ kacili i sa. Kɛ afuɛ ya kaka sinnin’n, Ɲanmiɛn kannin junman kpa mɔ Miriamun dili’n i ndɛ kleli Izraɛlifuɛ mun. Ɔ seli kɛ: “N yili Moizi, nin Aarɔn, ɔ nin [Miriamun] kɛ be dun mmua amun nyrun.”—Mise 6:4.

?Ngue yɛ Miriamun i su ndɛ’n kle e-ɔ? Miriamun i su ndɛ’n kle e kɛ Ɲanmiɛn fɛ i ɲin sie i ndɛ nga i sufuɛ’m be kan’n ɔ nin be wiengu be wun ndɛ nga be kan’n be su. Asa ekun’n, e wun i kɛ sɛ e kunndɛ kɛ Ɲanmiɛn klun jɔ e wun’n, ɔ fata kɛ e wla wun tulɛ’n nin aɲinblɔɛ’n be ase. Afin be kwla yo maan e saci sran wun.

Raabu

?Wan yɛle Raabu? Raabu ti tekle bla kun m’ɔ tran Kanaan klɔ nga be flɛ i kɛ Zeriko’n i su. Sanngɛ ɔ wa kacili Ɲanmiɛn Zoova i sufuɛ.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ fali Izraɛlifuɛ nga be ɔli be klɔ’n i kpla nianlɛ’n fiali. Like nga ti yɛ ɔ yoli sɔ’n yɛle kɛ ɔ tili i kɛ Izraɛlifuɛ’m be Ɲanmiɛn Zoova deli be Eziptifuɛ’m be sa nun. Asa’n, ɔ deli be Amɔrfuɛ’m be sa nun wie.

Raabu ukali be nga be ɔli klɔ’n i kpla nianlɛ’n. Kpɛkun ɔ srɛli be kɛ kɛ bé wá núnnún Zeriko klɔ’n, nán be kun i nin i awlofuɛ’m be wie. Be kplinnin su. Sanngɛ ɔ fata kɛ ɔ yo like kun. Yɛle kɛ ɔ fataman kɛ sran si kɛ be ɔli lɔ. Kpɛkun kɛ bé bá klɔ’n i nunnunlɛ’n, i bɔbɔ-o, i osufuɛ mun-o maan be kwlaa be kɛ i sua’n nun lɔ. Asa ekun’n, ɔ fa ɲanman ɔkwlɛ bioun kun naan ɔ fa cici i fenɛtri’n su naan b’a si kɛ i sua’n niɔn. Raabu niɛnnin i kwlaa sɔ’n su yoli. Ɔ maan kɛ Izraɛlifuɛ’m bé núnnún Zeriko klɔ’n, ɔ nin i osufuɛ’m be fiteli nun.

I sin’n, Raabu nin Izraɛlifuɛ kun be jali. Yɛ ɔ yoli Famiɛn Davidi nin Zezi Klisi be nannan.—Zozie 2:1-24; 6:25; Matie 1:5, 6, 16.

?Ngue yɛ Raabu i su ndɛ’n kle e-ɔ? Biblu’n kan Raabu ndɛ se kɛ ɔ lafili Ɲanmiɛn su kpa. (Ebre Mun 11:30, 31; Zaki 2:25) I su ndɛ’n kle e kɛ Ɲanmiɛn yaci sa cɛ yɛ ɔ kpaman sran nun. Asa ekun’n, kɛ ɔ́ yrá be nga be lafi i su’n be su’n ɔ nianman ninnge nga be yoli be laa’n.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Raabu i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga nun: “Elle a été « déclarée juste par des œuvres.»”

Rasɛli

?Wan yɛle Rasɛli? Rasɛli ti Laban i wa. Yɛ Zakɔbu klo i trɛ i yi onga mun.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ nin Zakɔbu be jali yɛ be wuli ba yasua nɲɔn. Be nga be takali Izraɛli akpasua blu-nin-nɲɔn mun’n (12), ba sɔ’m be o be nun wie. Kpɛ klikli nga Rasɛli wún Zakɔbu’n, nn Rasɛli su kɛnkɛn i si i bua mun. (Bo Bolɛ 29:9, 10) ‘I klanman’n’ tra i ɲrun kpɛnngbɛn Lea.—Bo Bolɛ 29:17.

