1, 2. Компас нә үчүн зәрури ҹиһаздыр вә ону һансы мәнада виҹданла мүгајисә етмәк олар?

ҜӘМИЧИ уҹсуз-буҹагсыз океанда ҝәмисини сүрүр; сәјјаһ инс-ҹинс јашамајан бир сәһрадан кечир; тәјјарәчи өз тәјјарәсиндә ҝениш сәмада, булудларын үстүндән учур. Сәнҹә, бу адамлары бирләшдирән нәдир? Компас. Бу ади ҹиһазсыз онлардан һәр бири бөјүк чәтинлијә дүшәрди, хүсусилә дә башга мүасир техника олмасајды.

² Компас — сиферблатлы, магнитләшдирилмиш әгрәби шималы ҝөстәрән садә бир ҹиһаздыр. Дүз ишләјән компас, хүсусән әл алтында дәгиг хәритә варса, бәзән инсаны өлүмдән дә гуртара биләр. Бу ҹиһазы Јеһованын бизә вердији немәтлә — виҹданла мүгајисә етмәк олар (Јагуб 1:17). Виҹдан олмасајды, биз бу һәјатда тамамилә итиб-батардыг. Вәзифәсини дүзҝүн јеринә јетирән виҹдан, бизә һәјатда доғру  јолу тапыб, о јолда јеримәјә көмәк едә биләр. Буна ҝөрә дә ҝәл ҝөрәк үмумијјәтлә виҹдан нәдир вә онун вәзифәси нәдән ибарәтдир. Һәмчинин ашағыдакы суаллары арашдыраг: 1) виҹданы неҹә тәрбијә етмәк олар? 2) Башгаларынын виҹданыны нәјә ҝөрә нәзәрә алмалыјыг? 3) Тәмиз виҹдан һансы фајданы ҝәтирир?

3. «Виҹдан» кими тәрҹүмә олунмуш јунан сөзүнүн һәрфи мәнасы нәдир вә виҹдан биз инсанлара һансы надир имканы верир?

³ Мүгәддәс Китабда ишләдилән виҹдан сөзүнүн јунанҹадан һәрфи мәнасы «өзүнүбилмә» демәкдир. Јер үзүндәки бүтүн варлыглардан фәргли олараг, Аллаһ биз инсанлара өзүмүзү дәрк етмәк габилијјәти вермишдир. Биз бир нөв өзүмүзә гырагдан баха вә әхлаг дәјәрләринә нә дәрәҹәдә ујғун олуб-олмадығымызы мүәјјән едә биләрик. Виҹдан дахили һаким кими, һәрәкәтләримизи, әһвал-руһијјәмизи вә гәрарларымызы јохлајыр. Виҹдан бизи пис ишләрдән хәбәрдар едир, јахшы әмәлләрә сәсләјир. Јахшы иш ҝөрдүкдә виҹданымыз раһат олур, пис иш тутдугда исә бизә әзаб верир.

4, 5. а) Адәмлә Һәвванын виҹданы олдуғуну һарадан билирик вә Аллаһын ганунуну поздугларына ҝөрә онларла нә баш верди? б) Гәдимдә јашамыш салеһ адамларын өз виҹданларынын сәсинә һај вердикләрини һансы нүмунәләрдән ҝөрүрүк?

⁴ Адәмлә Һәвва бу габилијјәтлә јарадылмышдылар. Ҝүнаһ ишләдикдән сонра утанмалары онларда виҹданын олдуғуну ҝөстәрир (Јарадылыш 3:7, 8). Әфсус ки, виҹдан әзабынын онлара бир хејри дәјмәди. Онлар билә-билә Аллаһын ганунуну позмушдулар. Онлар мәгсәдјөнлү шәкилдә Јеһова Аллаһа гаршы үсјана галхыб Онун дүшмәни олмушдулар. Камил олдуглары үчүн, Адәмлә Һәвва нә етдикләрини јахшы билирдиләр. Ҝеријә јол јох иди.

