SARA i afanniɛn’m be wla gua ase. Yɛ be tu be klun be yo like nga Sara kle be’n. Kɛ bé yó sɔ’n, Sara bɔbɔ tranman lɛ sa ngbɛn. Ɔ di awlo nun junman mun wie. Cɛn kun’n, atrɛkpa’n, ɔ kpali be tannin sua’n nun. Boli kplo yɛ be fa wuli-ɔ. Wafa nga tannin sua sɔ w’a yo’n, ɔ kle kɛ nzue nin wia’n b’a bo i wie pɛ. Kɛ Sara wun i’n, ɔ si kɛ be sɔli wlanlɛ w’a cɛ. Sara w’a di junman lele w’a fɛ. Kɛ sɛnzɛ’n tɔ́’n, ɔ jaso tinngɛli i wun kan. I sa klun w’a ɲan ti’n, ɔ fɛ i sa’n kpitɛkpitɛ i wiengu nun. Yɛ ɔ niɛn i ɲrun lɔ atin’n su siin. Afin, Abraamun * fali atin sɔ’n nglɛmun ndɛ kpa’n. Sara si kɛ i balɛ’n w’a ju. Kɛ ɔ wunnin kɛ i wun’n fin kpɔlɛ’n su lɔ su ba’n, i wla guali ase. Yɛ ɔ srili-ɔ.

Kɛ Abraamun fɛli i awlofuɛ mun kpɛli Efrati nzue ba’n mɔ be juli Kanaan mɛn’n nun’n, b’a di afuɛ 10 gua su. Be siman lika sɔ’n nun lɔ laa. Sanngɛ, Sara suɛnnin i wun’n i bo lele be juli lɔ. Sara si kɛ cɛn wie lele Abraamun dunman nun ti’n, Zoova yrɛ́ i anunman’m be su, yɛ bé yó nvle dan kun. ?Sanngɛ, ngue yɛ Sara bɔbɔ kwla yo-ɔ? Afin, i klun ti kpan. Yɛ w’a ɲan afuɛ 75. Ɔ maan, atrɛkpa’n, ɔ usɛli i wun kɛ: ‘?Kɛ mɔ n ti Abraamun i yi’n, wafa sɛ yɛ ndɛ nga Zoova kannin’n kwla kpɛn su-ɔ?’ Sɛ i sɔ’n ti, Sara kwlá trɛmɛn i awlɛn kun naan ɔ koko’n, i su-ɔ.

E kusu, kɛ cɛn wie e bu ninnge nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ yó be’n be akunndan’n, e usa kɛ: ‘?Cɛn onin ko?’ Kɛ e awlɛn o like kun su’n, e kunndɛ kɛ é ɲɛ́n i ndɛndɛ. ?I lɛ nun’n, é yó sɛ naan y’a kle kɛ e lafi Ɲanmiɛn su kɛ Sara sa?

Abraamun nin Sara nin be awlofuɛ’m be jasoli Ezipti lɔ. (Bo Bolɛ 13:1-4) I sin’n, be juli Betɛli i wia afiliɛ lɔ kpɔlɛ’m be su. Kanaanfuɛ’m be flɛ lika sɔ’n kɛ Liz. Kɛ be o lɔ’n, Sara kwla wun mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n. Lɔ’n ti kanaanfuɛ’m be lika. Atin nga be sin lika sɔ’n nun lɔ’n, be kɔ nvle uflɛ nun. Sara wun kɛ lɔ’n timan kɛ be klɔ lɔ’n sa. Be klɔ’n yɛle Ir. Ɔ o Mezopotamin. Lɔ yɛ ɔ ɲinnin-ɔn. Be di gua be klɔ’n su lɔ. Butiki’m be o lɔ wie. Asa ekun’n, Sara nin i wun be sua’n ti klanman kpa. Atrɛkpa’n, nzue o be sua’n nun kɛ andɛ e fa wun i blɔfuɛ klɔ’m be su’n sa. Sanngɛ, Sara yacili ninnge kwlaa sɔ mun, nin i osufuɛ mun lɔ. Lika nga b’a ju’n nin Ir be afiɛn’n ti nun kilo 1.900. ?I sɔ’n ti, é sé kɛ Sara buli ninnge ng’ɔ kpɔcili be’n be akunndan naan ɔ yoli i nsisɔ? Sɛ e bu i sɔ’n, nn e siman bla sɔ mɔ klo Ɲanmiɛn’n, i kpa.