Zakɔbu wuli Rasɛli i ti kpo. Ɔ maan ɔ kplinnin su kɛ ɔ́ dí junman afuɛ nso naan ɔ́ jɛ́ i. (Bo Bolɛ 29:18) Sanngɛ Laban lakali Zakɔbu. Yɛle kɛ ɔ fali Lea kacili Rasɛli. Ɔ maan Zakɔbu dun mmua jali Lea. I sin yɛ Laban fá Rasɛli mɛ́n i kɛ ɔ jɛ i-ɔ.—Bo Bolɛ 29:25-27.

Zakɔbu kloli Rasɛli nin i wa nɲɔn mun trali Lea nin i mma mun. (Bo Bolɛ 37:3; 44:20, 27-29) I sɔ’n ti’n, bla nɲɔn sɔ’m be sili kwla.—Bo Bolɛ 29:30; 30:1, 15.

?Ngue yɛ Rasɛli i su ndɛ’n kle e-ɔ? Awlobo tranlɛ’n w’a yoman pɔpɔ w’a manman Rasɛli. Sanngɛ ɔ fɛli i wla guɛli i Ɲanmiɛn su titi yɛ ɔ srɛli i. (Bo Bolɛ 30:22-24) I su ndɛ’n kle e kɛ bla nda jalɛ’n kpɛ saɛ awlo’n nun. Asa ekun’n, ɔ kle kɛ aja’n i su mmla nga Ɲanmiɛn mannin’n ti kpa dan. Mmla sɔ’n se kɛ ɔ fata kɛ yasua kun ja bla kun.—Matie 19:4-6.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Rasɛli i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga nun: “Deux sœurs tourmentées qui ont “ bâti la maison d’Israël.’”
▸ Sɛ ɔ waan á sí sa nga ti yɛ blɛ wie nun’n Ɲanmiɛn kplinnin su kɛ i nvlefuɛ’m be ja bla nda’n, nian ndɛ nga nun: “Dieu approuve-t-il la polygamie ?”

Rebeka

?Wan yɛle Rebeka? Rebeka ti Izaaki i yi, yɛ ɔ wuli nda. Be yɛle Zakɔbu nin Ezau.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Kannzɛ bɔbɔ Ɲanmiɛn i klun sa yolɛ’n w’a yoman pɔpɔ w’a mɛnmɛn i’n, sanngɛ ɔ yoli. Cɛn kun m’ɔ́ sá nzue gbo kun su’n, bian kun srɛli i nzue kan. I ja nun lɛ’n, Rebeka mɛnnin i nzue kpɛkun ɔ mɛnnin i ɲɔnngɔnmɛn’m be nzue wie. (Bo Bolɛ 24:15-20) Bian sɔ’n ti Abraamun i sufuɛ. Ɔ fin mmua kpa. Ɔ bali kɛ ɔ́ wá já bla kun mán Abraamun i wa Izaaki. (Bo Bolɛ 24:2-4) Ɔ srɛli Ɲanmiɛn kɛ ɔ ukɛ i. Kɛ ɔ wunnin kɛ Rebeka kwla junman di mɔ i klun ti ufue’n, ɔ wunnin i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn tɛli i srɛlɛ’n su naan i yɛ Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ ɔ kaci Izaaki i yi’n niɔn.—Bo Bolɛ 24:10-14, 21, 27.

Kɛ Rebeka tili sa nga ti yɛ bian’n bali’n, ɔ kplinnin su kɛ ɔ nin i bé kɔ́ naan ɔ́ káci Izaaki i yi. (Bo Bolɛ 24:57-59) I sin’n, Rebeka wa wuli nda yasua nɲɔn. Ɲanmiɛn seli Rebeka kɛ Ezau m’ɔ ti ba kpɛnngbɛn’n wá sú i sinma Zakɔbu. (Bo Bolɛ 25:23) Kɛ Izaaki kunndɛli kɛ ɔ́ bó muae mán Ezau m’ɔ ti ba kpɛnngbɛn’n, Rebeka yoli ninnge wie mun naan muae sɔ’n yo Zakɔbu liɛ. Afin ɔ si kɛ i sɔ’n ti Ɲanmiɛn i klun su.—Bo Bolɛ 27:1-17.