⁵ Адәмлә Һәввадан фәргли олараг, бир чох гејри-камил инсан виҹданын сәсинә гулаг асмышдыр. Мисал үчүн, Аллаһын мөмин бәндәси Әјјуб демишди: «Салеһлијими горујаҹағам,  әлдән вермәјәҹәјәм! Нә гәдәр ки сағам, үрәјим мәни гынамајаҹаг» * (Әјјуб 27:6). Әјјуб сөзүн әсил мәнасында виҹданлы адам иди. О, әмәлләриндә вә гәрарларында виҹданынын сәсинә гулаг асырды. Бу сәбәбдән Әјјуб архајынлыгла дејирди ки, виҹданы ону утандырмыр, һеч бир һәрәкәтинә ҝөрә иттиһам етмир. Инди исә Давудун нүмунәсинә диггәт јетирәк. Јеһованын мәсһ етдији Талут падшаһа гаршы һөрмәтсизлик етдијинә ҝөрә үрәји Давуду гынамаға башламышды (1 Ишмуил 24:5). Виҹдан әзабынын Давуда бөјүк фајдасы олду. Бу һадисәдән сонра о, һөрмәтсизлик етмәкдән чәкинирди.

6. Аллаһын бүтүн бәшәријјәтә виҹдан әнамыны вердијини һарадан билирик?

⁶ Бәс виҹдан әнамы јалныз Јеһованын хидмәтчиләринә мәхсусдур? Һәвари Булус Аллаһдан илһам алараг јазмышды: «Аллаһын ганунундан хәбәрсиз олан диҝәр халгларын адамлары ганунун тәләбләринә сөвги-тәбии әмәл едәндә ганунун үрәкләриндә олдуғуну ҝөстәрирләр, һалбуки ганундан хәбәрсиздирләр. Бу адамларын виҹданы онларла бәрабәр шаһидлик едир, дүшүнҹәләри онлары ја иттиһам едир, ја да онлара һагг газандырыр. Беләҹә, онлар ҝөстәрирләр ки, ганунун маһијјәти үрәкләриндә јазылыб» (Ромалылара 2:14, 15). Бәли, бу дахили һаким һәтта Јеһованын ганунларындан тамамилә бихәбәр оланлары да Онун принсипләринә ујғун һәрәкәт етмәјә тәшвиг едә биләр.

7. Нәјә ҝөрә бәзи һалларда виҹданымыз бизә сәһв јол ҝөстәрир?

⁷ Бунунла белә, бәзи һалларда виҹдан бизә дүз истигамәт ҝөстәрмир. Компасы магнитә јахын гојанда шимал гүтбүнү јох, башга истигамәти ҝөстәрир. Һәмчинин әл алтында дәгиг  хәритә олмајанда бу ҹиһаз, демәк олар ки, дәјәрини итирир. Ејнилә дә, үрәјимизин худбин истәкләринин бизә тәсир етмәсинә јол версәк, виҹданымыз бизи сәһв истигамәтә јөнәлдәҹәк. Бундан башга, Аллаһын Кәламынын дәгиг рәһбәрлијинә әмәл етмәсәк, бир чох ваҹиб мәсәләләрдә јахшы илә писи ајырд едә билмәјәҹәјик. Доғрудан да, виҹданымызын бизә дүзҝүн истигамәт ҝөстәрмәси үчүн Јеһованын мүгәддәс руһунун рәһбәрлијинә еһтијаҹымыз вар. Һәвари Булус јазырды: «Виҹданым мәнимлә бәрабәр мүгәддәс руһ васитәсилә шаһиддир» (Ромалылара 9:1). Бәс биз неҹә әмин ола биләрик ки, виҹданымыз Јеһованын мүгәддәс руһунун рәһбәрлијинә ујғун фәалијјәт ҝөстәрир? Бунун үчүн виҹданы тәрбијә етмәк лазымдыр.

