Me bi gwéé i nwii 1937 i kolkhoz, bebee ni Tokmok, i loñ i Kirgistañ. Lihaa jés li yé Lôk Kirgis, di podok ki hop u Kirgis. Bagwal bem ba bé basalnwom, ba salak i fam i bôt ba libôga li kolkhoz, ibôdôl mayé ma kel ikepam kôkôa. Ba bé ti basalnwom ndék bijek hiki ngéda, ndi ba bé kôs ndik nsaa ngélé yada inyu ngim nwii. M’ma yem a bé liya i néñés me ni mankéé nu muda. Mbus nwii mintan mi suklu, yak me me bi yila nsalwom nu ngéda yosôna.

Libôga jem, liyep li bé nayak, yak i bôlô mut a bé lama sal inyu kôs likala li kel, i bé wééhana ngandak. Kiki me bé mañge wanda, me bééna bé ngim njômbi i niñ, to bilôl bi bé kal bé me to yom. Me bé hégda bé le biniigana bilam inyu Yéhôva Djob ni bitééne gwé, bi bé lama héñha niñ yem. I tehe lelaa miñañ minlam mi bi bol i Kirgistañ, ni lelaa mi bi tjama, i yé jam li hélha. Mam momasôna ma bi bôdôl i ñombok u Kirgistañ, i mbok yés.

Maliga ma bi jôp i loñ i Kirgistañ i nwii 1950 ni jam. Inyu pam i boñ hala, maliga ma bé lama yémbél biniigana bi m’bô, bôt ba bi kôs ibôdôl behee. Inyuki? Loñ i Kirgistañ di nyi len, i bé loñ yada mu biloñ bi nlômbi URSS. Ikété URSS yosôna, Mbôgi Yéhôva i bé yoñ bé ngaba ni mam ma m’bô. (Yôhanes 18:36) Jon, i bé kôs ndééñga inyule ba bé hoñol le i nkolba baane ba  loñ. Ndi mahoñol mo ki mo ma nla bé kéñ Bañga i Djob, le i tihba miñem mi bôt ba ba ndiihe maliga. Ntiik, biniigana bi mahee gwada me bi kôs mu niñ yem yosôna, bi yé le: ‘Ni Yéhôva, mam momasôna ma nla bôña.’​—Markô 10:27.

Ndééñga i Mbôgi Yéhôva i bi boñ le miñañ minlam mi tjama ni Kirgistañ yosôna. Inyuki hala? Ba bé kena bakolba ba biniigana gwap bi m’bô bobasôna minkôm i Sibéria, nu a bé loñ yada ikété URSS. Ngéda ba bé pémés bape mu minkôm, ngandak ikété yap i bé lo yén i Kirgistañ, hala nyen bahogi ba bi lona maliga. Wada mukété yap a bé Emil Yantzen, nu a bi gwéé i nwii 1919 i Kirgistañ. Ba bi om Emil i ñamb nson ngéba, nyoo nyen a bi boma Mbôgi Yéhôva. A neebe ki maliga, ilole a ntémb i loñ yé i nwii 1956. Emil a bé yén bebee ni Sokuluk, i libôga jés. Ha nyen likoda li bisu li Kirgistañ li bi gwéé i nwii 1958.

Bebee le nwii wada mbus ngéda, mankéé Victor Vinter a bi ke i yén i Sokuluk. A bé a tiñi ni Yéhôva, inyu hala nyen a kôs ndééñga letee. A kee mok ngélé iba inyu nwii maa, inyule a bé tjél yoñ ngaba i mam ma m’bô, mbus a témb a tégbaha jôm li nwii i mok, ni nwii mintan minkôm. Ndi to hala, ndééñga i bi kéñ bé le maliga ma tjama.