?Ngue yɛ Rebeka i su ndɛ’n kle e-ɔ? Rebeka ti wun ase kanfuɛ, ɔ kwla junman di, yɛ i klun ti ufue. Nzuɛn sɔ’m be ukɛli i maan ɔ yoli awlo bla kpa, niɛn kpa ɔ nin Ɲanmiɛn i sufuɛ kpa.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Rebeka i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga nun: “Je suis prête à partir.”

Riti

?Wan yɛle Riti? Riti ti Moabu bla kun. Ɔ kpɔcili i amuin mun nin i nvle’n yɛ ɔ ɔli Izraɛli naan ɔ́ káci Zoova i sufuɛ.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ kloli i sewi Naomi tankaan kpa. Blɛ wie nun’n, awe kpɛnnin Izraɛli lɔ. I sɔ’n ti’n, Naomi nin i wun’n nin be wa yasua nɲɔn’m be jasoli lɛ be ko trannin Moabu lɔ. I sin’n, ba mun be wa jali Moabu bla. Be yɛle Riti nin Ɔrpa. Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Naomi i wun’n nin i mma yasua nɲɔn’m be wuli. Ɔ maan i bɔbɔ nin i sewi nɲɔn’m be wa kacili angbeti.

Cɛn kun’n, Naomi waan ɔ́ sɛ́ i sin Izraɛli lɔ. Afin awe’n wieli lɔ. Riti nin Ɔrpa be waan be nin i bé kɔ́. Sanngɛ Naomi seli be kɛ be sa sin be osufuɛ’m be sin. Ɔ maan Ɔrpa sɛli i sin. (Riti 1:1-6, 15) Sanngɛ Riti liɛ’n, w’a kpɔcimɛn i sewi Naomi. Afin ɔ klo i yɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ sú i Ɲanmiɛn Zoova’n wie.—Riti 1:16, 17; 2:11.

Riti ti sewi kpa yɛ ɔ kwla junman di. I sɔ’n ti’n, Naomi i klɔ Bɛtleɛmun’n i su sran’m be boli i dunman kpa. Sikafuɛ kun o lɛ’n ɔ le asiɛ yɛ ɔ suan Boazi. Ɔ wa tili Riti i su ndɛ yɛ i wun yoli i fɛ kpa. Kpɛkun ɔ mannin Riti nin Naomi be aliɛ. (Riti 2:5-7, 20) I osu m’ɔ́ cɛ́ kan’n, Boazi wa jali Riti. Asa’n, Riti yoli Famiɛn Davidi nin Zezi Klisi be nannan.—Matie 1:5, 6, 16.

?Ngue yɛ Riti i su ndɛ’n kle e-ɔ? Klolɛ nga Riti kloli Zoova nin Naomi’n ti’n, ɔ kpɔcili i osufuɛ mun. Ɔ klo junman dilɛ, ɔ tu i klun yo ninnge mun, yɛ be kwla lafi i su. Blɛ kekle nun bɔbɔ’n, w’a yacimɛn i sɔ yolɛ.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Riti i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga’m be nun: “Kan kwlaa nga á kɔ́’n, e nin wɔ ɔ” ɔ nin “A ti bla kpa.”