Kɛ sa sɔ’n juli m’ɔ dili afuɛ kɔe 2.000, akoto Pɔlu kannin wafa nga Sara nin Abraamun be lafili Ɲanmiɛn su’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Sɛ ɔ ti kɛ be nyin  kpɛnnin nvle nga be tuli lɔ’n su’n, wuun be sali be sin.” (Ebre Mun 11:8, 11, 15) Sara nin Abraamun b’a buman be bɔbɔ be wun akunndan. Ɔ maan, be ɲin w’a kpɛnman ninnge nga be yacili be Ir lɔ’n be su. Sɛ ɔ ti kɛ be yoli sɔ’n, nn be sali be sin. Yɛ kusu nn be su ɲanman ninnge nanndoliɛ nga Zoova tali nda kɛ ɔ́ fá mán be’n. Asa ekun’n, sɛ ɔ ti kɛ be yoli sɔ’n, nn andɛ’n, sran fi su kanman be ndɛ, naan se kɛ bé nían be ajalɛ’n su.

Like nga cɛn wie lele Sara ɲɛ́n i’n, yɛ ɔ buli i akunndan-ɔn. I sɔ’n ti, kɛ i wun’n tú ajalɛ’n, ɔ suli i su. Yɛ ɔ ukɛli i be yoli ninnge mun. I wie yɛle kɛ, sɛ bé tú bé kɔ́ lika uflɛ’n, ɔ ukɛ i be tutu be tannin sua mun. Ɔ ukɛ i be kankan be nnɛn mun. Kɛ be ju lika kun’n, ɔ ukɛ i be bo be nanmue. Ɔ trɛli i awlɛn sa fanunfanun nun. Cɛn kun’n, Zoova kannin nda ng’ɔ tali Abraamun’n, i ndɛ ekun. Sanngɛ, Sara i dunman w’a tɛman nun wie.—Bo Bolɛ 13:14-17; 15:5-7.

Sara buli akunndan kun. Cɛn kun’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ bó su klé Abraamun. Ɔ seli i kɛ: “Anannganman maan m’an wu-man min ku sɛ nun ba.” Kpɛkun, ɔ seli i wun’n kɛ i sɔ’n ti, maan ɔ nin i afanniɛn bla Agar be wu ba. E si kɛ ndɛ sɔ’n i kanlɛ yoli kekle mannin Sara. ?Andɛ’n, bla benin yɛ ɔ kwla se i wun kɛ ɔ yo i sɔ like-ɔ? Sanngɛ, Sara blɛ su’n, kɛ ɔ ko yo naan yasua kun w’a ɲan aja difuɛ’n ti’n, ɔ kwla ja bla kun ekun. * Atrɛkpa’n, Sara buli i kɛ i lɛ’n nun yɛ nda nga Ɲanmiɛn tali Abraamun kɛ i osu nunfuɛ’m bé káci nvle dan kun’n, ɔ́ kpɛ́n su-ɔ. I kwlaa yoli o, Sara w’a bumɛn i bɔbɔ i wun akunndan. ?Ngue yɛ Abraamun yoli-ɔ? Ɲanmiɛn Ndɛ’n se kɛ: “Abram fali ndɛ nga Sarai kan kleli i’n su.”—Bo Bolɛ 16:1-3.

?Biblu’n kle kɛ Zoova yɛ maan Sara seli i wun’n kɛ ɔ nin i afanniɛn bla’n be wu ba-ɔ? Cɛcɛ. Klɔ sran akunndan yɛ Sara buli-ɔ. Ɔ buli i kɛ Ɲanmiɛn tanninnin i ku sɛ’n naan ɔ kwlá wuman ba. Ajalɛ nga Sara fali’n ti’n, ɔ wunnin i ɲin su. Sanngɛ, ajalɛ sɔ m’ɔ fali’n, ɔ kle kɛ ɔ bumɛn i ngunmin i wun akunndan. Mɛn nga nun’n, sran’m be bu be bɔbɔ be wun akunndan dan. Ɔ maan, like nga Sara yoli’n, ɔ kwla bo e nuan. Sanngɛ, maan e kle kɛ Ɲanmiɛn i klun sa yolɛ’n ti e cinnjin tra like ngba. Sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ e lafi Ɲanmiɛn su kɛ Sara sa.