8. а) Үрәк виҹдана неҹә тәсир едә биләр вә гәрар гәбул едәркән илк нөвбәдә ким һагда дүшүнмәлијик? б) Мәсиһи нәјә ҝөрә виҹданынын раһат олмасы илә кифајәтләнмәмәлидир? (Һашијәјә бах.)

⁸ Виҹданын сәсинә гулаг асараг гәрар гәбул етмәк нә демәкдир? Бәзиләри садәҹә өз фикирләринә вә һиссләринә әсасланараг гәрар гәбул едирләр. Сонра да дејирләр ки, вердикләри гәрар онларын виҹданыны нараһат етмир. Үрәјин истәкләри чох ҝүҹлү ола биләр вә виҹдана тәсир ҝөстәрә биләр. Мүгәддәс Китабда дејилир: «Үрәк ән бөјүк хаиндир, хатакардыр, ким ону анлаја биләр?» (Әрәмја 17:9). Она ҝөрә дә үрәјин истәкләри биринҹи јердә олмамалыдыр. Биз илк нөвбәдә Јеһова Аллаһын үрәјини севиндирмәк барәсиндә дүшүнмәлијик *.

9. Аллаһ горхусу нәдир вә гәрар гәбул едәркән о, бизә неҹә тәсир етмәлидир?

 ⁹ Әҝәр гәрар һәгигәтән дә тәрбијә едилмиш виҹдана әсасән верилибсә, онда бу гәрарда шәхси истәкләр јох, Аллаһ горхусу ҝөрүнәҹәк. Бир нүмунәјә бахаг. Аллаһа садиг вали Нәһәмјанын Јерусәлим ҹамаатындан верҝи јығмаға ихтијары вар иди. Лакин о, бу һүгугундан истифадә етмирди. О, Аллаһын халгына зүлм едиб Јеһованы наразы етмәк истәмирди. О, белә демишди: «Мән... Аллаһдан горхдуғум үчүн белә етмирдим» (Нәһәмја 5:15). Аллаһ горхусу, јәни Сәмави Атамызы наразы етмәмәк истәји чох ваҹибдир. Гәрар гәбул едәркән бу ҹүр горху бизи Аллаһын Кәламында рәһбәрлик ахтармаға тәшвиг едәҹәк.

10, 11. Спиртли ичкиләрлә бағлы Мүгәддәс Китабда һансы принсипләр вар вә орадакы принсипләрә риајәт етмәк үчүн Аллаһдан рәһбәрлији неҹә ала биләрик?

¹⁰ Мисал үчүн, спиртли ички мәсәләсинә бахаг. Мәҹлисләрдә бир чохумуз белә бир суал гаршысында дуруруг: ичим, ичмәјим? Әввәла биз виҹданымызы өјрәтмәлијик. Мүгәддәс Китабда ички илә бағлы һансы принсипләр вар? Аллаһын Кәламында бир аз ички ичмәк гадаған едилмир. Мүгәддәс Китаб шәраб бәхшишинә ҝөрә Јеһованы вәсф едир (Зәбур 104:14, 15). Амма сәрхошлуғу вә кеф мәҹлисләрини гадаған едир (Лука 21:34; Ромалылара 13:13). Үстәлик, сәрхошлуг орада әхлагсызлыг кими ҹидди ҝүнаһларла бир ҹәрҝәјә гојулур * (1 Коринфлиләрә 6:9, 10).