Sara

?Wan yɛle Sara? Sara ti Abraamun i yi. Yɛ i wa’n yɛle Izaaki.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Laa’n, ɔ tran aboje klɔ nga be flɛ i Ir su lɔ, yɛ ɔ tran pɔɔ nun. Sanngɛ ɔ yacili ninnge kwlaa sɔ mun suli i wun’n su. Yɛle kɛ cɛn kun’n, Ɲanmiɛn seli i wun Abraamun kɛ ɔ tu Ir klɔ’n su naan ɔ ko tran Kanaan mɛn’n nun. Ɲanmiɛn tali Abraamun nda kɛ ɔ́ yrɛ́ i su naan ɔ́ yó maan i osu’n nunfuɛ’m bé káci nvle dan kun. Yɛ kɛ mɔ Sara lafili nda sɔ’n su’n ti’n, ɔ suli i wun’n su. (Bo Bolɛ 12:1-5) Kɛ bé kɔ́ sɔ’n, nn atrɛkpa’n Sara le afuɛ ablesiɛn (60) tra su. Kɛ ɔ fɛ i lɛ’n, Sara nin i wun’n be tu trannin likalika’m be nun yɛ be trannin tannin sua bo.

Kɛ bé tú bé trán lika’m be nun’n, be nguan trannin wie nuan. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Sara suannin Abraamun bo titi. Yɛ be fali ndɛ kwlaa nga Ɲanmiɛn kannin’n su. (Bo Bolɛ 12:10, 15) Sara kwlá wuman ba. Yɛ i sɔ’n cɛli kpa. Nanwlɛ, i sɔ’n boli i wla dan. Sanngɛ kusu Ɲanmiɛn tali Abraamun nda kɛ ɔ́ yrɛ́ i osu’n nunfuɛ’m be su. (Bo Bolɛ 12:7; 13:15; 15:18; 16:1, 2, 15) I sin’n, Ɲanmiɛn tali nda kɛ Sara wá wú ba kun mán Abraamun. I agualiɛ su’n, Sara wuli ba. Kɛ ɔ́ wú ba’n, nn w’a yo oke. Yɛle kɛ blɛ sɔ’n nun’n, nn ɔ le afuɛ ablangwlan (90), yɛ i wun’n le afuɛ ya (100). (Bo Bolɛ 17:17; 21:2-5) Be flɛli ba sɔ’n kɛ Izaaki.

?Ngue yɛ Sara i su ndɛ’n kle e-ɔ? Sara i su ndɛ’n kle e kɛ kannzɛ bɔbɔ e bu i kɛ nda nga Ɲanmiɛn ta be’n be kwlá kpɛnman su’n, sanngɛ e li maan e lafi su. (Ebre Mun 11:11) Asa ekun’n, Sara i ɲin yili Abraamun. I sɔ’n kle kɛ ɔ ti cinnjin kɛ bla’m be ɲin yi be wun mun.—1 Piɛli 3:5, 6.

▸ Sɛ ɔ waan á sí Sara i su ndɛ’n kpa ekun’n, nian ndɛ nga’m be nun: “A ti bla klanman yɛ a o lɛ-ɔ” ɔ nin “Ɲanmiɛn flɛli i kɛ ‘Famiɛn’m be nin”

Sulɛmun talua’n

?Wan yɛle Sulɛmun talua’n? Sulɛmun talua’n yɛle talua nga Biblu’n nun fluwa nga be flɛ i kɛ Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n kɛn i ndɛ kpɛ sunman’n niɔn. Ɔ ti klanman kpa yɛ ɔ tran klɔ kaan kun su. Sanngɛ Biblu’n w’a bomɛn i dunman’n.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ kloli bua tafuɛ kun, yɛ w’a kpɔcimɛn i le. (Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 2:16) I klanman dan m’ɔ ti’n ti’n, Famiɛn Salomɔn fɛli i ɲin sieli i su, yɛ ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ yó naan ɔ klo i. (Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 7:6) Kannzɛ bɔbɔ sran wie’m be wlɛwlɛli i kɛ ɔ kplin Salomɔn su’n, sanngɛ w’a kplinman su. Ɔ kloli bua tafuɛ m’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n yɛ w’a kpɔcimɛn i le.—Ngɔjue Fɛfɛ Kpa’n 3:5; 7:10; 8:6.

?Ngue yɛ Sulɛmun talua’n i su ndɛ’n kle e-ɔ? Kannzɛ bɔbɔ ɔ ti klanman kpa naan sran’m be fa be ɲin be sie i su’n, sanngɛ w’a tumɛn i wun. Kɛ i wiengu’m be wlɛwlɛli i’n, mɔ kusu aɲanbeunfuɛ kun seli i kɛ ɔ́ jɛ́ i’n, ɔ jrannin kekle. Ɔ maan w’a yaciman bua tafuɛ’n i klolɛ. Ɔ niɛnnin i wun su titi, yɛ w’a yoman sa sukusuku.