W’ a cɛman lele naan Agar w’a wunnzɛ. I sɔ’n ti atrɛkpa’n, ɔ buli i kɛ w’a yo kpa dan. Ɔ maan,  ɔ yoli Sara i finfin. I sɔ’n boli Sara mɔ i klun ti kpan’n i wla dan. Abraamun nin Ɲanmiɛn be fanngan nun’n, Sara tuli Agar i fɔ kekle kpa. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn Agar w’a wu Ismaɛli w’a cɛ kan. (Bo Bolɛ 16:4-9, 16) Biblu’n kle kɛ Zoova kannin ndɛ kleli Abraamun ekun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn Abraamun le afuɛ 99, yɛ Sara le afuɛ 89. ?Ndɛ benin yɛ Zoova kannin-ɔn?

Zoova kan kleli i janvuɛ Abraamun ekun kɛ i osu nunfuɛ’m bé trɛ́. Kpɛkun, ɔ tɔnnin i dunman uflɛ. Laa’n be flɛ i kɛ Abram. Sanngɛ, dunman nga Zoova wa fa tɔnnin i’n, yɛle Abraamun. I bo’n yɛle kɛ “nvle-nvle kpanngban be nannan.” Cɛn sɔ’n nun yɛ Zoova kleli kɛ nda ng’ɔ tali Abraamun’n, ɔ ti Sara liɛ wie-ɔ. Afin, ɔ tɔnnin i dunman uflɛ. Laa’n, be flɛ i kɛ Sarai. I bo’n yɛle kɛ “Ndɛnnganfuɛ.” Sanngɛ, dunman nga Zoova wa fa tɔnnin i’n yɛle Sara. Dunman sɔ mɔ sran sunman be si i’n, i bo’n yɛle kɛ “Famiɛn’m be nin.” Sa nga ti yɛ Zoova tɔnnin i dunman sɔ’n, ɔ yiyili nun kleli Abraamun. Ɔ seli i kɛ: “Ḿ mɛ́n i muae, ń yó maan ɔ́ wá wú ba yasua kun mán wɔ. Yɛ ɔ́ káci nvle-nvle’m be nannan. Yɛ i anunman wie’m bé yó nvle sunman be famiɛn.”—Bo Bolɛ 17:5, 15, 16.

Zoova tali nda kɛ sran kun dunman nun ti’n, nvlenvle’m be kwlaa be liɛ yó ye. Ba yasua nga Sara wá wú i’n, i osu’n nun yɛ sran sɔ’n fín-ɔn. Dunman nga Ɲanmiɛn fa tɔnnin ba sɔ’n yɛle Izaaki. I bo’n yɛle kɛ “Srilɛ.” Kɛ Zoova seli Abraamun kɛ Sara wá wú ba’n, ɔ “bubu guali asiɛ wun gblo, ɔ ututli i nyin ase, yɛ ɔ srili-ɔ.” (Bo Bolɛ 17:17) Ndɛ’n boli i nuan, sanngɛ ɔ yoli i fɛ wie dan. (Rɔmfuɛ Mun 4:19, 20) ?Yɛ Sara li?

Kɛ ɔ dili le nɲɔn kun’n, aofuɛ nsan be wa toli Abraamun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn wia’n w’a jran. Yɛ kannzɛ Abraamun nin i yi’n b’a yo oke’n, sanngɛ be kunndɛli kpa kɛ bé sɔ́ aofuɛ sɔ’m be nun klanman. I sɔ’n ti, Abraamun seli Sara kɛ: “Kan ɔ wun fɔtɔ sanmlɛn mlɛnnɛnnɛn’n i sunnzunliɛ nsan, fa yo kpaun nga be gua-man nun kpaun ayre’n.” Sanngɛ, Abraamun w’a yaciman junman’n i yi sa nun. Ɔ kunnin i nannin’m be nun kun mɔ w’a kpɛ cro’n. Kpɛkun, be fa tɔnnin aliɛ kpanngban, yɛ ɔ sieli su nɔnnɔn. (Bo Bolɛ 18:1-8) Kannzu, Zoova i anzi mun yɛle “sran” nsan sɔ mun. Akoto Pɔlu seli kɛ: “Sran ng’ɔ to amun’n, an sike i, afin sran wie’m be yoli sɔ be sikeli anz mun b’a si-man nun.” (Ebre Mun 13:2) Kɛ ɔ́ mán afɔtuɛ sɔ’n, atrɛkpa’n, ɔ buli like nga Abraamun yoli’n i akunndan. Nanwlɛ, Abraamun nin Sara be sɔli aofuɛ’m be nun klanman. Maan e nian be ayeliɛ’n su.