¹¹ Бу ҹүр принсипләрин васитәсилә мәсиһи өз виҹданыны өјрәдиб ону һәссаслашдырыр. Буна ҝөрә дә һәр һансы бир мәҹлисдә ичиб-ичмәмәји гәрарлашдырмаздан әввәл өзүмүздән сорушмалыјыг: «Бу мәҹлиси ким вә һансы мәгсәдлә  тәшкил едиб? Орада һәр шеј нәзарәт алтында олаҹаг? Гонаглыг кеф мәҹлисинә дөнмәјәҹәк ки? Бәс өзүм нәјә мејиллијәм? Ички һәсрәтиндәјәм? Асылылығым јохдур ки? Бәлкә проблемләрими унутмаг үчүн ичирәм? Һәдди ашмамаға ирадәм чатаҹаг?» Мүгәддәс Китаб принсипләри вә бу принсипләрдән доған суаллар үзәриндә дүшүнәркән Јеһовадан рәһбәрлик алмаг үчүн дуа етмәк јахшы оларды. (Зәбур 139:23, 24 ајәләрини оху.) Белә етдикдә биз Јеһовадан мүгәддәс руһу илә бизә јол ҝөстәрмәсини хаһиш едирик вә өз виҹданымызы Онун принсипләринә ујғун тәрбијә едирик. Лакин гәрар гәбул едәркән бир амили дә нәзәрдән гачырмамалыјыг.

12, 13. Мәсиһиләрин виҹданы нәјә ҝөрә бир-бириндән фәргләнир вә биз белә мүхтәлифлијә неҹә мүнасибәт ҝөстәрмәлијик?

¹² Мәсиһиләрин виҹданынын бир-бириндән нә дәрәҹәдә фәргләндији сәни бәзән тәәҹҹүбләндирә биләр. Мүәјјән бир шеј, јахуд адәт кимин үчүнсә гәбуледилмәздир, башгасы исә бурада пис бир шеј ҝөрмүр. Ички мәсәләсинә ҝәлдикдә, кимиси достлары илә јығышыб хош сөһбәт едә-едә бир аз ички ичмәкдә пис бир шеј ҝөрмүр, башгасы исә буна пис бахыр. Виҹдан мүхтәлифлијини нә илә изаһ етмәк олар вә бу мүхтәлифлик бизим гәрарларымыза неҹә тәсир ҝөстәрмәлидир?

¹³ Инсанлар мүхтәлиф сәбәбләрә ҝөрә бир-бириндән фәргләнир. Мәсәлән, алдыглары тәрбијә, боја-баша чатдыглары мүһит инсанын шәхсијјәтиндә из бурахыр. Бәзиләри өз зәиф ҹәһәтләрини јахшы билир, ола билсин, кечмишдә онларла мүбаризә апармыш, лакин уғур газана билмәмишләр (1 Падшаһлар 8:38, 39). Ички мәсәләсиндә белә адамларын виҹданы хүсусән һәссасдыр. Белә адам сәнин евинә гонаг ҝәләндә  вә сән она ички тәклиф едәндә виҹданы һаглы олараг она ички ичмәјә иҹазә вермәјәҹәк. Бу һалда инҹијәҹәксән? Бәлкә тәкид едәсән? Хејр. О адам ичкидән нәјә ҝөрә имтина етдијинин сәбәбини демәсә дә, сән гардашлыг мәһәббәти наминә исрар етмәмәлисән.

14, 15. Биринҹи әср мәсиһиләринин виҹданы һансы мәсәләдә бир-бириндән фәргләнирди вә Булус һансы мәсләһәти вермишди?

¹⁴ Илк мәсиһиләрин виҹданы да бир-бириндән олдугҹа фәргләнирди вә һәвари Булус буна диггәт јетирмишди. Мәсәлән, бәзи мәсиһиләрин виҹданы бүтләрә гурбан ҝәтирилиб сонрадан әт базарында сатылан әти јемәјә јол вермирди (1 Коринфлиләрә 10:25). Булус үчүнсә бу ҹүр әт ади әт иди. Онун үчүн бүт һеч бир шеј иди; бүтләр һеч вахт Јеһованын јаратдығы вә Она мәхсус олан гидаја саһиб чыха билмәзләр. Лакин Булус баша дүшүрдү ки, бу мәсәләдә һамы онунла разы дејил. Бәзиләри мәсиһи олмаздан әввәл бүтләрә ибадәт етмишдиләр. Она ҝөрә дә бүтпәрәстлијә аид ән ҹүзи шеј белә онларда икраһ һисси ојадырды. Булус бу мәсәлә илә бағлы һансы мәсләһәти вермишди?