Zaɛli

?Wan yɛle Zaɛli? Zaɛli ti Ebɛɛ i yi. Bian sɔ’n timan Izraɛlifuɛ. Yakpa su’n, Zaɛli suannin Zoova i sufuɛ’m be bo.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Kɛ Kanaan sonja’m be su kpɛn Sizɛra toli i i lika’n nun lɔ’n, ɔ yoli like cinnjin kun. Yɛle kɛ cɛn kun’n, Sizɛra sɔ’n nin i sonja’m be nin Izraɛlifuɛ’m be ko kunnin. Sanngɛ b’a ɲanman jranwlɛ Izraɛlifuɛ’m be ɲrun. Ɔ maan ɔ wanndi ɔli fiawlɛ kunndɛlɛ. Kɛ ɔ toli Zaɛli’n, Zaɛli sikeli i. Yɛ kɛ ɔ lafili’n, Zaɛli kunnin i.—Jɔlɛ Difuɛ Mun 4:17-21.

Like nga Zaɛli yoli i lɛ’n, ɔ yia ndɛ kun mɔ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Debora kannin’n i nuan. Ɔ seli kɛ: “Bla sin i sa nun yɛ [Zoova] fá Sizɛra wla-ɔ.” (Jɔlɛ Difuɛ Mun 4:9) I sɔ mɔ Zaɛli yoli’n ti’n, be yili i ayɛ be seli kɛ “i liɛ su ti ye bla’m be nun.”—Jɔlɛ Difuɛ Mun 5:24.

?Ngue yɛ Zaɛli i su ndɛ’n kle e-ɔ? Zaɛli yoli yakpa yɛ ɔ fali ajalɛ. I su ndɛ’n kle e kɛ Ɲanmiɛn kwla siesie sa mun naan i klun sa’n kpɛn su.

Zezabɛli

?Wan yɛle Zezabɛli? Zezabɛli ti Izraɛli Famiɛn Akabu i yi. Ɔ timan Izraɛlifuɛ yɛ ɔ suman Zoova. I kpa bɔbɔ’n, ɔ sɔ Kanaanfuɛ’m be amuin nga be flɛ i Baali’n.

?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ mianmiannin sran mun, i klun yo wi, yɛ ɔ kleli sran’m be ɲrɛnnɛn. Ɔ yoli maan sran kaka be sɔli Baali yɛ be kunndɛli bla nin bian sukusuku. Blɛ kunngba sɔ’n nun’n, ɔ miɛnnin i ɲin kpa naan ɔ́ núnnún Zoova i sufuɛ mun naan sran fi w’a sumɛn i kun.—1 Famiɛn Mun 18:4, 13; 19:1-3.

Kɛ ɔ ko yo naan w’a yia like ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó’n i nuan’n, ɔ yoli ninnge mun gblɛ nun yɛ ɔ kunnin sran. (1 Famiɛn Mun 21:8-16) Kɛ nga Ɲanmiɛn fa kannin’n sa’n, ɔ wuli ɲrɛnnɛn wie yɛ b’a siemɛn i.—1 Famiɛn Mun 21:23; 2 Famiɛn Mun 9:10, 32-37.

?Ngue yɛ Zezabɛli i su ndɛ’n kle e-ɔ? Ɔ fataman kɛ e nian Zezabɛli i ajalɛ’n su kaan sa. I nzuɛn’n timan kpa mlɔnmlɔn yɛ kɛ ndɛ kun ko kpɛn i ti nun’n, sɛ ɔ nian yoman’n ɔ laman. Zezabɛli i tɛ m’ɔ ti’n ti’n, kɛ bé kán bla m’ɔ siman ɲannzuɛn’n, m’ɔ yo sa sukusuku’n, mɔ i ɲin yiman sran fi i ndɛ’n, i dunman’n yɛ ɔ dun mmua ba e ti nun-ɔn.