I nwii 1963, Mbôgi Yéhôva i bé 160 i loñ Kirgistañ yosôna, ngandak ikété yap i bé lôl biloñ kiki bo Jaman, Ukren, ni Ruslan. Wada ikété yap a bé Eduard Varter, nu a bé minkôm i Jaman, a sôblana ki nyoo i nwii 1924. I nwii 1940 ni jam, bisônda bi Nazi bi bi om nye i ñamb mok mi mbanda, ndék nwii mbus ngéda, baane ba URSS ba om nye minkôm. I nwii 1961, mankéé nu a kee yén i tison i Kant, i i yé bebee ni tison yem i ligwéé.

Elisabét Fot, nu yak nye a bé a tiñi ni Yéhôva, a bé yén i Kant. A bé boñ mbañgô inyu kôhna likala li kel. Kiki a bé yi bôlô ngandak, jon bidokta ni balét ba suklu ba bé ti nye mambot map inyu kôñôl. Wada mu bôt ba bé ti nye mambot, a bé muda, nu ba bé sébél le, Aksamai Sultanalieva, a bak mbiibaga ni prôkurer, tole ngomin keñi. Kel yada, Aksamai a ke yak Elisabét inyu jam li mambot, a bat nye ngandak mambadga inyu yi inyuki di niñ, ni kii i ntagbe mbus nyemb. Elisabét a bi gwélél Bibel inyu timbhe mambadga mé. Aksamai a bi sôk yila ntéé likalô nunkeñi.

Mu mangéda ma nyen ba bi téé Nikolai Chimpoesh, nu a bé lôl Moldova, kiki ngwélél makiiña, a nom ki mu nson u, 30 nwii. Nikôlai a bé yuuga ndik bé makoda, ndi a bi tjek mam inyu pémés ni tjam bikaat gwés. Baane ba loñ ba bi yimbe nson wé. Eduard Varter a bi ti nye maéba mana le: “Ibale baane ba mbat we mambadga, kal bo le bikaat gwés bi nlôl i hikuu hikeñi hi tison i Brooklyn. Nun sônda KGB i mbom. Jam jo ki jo li kônha bañ we woñi.”​—Matéô 10:19.

Ndék ngéda i mbus nkwel u, bisônda bi KGB bi bi sébél Nikôlai i hikuu hiap hi hi bééne  i tison Kant. A toñol yom i bi tagbe mbus: “Sônda yada i bi bat me hee homa di nyôñôl bikaat gwés. Me timbhe nye le bi nlôl i Brooklyn. A bé yi ha bé yom a kal. A bi nwas me le me kee, a sébél ha bé me kekikel.” Mbôgi i, i i bi tina ni makénd, i bi hôla i tjam miñañ minlam ni yihe, i pes ñombok u Kirgistañ, i het me bi gwéé. Ngéda maliga ma bi sôk tihba lihaa jem i nwii 1980 ni jam, nwaa wem Mairambubu, nyen a bé mut bisu i nok mo.

Nwaa wem Mairambubu a nlôl i mbok Naryn, i Kirgistañ. Kel yada i sôñ Hikañ i nwii 1974, a bi yuuga mankéé nu muda, ha nyen me ni nye di bi bomna inyu ngélé bisu. Me bi gwés Mairambubu bitéé bilôñi. Di biiba ki nlélém kel.

I sôñ Kondoñ i nwii 1981, ngéda a bé ikété matôa makeñi, a kenek i bôm, ha nyen a bi nok nkwel u di mbôk sima. Nwaa wem a bééna ngôñ i kônde emble, jon a bat muda nu jôl jé ni lelaa a bé le a boma nye. A bi kal nye le jôl jé le Apun, tolakii a bé yoñ matat inyule mu nwii mi, Mbôgi Yéhôva i bé sal ikété lisol. Iloole a kal nwaa wem lelaa a bé le a boma nye, Apun a bat nye lelaa a bé le a boma nye. Nwaa wem a bi huu ni maséé.

Mahuu mé i mbai Mairambubu a kal le: “Me nok mam ma hélha len. Muda wada a nkal me le ndék ngéda nyemb y’a ba ha bé. Yak binuga bi bikai bi ga niñ ni bôt kiki bilém.” Ha nyen me timbhe nye le: “Inyu nyem, dingaana ti. Di bem ngéda a’ loo i añle bés mam loñge loñge.”

