KIKI sitima i bé tjak libôñ li Belfast Lough, ndék bôt i bé i téé mu, i bi kahal tehe dikôa ti di bé nene kwem kwem, di bayak i mapubi ma kegla. Hala a bé i sôñ Mpuye i nwii 1910. Inyu mut wada ikété yap, nu jôl jé le Charles T. Russell, a bé i mayuuga mé ma nyônôs matan i loñ Irlan. Bisitima bikeñi biba bi bé ôña ha libôñ, i bisu bi mankéé Russell, i Titanic nu a bi yin, ni manyañ le Olympic. * Bilôk bikéé 12 bi bé bi téé libôñ, bi bemek malo ma mankéé Russell.

Hala a bé 20 ma nwii le, mankéé Russell nu a bé yéñ manjel inyu tjam miñañ minlam ni nkoñ isi wonsôna, a bi kit le a mbôdôl ke biloñ bipe inyu yônôs njômbi yé. Mayuuga mé ma bisu ma bé i loñ Irlan i sôñ Njéba, i nwii 1891. Mu kii a bé i sitima ba nsébél le City of Chicago, a bi tehe manañle ma hiañgaa i libôñ li Queenstown, ma ma bi lama hôñlaha nye mam bagwal bé ba bé kal nye inyu loñ yap ligwéé. Kiki mankéé Russell ni bôt ba bé éga nye ba bé tagbe mu bitison bi bi bé mbôñglak loñge yak ni mambai, ba bi sôk nôgda le “nwom mi yé bahôôlaga inyu libumbul.”

Mankéé Russell a bi yuuga Irlan ngélé isaambok. Mayuuga mé ma bisu ma bi lôôha tihba bôt kayéle masañ ma bé noñ ha, mbôgôl ni mbôgôl bôt i bé kodba, tole dikôô. Mayuuga mé ma nyônôs ima, i sôñ Mpuye i nwii 1903, mapep ma manwin ma bitison bi Belfast ni Dublin ma bé hôñôs minkwel nwé. Mankéé  Russell a kal le “bôt ba bé péé,” mu kii a bé ti nkwel u u bééna ño le “Malômbla inyu yônôs mbônga,” u pôdlak hémle i Abraham ni bisai bi bi mbem bôt ba binam.

Kiki ngandak bôt i bé gwés maliga i loñ Irlan, bitelbene bi bi yôña inyu boñ le mankéé Russell a témb nyoo mayuuga mé ma Eurôpa ma nyônôs maa. Bilôk bikéé bitan bi bi bé bem nye, bi bi leege nye ngéda a bi pam i tison i Belfast kegla yada i sôñ Matôp i nwii 1908. Nkwel mbamba u ba bi hôñôs, ni ño le: “Tjiba i énél i Satan,” u bi tiba i kôkôa i, u kot bebee le “300 bôt i i bé gwés maliga.” Mut wada ikété yap nu a bé gwés bé maliga, a bi héñha mahoñol ngéda a bi tehe lelaa mankéé Russell a bé gwélél Bitilna. Mut numpe le O’Connor, nu a bé mut matila i kwéha base yada le YMCA, a kolbaga banigil Bibel iloo héga, a bi noode tinde bôt​—ba ba bé loo 1 000​—i tjél emble mankéé Russell. Kii i bi bôña?

Di yoñ le ndék ngéda inyu hégda mam ma bé le ma bôña yokela. Mut wada, nu a bé yéñ maliga a bi kit le a nlo i emble nkwel mbamba, u lipep li manwin le The Irish Times u bi hôñôs. A bi heñ i léba yééne ikété limut likeñi. Mut nu a bi bok mankéé Russell mis, mu kii a bé a héba kôdi i nhénd, a ban-ga puba tjôñ ni liyéé li mpôp. A bé a tinak nkwel, a bedek a sôhôk hikôma, a tiblak toñol minlôñ mi Bibel wada mbus uu, kayéle mut nu, a bi nok maliga. Tolakii bikei bi nkéñbaha hop bi bé bé ha ngéda i, kiñ i nti nkwel i bééna ngui kayéle i bé bol i makas ma  ndap momasôna, nkwel u bi nom ngeñ yada ni pes. Ngéda ngeñ i bi kola inyu mambadga, sañgô O’Connor nu di mbôk sima, ni mawanda mé, ba bi noode kolba Russell, ndi a bi yi gwélél Bibel inyu timbhe bo. Baemble ba bi bamb moo inyu unda maséé map. Ngéda likoda li bi mal, mut nu a bé yéñ maliga a bi kôôge lôk kéé bebee inyu kônde nigil mam mape. Inoñnaga ni mbôgi bôt, ni i njel i nyen ngandak bôt i bi léba maliga.

Ngéda a bi nyodi i tison i New York, i sôñ Mpuye, i nwii 1909, ni sitima le Mauretania, i ke yuuga loñ Irlan inyu ngélé i nyônôs ina, mankéé Russell a bi ke ni mankéé Huntsinger, nu a bé yi gwélél mashin ma matila. Mankéé Huntsinger a bé lama hôla nye i tila ba Nkum Ntat ntel ngéda wonsôna ba bé lama nom i sitima. Nkwel mbamba mankéé Russell a bi ti i Belfast, u bi kot 450 bôt ba libôga, kayéle yom kiki bo 100 bôt i bé nyégsaga i telep inyule ndap likoda i bé sii.

Mayuuga mé ma nyônôs matan ma bé kiki mana ma bisu. Mbus nkwel mbamba u u bi tiba i tison i Dublin, O’Connor a bi lona nyimam ma base nu a bé yiba ngandak inyu kolba Russell. A bi kôs mandimbhe mé momasôna ni njel Bibel. Kinje maséé inyu baemble bo. Hilo hi bé noñ ha, mankéé Russell bo Huntsinger, ba yoñ man kuñga nu a bé lama téé bo i tison i Liverpool, mbus ba yoñ sitima i i bé yiba ngandak le Lusitania, inyu témb i New York. *

Ba bi hôñôs minkwel mi mbamba mimpe mi mankéé Russell, mi a bi ti mayuuga mé ma nyônôs masamal ni masaambok, i nwii 1911. I sôñ Matôp, banigil Bibel ba ba bé ndik 20, ba bi leege 2 000 bôt di di bi lo i emble nkwel, ni ño le “Niñ i mbus nyemb.” Kiki lem, sañgô O’Connor a bi témb a lona mut base numpe inyu noode Russell, kinje maséé baemble ba bi kôs i nok mandimbhe ma Bibel! I sôñ Biôôm ni Maye sép u nlélém nwii, mankéé Russell a yuuga bitison bipe, ngandak bôt i bi lo i emble. Lisañ lini, O’Connor a lo ni 100 bakolba inyu ôbôs likoda li tison i Dublin, ndi baemble ba bi nit Russell ni makénd.

Tolakii mankéé Russell nyen a bé mbôgna inyu ti minkwel ha ngéda i, nyemede a kal le: “Mut to wada a nlôôha bé ba nseñ iloo bape,” inyule “nson u mut binam bé u; ndi u Nyambe.” Kiki ba bé hôñôs minkwel mi mbamba, hala a bi ti pôla i niiga bôt maliga. Lisuk li bé lelaa? Minkwel mi, mi bi hôla i tjam ñañ nlam, kayéle makoda ma bi gwéé bitison bi loñ i Irlan.​—Ñañ unu u nyôña masôô ma nkus ma ñañ wés i loñ i Britania.