¹⁵ О демишди: «Биз ҝүҹлүләр ҝүҹсүзләрин зәифликләрини дашымалыјыг вә өз хејримизи дүшүнмәмәлијик. Ахы Мәсиһ дә өз хејрини дүшүнмүрдү» (Ромалылара 15:1, 3). Булус дејирди ки, Мәсиһ кими биз дә, баҹы-гардашларымызын мәнафејини өн плана чәкмәлијик. Башга бир мәктубунда Булус јазмышды ки, гардашынын иманына хәләл јетирмәмәк үчүн о, әсла әт јемәз, чүнки Мәсиһ онун уғрунда ҹаныны гурбан вермишди. (1 Коринфлиләрә 8:13; 10:23, 24, 31—33 ајәләрини оху.)

16. Виҹданы онлара мүәјјән ишләри ҝөрмәјә јол вермәјән адамлар башгаларыны нә үчүн мүһакимә етмәмәлидирләр?

¹⁶ Диҝәр тәрәфдән виҹданы онлара мүәјјән шејләри етмәјә иҹазә вермәјән адамлар башгаларыны иттиһам етмәмәли, виҹдан мәсәләләриндә јалныз онун мөвгејинин  доғру олдуғуну исрар етмәмәлидир. (Ромалылара 14:10 ајәсини оху.) Виҹдан бизә башгаларыны јох, өзүмүзү мүһакимә етмәк үчүн верилиб. Исанын «мүһакимә етмәјин ки, өзүнүз дә мүһакимә олунмајасыныз» сөзләри гулағымызда сырға олмалыдыр (Мәтта 7:1). Јығынҹагда виҹданла бағлы мәсәләләр үстүндә мүбаһисәләрә јол вермәмәлијик. Биз бир-биримизи јыхмамалыјыг, әксинә, бир-биримизи руһани ҹәһәтдән мөһкәмләндирмәјә, јығынҹагда мәһәббәти вә бирлији горумаға ҹан атмалыјыг (Ромалылара 14:19).

17. Бу ҝүн бир чохларынын виҹданы илә нә баш верир?

¹⁷ Һәвари Бутрус јазмышды: «Виҹданынызы тәмиз сахлајын»  (1 Бутрус 3:16). Јеһова Аллаһын ҝөзүндә тәмиз виҹдан саһиби олмаг бөјүк шәрәфдир. Лакин бу ҝүн чохларынын виҹданы Аллаһын ҝөзүндә тәмиз дејил. Булус јазырды ки, бәзиләринин «виҹданларына, санки, дағ басылмыш»дыр (1 Тимутијә 4:2). Дәријә дағ басыланда о јаныб габар әмәлә ҝәтирир вә һәссаслығыны итирир. Бәзиләринин виҹданы елә күтләшиб ки, артыг саһибини нә тәһлүкәдән хәбәрдар едир, нә дә ҝүнаһ ишләјәндә ону инҹидир. Әфсуслар олсун ки, бу ҝүн чох адам виҹдан әзабыны боғур.

18, 19. а) Виҹдан әзабынын инсана һансы фајдасы ола биләр? б) Әҝәр виҹдан кечмишдә ишләдијимиз вә артыг төвбә етдијимиз ҝүнаһлара ҝөрә бизи инҹидирсә, нә етмәлијик?

¹⁸ Виҹдан бизи инҹидирсә, демәли бизә сәһв бир иш тутдуғумузу демәк истәјир. Виҹдан әзабы чәкән инсан төвбә  едәндә Аллаһ һәтта ән ағыр ҝүнаһлары бағышлајыр. Давуд падшаһ олдугҹа ағыр вә ҹидди ҝүнаһ ишләсә дә, сидги-үрәкдән төвбә етдији үчүн әфв едилмишди. Тутдуғу әмәлләрә дујдуғу нифрәт һисси вә Јеһованын ганунларына риајәт етмәк гәтијјәти сајәсиндә, о, Аллаһын кәрамәтли, бағышлајан олдуғуну баша дүшмүшдү (Зәбур 51:1—19; 86:5). Бәс төвбә етдикдән вә бағышландыгдан сонра да виҹданымыз бизи инҹидирсә вә әмәлимизә ҝөрә хәҹаләт чәкириксә, онда неҹә?