Nda nga Ɲanmiɛn tali Abraamun’n, anzi’m be nun kun fa kpɛnnin i wla. Ɔ seli i ekun kɛ i yi Sara wá wú ba yasua kun. Kɛ anzi’n kán sɔ’n, nn Sara o i tannin sua’n nun lɔ. Kɛ ɔ tili ndɛ sɔ’n, w’a lafiman su. I ti’n, ɔ srili. Ɔ seli i klun lɔ kɛ: “?Oke nga m’an yo i yɛ’n, min konvi tɛ sɔ bian ekun? Yɛ kusu min wun’n w’a yo oke.” Yɛ anzi’n seli Sara kɛ: “?Like kun wo lɛ bɔ i yolɛ ti kekle man Anannganman nin-ɔn?” Srɛ m’ɔ kunnin Sara ti’n, ɔ sali. Ɔ seli kɛ: “M’an sri-man o.” I ayeliɛ sɔ’n boman e nuan. Anzi’n tɛli i su kɛ: “Ato-ɔ, a srili.”—Bo Bolɛ 18:9-15.

?Srilɛ mɔ Sara srili’n ti’n, é sé kɛ ɔ lafiman Ɲanmiɛn su? Cɛcɛ. Biblu’n se kɛ: “Sara kusu Nyanmiɛn su b’ɔ lafi’n ti, ɔ nin i kpɛnngbɛn bɔbɔ bɔ w’a yo’n, ɔ mɛnnin i fanngan maan ɔ wuli ba, afin ɔ si kɛ Nyanmiɛn b’ɔ kan kɛ ɔ́ yó sa sɔ’n mɛ́n i’n ɔ ti nanwlɛfuɛ.” (Ebre Mun 11:11) Sara si Zoova. Ɔ si kɛ like nga Zoova se kɛ ɔ́ yó’n, ɔ yo i titi. Ɔ fata kɛ e lafi Ɲanmiɛn su sɔ wie. I sɔ’n ti, maan e suan Bibu’n nun like naan e si Ɲanmiɛn Zoova kpa. Sɛ e yo sɔ’n, é wún kɛ nán ngbɛn ti yɛ Sara lafili Zoova su-ɔ. Zoova ti nanwlɛfuɛ. Like kwlaa ng’ɔ se kɛ ɔ́ yó’n, ɔ yo. Wie liɛ bɔbɔ’n, like ng’ɔ yo’n kwla bo e nuan dan. Ɔ maan, e kwla sri.

Like nga Sara i talua nun ɔ kunndɛli i lele’n, kɛ ɔ ɲannin afuɛ 90 yɛ ɔ ɲɛnnin i-ɔ. Yɛle kɛ, ɔ nin i wun be wa wuli ba yasua kun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn i wun le afuɛ 100. Abraamun tɔnnin ba’n i dunman kɛ Izaaki. I bo’n yɛle kɛ “Srilɛ.” Ɲanmiɛn yɛ ɔ seli i kɛ ɔ flɛ i sɔ-ɔ. Sara i klun jɔli ti’n, ɔ seli kɛ: “Ee! Min yɛ Nyanmiɛn maan m’an kwla sri yɛ. Sran kwlaa ng’ɔ ti ndɛ nga’n ɔ́ klé i srilɛ.” (Bo Bolɛ 21:6) Sanngɛ, ɔ fata kɛ Sara nian ba’n i lika kpa. Lele mɔ Sara fá wú’n, abonuan sa sɔ mɔ Zoova yoli’n ti’n, i klun jɔli dan.