Apun a bi lo i yuuga bés mbus sôñ aa. Mbus mayuuga ma bisu ma, mape ma bi noñ, ni njel i nyen di bi boma Mbôgi Yéhôva i litén jés li Kirgis. Bisita bini gwon bi bi niiga bés maliga inyu Yéhôva ni bitééne gwé inyu bôt ba binam. Bisita bi, bi bi éñél bés kaat ba nsébél ni hop Pulasi le Du paradis perdu au paradis reconquis. * Kiki kaat i bé ndik yada i tison i Tokmok, di bi tiimba tila yo ni moo inyu bana yés yés.

Jam li bisu di bi nigil li bé mbañ i kaat Bibôdle 3:15. Mbañ i, i ga yon ni njel Yésu, kiki Mésia. Kinje nwin u mahee hiki mut a nlama nok! Loñge njom inyu ba lôñni lôk kéé ipe inyu téé likalô. (Matéô 24:14) Kunda yada, maliga ma Bibel ma bi bôdôl héñha niñ yés.

Mankéé wada a bi naña bés i ngand libii i tison i Tokmok. Me ni nwaa wem di bi hoo yimbe le Mbôgi Yéhôva i bé mahéñha ni bôt bape. Moog ma bé bé mu ngand libii i, ndi oda u bat bé. Hala a bé maselna ngandak ni mabii mape i het di bé di ma ke, nyoo bôt ba bé hiôô, ba ban-ga maboñok mabe, ni bibuk bibe.

Di bi ke ki makoda ma tison i Tokmok. Ma bé tagbe lipan, ngeñ kel i bé lam. Lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda i bé yi le bisônda bi bé hes bés, jon bilôk bikéé bi bé pôôbe inyu yi too mut a nlo. Ngéda neige i bé, di bé kodba ngim ndap. Ngandak ngélé, bisônda bi bi lo i ndap likoda inyu bat kii di bé boñ. Ngéda me ni Mairambubu di bi sôblana i sôñ Njéba i nwii 1982, i lép u Chüy, di bé lama yoñ yihe. (Matéô 10:16) Bilôk bikéé bi bé lo ndék ni ndék i kodba lipan. Di bi tôp hiémbi hi Ane, mbus di emble ki nkwel u sôble.

I nwii 1987, mankéé wada a bi om me i yuuga ngim mut i bé gwés maliga i tison i Balikchi. Inyu ke nyoo, di bé nom ngeñ ina mashin. Mbus ngandak hônd likalô i tison i Balikchi, di yimbe le ngandak bôt i bééna ngôñ ni maliga nyoo. Hala a bé toi njel i kéñbaha nson wés likalô.

Me ni Mairambubu di bé béna ke nyoo. Di bé di tégbaha mamélél ma sonde més nyoo i nson likalô, di lôôhak ki makoda nyoo. Nsoñgi bikaat di bééna ngôñ u bi pala bet. I Tokmok di bé di ha bikaat ikété mishok, ngim bot ba bé lôñôl bakwede. Ndi to mimpék ima mi bikaat mi bé kola bé inyu ngim sôñ. Inyule yak mu maké més ni mashin, di bé tééne bôt likalô.

I nwii 1995, likoda li bi gwéé i Balikchi​—nwii juem mbus mayuuga més ma bisu mu tison i. I yé maliga le, maké ni malo ipôla bitison bi Tokmok ni Balikchi ma bi yoñ bés ngandak moni. Di bééna bé to ngandak moni, ndi lelaa ni di bi pam i sal bôlô i? Mankéé wada a bé béna ti bés moni inyu somb gwom bi bé béda bés. Yéhôva a bé tehe ngôñ yés i tjam miñañ minlam, jon a bi ‘yible bés biwinda bi ngii.’ (Malaki 3:10) Ntiik, ni Yéhôva mam momasôna ma nla bôña!