¹⁹ Бәзән виҹдан инсан дүз јола гајытдыгдан узун мүддәт сонра да ону сәртликлә иттиһам едир. Бу заман онун инсана һеч бир хејри дәјмир. Белә һалларда, иттиһамчы үрәјимизи инандырмалыјыг ки, Јеһова инсанын бүтүн һиссләриндән гат-гат үстүндүр. Башгаларыны Јеһованын мәһәббәтинә вә әфвинә инандырдығымыз кими, өзүмүз дә бу мәһәббәтә вә әфвә инанмалы вә ону гәбул етмәлијик. (1 Јәһја 3:19, 20 ајәләрини оху.) Тәмиз виҹдан инсана гәлб раһатлығы, сакитлик вә бу дүнјада надир һал олан бөјүк севинҹ бәхш едир. Кечмишдә ҹидди ҝүнаһ ишләмиш бир чох адам инди гәлб раһатлығы тапыб вә тәмиз виҹданла Јеһова Аллаһа хидмәт едир (1 Коринфлиләрә 6:11).

20, 21. а) Бу китаб сәнә нәдә көмәк едә биләр? б) Бир мәсиһи кими, бизим һансы азадлығымыз вар вә ондан неҹә истифадә етмәлијик?

²⁰ Бу китаб Шејтанын дүнјасынын ахырында јашајан бизләрә севинҹ тапмаға вә виҹданымызы тәмиз сахламаға көмәк мәгсәдилә јазылыб. Әлбәттә, бу китаб һәр ҝүн растлашдығын вәзијјәтләрдә сәнә лазым олан бүтүн Мүгәддәс Китаб ганун вә принсипләрини хырдаламыр. Һәмчинин дүшүнмә ки, бурада сән «буну олар, буну олмаз» кими конкрет ҝөстәришләр тапаҹагсан. Бу китабын мәгсәди одур ки, сән Аллаһын Кәламыны өз ҝүндәлик һәјатында тәтбиг етмәји өјрәнмәклә виҹданыны тәрбијәләндириб һәссаслашдырасан. Мусанын Ганунундан фәргли  олараг, Мәсиһин Гануну она риајәт едәнләри јазылы гајдалара әсасән јох, виҹдана вә принсипләрә ҝөрә јашамаға сәсләјир (Галатијалылара 6:2). Беләликлә, Јеһова мәсиһиләрә мисилсиз азадлыг верир. Анҹаг Онун Кәламы бизә хатырладыр ки, бу азадлыгдан «пис әмәлләр үчүн» истифадә етмәјәк (1 Бутрус 2:16). Әксинә, бу азадлыг Јеһоваја гаршы мәһәббәтимизи ифадә етмәк үчүн бизә әла имкан јарадыр.

²¹ Јеһова илә таныш олдуғун илк вахтдан етибарән сән мүһүм бир просесә — ағлыны ишләтмәклә ону јахшыны писдән ајырмаға өјрәшдирирсән (Ибраниләрә 5:14). Дуа едиб Мүгәддәс Китаб принсипләрини һәјатында неҹә тәтбиг етмәји дүшүнмәклә, сонра исә буну әмәлдә јеринә јетирмәклә сән һәмин о просеси давам етдирәҹәксән. Һәјатында елә бир ҝүн олмајаҹаг ки, Мүгәддәс Китаб әсасында тәрбијә етдијин виҹданынын хејрини ҝөрмәјәсән. Сәјјаһа дүзҝүн јол ҝөстәрән компас кими, виҹдан да сәнә сәмави Атанын үрәјини севиндирән гәрарлар гәбул етмәјә көмәк едәҹәк. Аллаһын мәһәббәтиндән ајрылмамаг үчүн бу, ән доғру јолдур.