Kɛ Izaaki ɲannin afuɛ nnun mɔ bé kpɛ́ i ɲɔnnflɛn’n, be dili cɛn. Sanngɛ, awlo’n nun timan fɔunn. Biblu’n waan Sara sieli i nzɔliɛ kɛ Agar i wa Ismaɛli yo Izaaki i finfin. Ismaɛli le afuɛ 19. Nán aɔwi ngbɛn yɛ ɔ nin Izaaki be di-ɔ. Ɲanmiɛn maan akoto Pɔlu yiyili sa sɔ’n nun. Ɔ seli kɛ yalɛ yɛ Ismaɛli kleli Izaaki-ɔ. Sara wunnin kɛ sɛ ɔ tran lɛ sa ngbɛn’n, i wa’n su diman alaje. Asa ekun’n, ɔ si kɛ i wa’n i osu’n nun yɛ Zoova sín naan i klun sa’n w’a kpɛn su-ɔ. I sɔ’n ti, w’a sisimɛn i bo lele, ɔ ko seli Abraamun kɛ ɔ kan Agar nin Ismaɛli be bo.—Bo Bolɛ 21:8-10; Galasifuɛ Mun 4:22, 23, 29.

Biblu’n se kɛ: “Ndɛ sɔ’n w’a yo-man Abraam fɛ mlɔnmlɔn.” Afin, Abraamun klo Ismaɛli kpa. Sanngɛ, Zoova wunnin ndɛ’n i wlɛ weiin. Biblu’n se kɛ: “Sanngɛ Nyanmiɛn seli i kɛ: ‘Wɔ afanniɛn bla’n nin i wa yasua’n be ti nán koko. Ndɛ nga Sara kɛnnin i lɛ’n yɛ yo-ɔ. Afin osu nga n kɛnnin i kɛ ḿ mán wɔ’n ɔ fin Izaak.’” Zoova seli Abraamun kɛ ɔ́ nían Agar nin i wa’n be lika. Abraamun lafi Ɲanmiɛn su. I sɔ’n ti, ɔ yoli nga Sara kan kleli i’n.—Bo Bolɛ 21:11-14.

Sara ti bla kpa. Ɔ ukali Abraamun kpa. Sɛ ɔ wun kɛ sa kun timan su awlo nun’n, ɔ nianman kɛ i wun’n kwla fa ya ti’n, ɔ́ yáci i lɛ. Sanngɛ, ɔ kan kle i amanniɛn su. Akoto Piɛli m’ɔ le bla’n, ɔ kannin ajalɛ kpa mɔ Sara kle bla mun’n, i ndɛ. Ɔ seli kɛ Sara buli i wun’n i sran dan. (1 Korɛntfuɛ Mun 9:5; 1 Piɛr 3:5, 6) Nanwlɛ, sɛ ɔ ti kɛ Sara w’a kanman sa ng’ɔ sieli i nzɔliɛ’n i ndɛ w’a kleman Abraamun’n, nn é sé kɛ w’a bumɛn i sran. Afin, i bo’n su guaman kpa mɛnmɛn i bɔbɔ nin i awlofuɛ mun. Ndɛ ng’ɔ fata kɛ Sara kan’n, yɛ ɔ kannin-ɔn.

Bla kpanngban be kunndɛ kɛ bé nían Sara i ajalɛ’n su. Kɛ be kanngan Sara i su ndɛ’n nun’n, be wun wafa nga be nin be wun’m be kwla koko yalɛ amanniɛn su’n. Zoova yoli abonuan sa mannin Sara. Bla wie’m be kunndɛ kɛ Zoova yo sɔ wie man be. Yɛ be wun kɛ Sara lafili Ɲanmiɛn su. Ɔ kloli Ɲanmiɛn nin sran. Yɛ ɔ trɛli i awlɛn.

Dunman nga Zoova fa tɔnnin bla kpa sɔ’n i bo yɛle kɛ “Famiɛn’m be nin.” Sanngɛ, Sara w’a kunndɛman kɛ be niɛn i lika kɛ be fa nian famiɛn’m be nin’m be lika’n sa. Kɛ Sara ɲannin afuɛ 127, ɔ wuli. Biblu’n se kɛ: “Abraam i yi’n i wie ndɛ’n ɔ wluli i wun dan, ɔ sunnin i.” * (Bo Bolɛ 23:1, 2) Sara i wie’n, ɔ yoli Ɲanmiɛn Zoova i ya wie. I sɔ’n ti, kɛ asiɛ’n wá káci lika klanman’n, ɔ́ wá cɛ́n i naan ɔ tran su wie. Nanwlɛ, Sara liɛ wá yó ye dan. Be kwlakwla nga be lafi Ɲanmiɛn su kɛ i sa’n, be liɛ’n yó ye wie.—Zan 5:28, 29.