I nwii 1992, me bi yila mañ likoda, me bé yak mut bisu i yila mañ mu litén jem ikété loñ yosôna. Likoda jés li tison i Tokmok, nson Djob u bi keñep. Di bééna ngandak gwigil bi Bibel ni boñge ba wanda ba ba bé pot hop u Kirgis i bisuklu gwap. Wada mukété yap nu bés na nye di bi nigil Bibel, a nsal i Juu li bakena hikuu hi loñ, bape iba ba yé basañal ba tôbôtôbô. Di bé lôôs yak gwigil bipe i kel makoda més. Bibôdle bi nwii 1990, bikaat gwés ni makoda més ma bé ni hop Ruslan. Ndi ngandak bôt ikété makoda i bé pot hop kirgis. Jon me bé me kobol inyu hôla bo i pala nok maliga.

Mairambubu ni me, di bé di pégi i néñés bon bés. Di bé kena bon bés i likalô, ni i makoda.  Ngond yés Gulsayra​—nu a bééna 12 nwii​—a bé gwés tééne bôt ba ntagbe nloñ likalô, ni niiga bo Bibel. Bon bés ba bé gwés ki tééda minlôñ mi Bibel ño. Ni njel i nyen, bon bés ni balal bés, ba bi yoñ ngaba ikeñi minson mi mbuu. Mu bon bés 9, ni balal 11, ba ba ngi niñik, 16 mukété yap ba ngwélél Yéhôva, tole ba nke makoda lôñni bagwal bap.

Bilôk bikéé bi bi bi bôdôl nson Yéhôva ikété loñ yés i nwii 1950, bi bé lama ba nhelek i tehe mahéñha ma ma bi bôña. Jam jada li yé le, ibôdôl nwii 1990, di bi bana kunde i téé likalô, ni i tégbaha makoda makeñi.

I nwii 1991, me ni nwaa wem, di bi tégbaha likoda jés li ndôn li bisu i Alma-Ata, tison ba nsébél nano le Almati, i loñ i Kasakstañ. I nwii 1993, yak bilôk bikéé bi Kirgistañ bi bi leege lôk kéé ipe likoda li ndôn i wom bol i Biskek inyu ngélé bisu. Bilôk bikéé bi bi tégbaha ngim sonde i bisu bi ngéda inyu pubus wom bol. Hala a bi lôôha tihba ñane wom bol kayéle a ti bés kunde i gwélél wo ibabé i saa.

I nwii 1994, nsoñgi u batéé likalô u bi bet, ngéda bikaat gwés bi bi bôdôl pam ni hop u Kirgis. I len ini juu li ngobol li li yé i hikuu hi loñ, i tison i Biskek, li mbéna pémés bikaat ni hop Kirgis. Ñ, i nwii 1998, nson u Mbôgi Yéhôva u bi pam lisol i loñ Kirgistañ. Ntôñ u nke ni bisu i hol, kayéle nomba i batéé likalô i nloo 5 000. Di gwé 83 makoda i len ini, ni 25 bon ba muu ni hop Kina, Ngisi, Kirgis, Ruslan, ni hilémb hi moo hi Ruslan, Turkai, Uighur, ni Usbek. Bilôk bikéé bi gwobisôna bi ngwélél Yéhôva ikété adna. Ni mahôla ma Yéhôva nyen, mahéñha makeñi mana, ma bi bôña.

Yéhôva a bi héñha ki niñ yem. Me bi nañ i ndap lihaa i basalnwom, me boñ ndigi nwii mintan mi suklu. Ndi Yéhôva a bi gwélél me kiki mañ likoda inyu niiga bôt ba mboñ suklu iloo me, biniigana bi mahee bi Bibel. Ntiik, Yéhôva a nla toi boñ le mam ma hélha ma bôña. Mam me bi boma i niñ yem ma ntinde me i bok mbôgi inyu Yéhôva le, ni nye, ‘mam momasôna ma nla bôña.’​—Matéô 19:26.